Giải pháp để 75.000 tỷ đồng đến được với các hộ nghèo đúng đối tượng

Ông Vũ Văn Tám, Trưởng phòng Đầu tư dự án 1, Kiểm toán nhà nước (KTNN) Chuyên ngành V, Trưởng đoàn kiểm toán Chương trình Mục tiêu Quốc gia (MTQG) Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2022 đánh giá, việc giảm nghèo chưa thực sự bền vững, nguy cơ tái nghèo và phát sinh nghèo vẫn cao.

Ông Tám cho biết, hằng năm, Thủ tướng Chính phủ đều có quyết định giao chỉ tiêu giảm nghèo trong năm cho các địa phương. Tuy nhiên, về tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn nghèo đa chiều tại 12 tỉnh được kiểm toán năm 2022, chỉ có 10/12 tỉnh đặt mục tiêu cao hơn mức giảm nghèo chung của cả nước; có 2 tỉnh Khánh Hòa và Quảng Nam đặt mục tiêu thấp hơn mức giảm nghèo chung của cả nước (tỷ lệ chung từ 1-1,5%/năm).

Ông Vũ Văn Tám cũng chỉ ra 4 nguyên nhân. Trước tiên là do ảnh hưởng từ COVID-19, biến đổi khí hậu, thiên tai, bão lũ khiến đời sống người nghèo càng khó khăn. Hai là, cách xác định chuẩn nghèo đa chiều 2021-2025 có sự thay đổi, tuy hoàn thiện hơn nhưng khó so sánh trực tiếp, ảnh hưởng đến sự  đánh giá chính xác. Ba là, chúng ta chưa đánh giá chi tiết kết quả các dự án, tiểu dự án, hay mức độ giải quyết thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản trong năm 2021-2022. Cuối cùng là, một bộ phận người dân, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa vẫn còn tâm lý trông chờ hỗ trợ từ Nhà nước.

Thừa nhận thực trạng này, ông Phạm Hồng Đào - nguyên Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) cũng cho biết, quá trình triển khai thực hiện có phát sinh vướng mắc so với thực tế. Ví dụ như là dự án về hỗ trợ dinh dưỡng cũng như hỗ trợ nhà ở chưa được phân bổ vốn trong 2022, dẫn tới các đối tượng thụ hưởng không được thụ hưởng, mặc dù họ là thuộc đối tượng.

Bên cạnh đó, việc phê duyệt một số dự án vẫn còn dàn trải, manh mún và chậm cũng dẫn tới việc chậm trễ. Đồng thời, trong giai đoạn này, Trung ương cũng như địa phương kiện toàn Ban chỉ đạo các cấp để mà quản lý, chỉ đạo triển khai chương trình. Tất cả các nguyên nhân đó cộng với đại dịch COVID cũng ảnh hưởng đến việc phân bổ, giải ngân, thực hiện vốn chương trình mục tiêu.

Chương trình đi được chặng đường 4 năm, sang đến năm 2025 là kết thúc. Vậy làm thế nào để đạt được hiệu quả đề ra? Theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước, vốn sự nghiệp nếu không sử dụng hết trong năm mà hết nhiệm vụ chi thì phải nộp trả ngân sách.

Tuy nhiên, với Chương trình MTQG Giảm nghèo bền vững – một chương trình an sinh xã hội quan trọng, nhằm nâng cao đời sống người dân ở vùng sâu, vùng xa, miền núi và đồng bào dân tộc thiểu số – Quốc hội đã có cơ chế linh hoạt.

 Ông Vũ Văn Tám thông tin thêm, vốn năm 2021 và 2022, bao gồm cả vốn sự nghiệp và vốn đầu tư, nếu chưa dùng hết thì được chuyển sang năm 2023 theo Nghị quyết 69/2022/QH15 ngày 11/11/2022. Tương tự, số vốn của năm 2023 – kể cả vốn chuyển từ 2021, 2022 và vốn phân bổ mới – nếu chưa sử dụng hết thì được chuyển sang 2024 theo Thông báo 3155/TB ngày 25/11/2023 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Cơ chế này giúp giảm áp lực nộp trả, tạo điều kiện cho địa phương tiếp tục thực hiện. Trưởng phòng Đầu tư dự án 1, KTNN Chuyên ngành V nói thêm,  để thúc đẩy tỷ lệ giải ngân vốn chương trình MTQG,  cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp như cần phải bổ sung, sửa đổi những cơ chế, chính sách làm sao theo hướng thông thoáng, dễ thực hiện. Đồng thời, Bộ Tài chính giao vốn sự nghiệp có vốn đầu tư hàng năm sớm, kịp thời gian thường vào quý I hằng năm để cho các địa phương chủ động điều hành ngân sách nhà nước theo đúng thẩm quyền.

Nhằm tránh tình trạng “có tiền không biết cách tiêu”, ông Phạm Hồng Đào bày tỏ, căn cứ kết quả giám sát tối cao của Quốc hội năm 2022-2023 và kiến nghị kiểm toán Chương trình của KTNN, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết cho phép chuyển nguồn vốn đã phân bổ nhưng chưa sử dụng hết.

Đây là giải pháp kịp thời, giúp các địa phương tránh áp lực nộp trả ngân sách, có thêm thời gian thực hiện và cũng là cơ chế đặc thù, rất mới so với trước để giúp cho các địa phương chủ động trong việc phân bổ, sử dụng các nguồn vốn. Điều này có thể giúp điều chỉnh các dự án để phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội và quy hoạch vùng nguyên liệu trong các dự án hỗ trợ sinh kế...

Tuy nhiên, để triển khai tốt chương trình trong năm 2025, các địa phương cần tăng cường rà soát các dự án có tính khả thi để ưu tiên thực hiện trước. “Các cấp chính quyền địa phương cũng như đối tượng thụ hưởng cần phải chung tay thực hiện các dự án được giao bởi vì nếu chúng ta có cơ chế phù hợp, chính sách tốt nhưng con người thực hiện chưa tốt thì rất khó đảm bảo các mục tiêu đề ra”, ông Phạm Hồng Đào thẳng thắn nói.

Mục tiêu của Chương trình đến năm 2025 là tỷ lệ hộ nghèo đa chiều giảm từ 1-1,5%/năm, hộ nghèo dân tộc thiểu số giảm trên 3%/năm, 30% huyện nghèo và 30% xã đặc biệt khó khăn thoát khỏi tình trạng nghèo. Năm 2024, với sự vào cuộc đồng bộ của toàn bộ hệ thống chính trị, từ Chính phủ, Quốc hội, Trung ương đến các địa phương, đặc biệt là việc Quốc hội đã đưa ra 8 cơ chế chính sách đặc thù cho cả 3 chương trình MTQG, đồng thời các bộ, ban, ngành cũng đã tích cực sửa đổi các văn bản chính sách còn bất cập, chưa phù hợp thực tiễn, được kỳ vọng trong năm 2025, các địa phương sẽ hoàn thành tốt nội dung, mục tiêu mà chương trình đã đề ra.