Việt Nam tiêu thụ đồ uống có đường tăng gấp 4 lần, gia tăng gánh nặng bệnh tật

Gia tăng trẻ em béo phì

Sử dụng đồ uống có đường nhiều làm gia tăng tình trạng thừa cân, béo phì ở trẻ em. Theo dự báo của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF), đến năm 2030 Việt Nam sẽ có khoảng 2 triệu trẻ bị thừa cân, béo phì.

Mới 10 tuổi nhưng cháu Lê Hồng Đức (Hà Nội) đã nặng 48kg. Đưa con đi khám tại Bệnh viện Nội tiết Trung ương, chị Phạm Thị Nga (Hà Nội) cho biết: “Trong 2 năm qua, con tôi tăng hơn 15kg, được đánh giá là thừa cân. Bác sĩ xét nghiệm chỉ số đường huyết, nội tiết và tư vấn gia đình về chế độ ăn và luyện tập để giảm cân cho con”. Theo chị Nga chia sẻ, cháu Đức thích ăn ngọt và đồ chiên rán từ bé. Hai năm qua, cháu uống nhiều nước ngọt, ăn đồ ăn nhanh, trà sữa và tăng cân gần như mất kiểm soát.

Bệnh viện Nội tiết Trung ương tiếp nhận nhiều trẻ em thừa cân, béo phì đến khám, trong đó phát hiện không ít trẻ em mắc đái tháo đường. Nhiều em bé đến viện khám với chỉ số cân nặng “khủng”, bác sĩ dinh dưỡng yêu cầu các em “nhảy dây” ngay tại phòng khám để tăng cường vận động. Nguyên nhân dẫn đến các em thừa cân, béo phì là mất kiểm soát trong chế độ dinh dưỡng, lạm dụng nhiều đồ ngọt, đồ chiên rán và ít vận động.

Theo số liệu điều tra của Viện Dinh dưỡng Quốc gia, tỷ lệ thừa cân và béo phì ở trẻ em tại Việt Nam có xu hướng gia tăng đáng kể trong thập kỷ qua. Cụ thể, ở nhóm trẻ từ 5 - 19 tuổi, tỷ lệ này đã tăng từ 8,5% năm 2010 lên 19,0% vào năm 2020. Trong đó, khu vực thành thị ghi nhận tỷ lệ cao nhất (26,8%), tiếp theo là khu vực nông thôn (18,3%) và thấp nhất là khu vực miền núi (6,9%). Đối với trẻ em dưới 5 tuổi, tỷ lệ thừa cân và béo phì toàn quốc đạt 9,4% với sự chênh lệch giữa thành thị (11,4%) và nông thôn (8,5%). Ở nhóm trẻ từ 5 - 16 tuổi, tỷ lệ thừa cân và béo phì toàn quốc là 22%, khu vực thành thị là 25,4% và khu vực nông thôn là 20,2%.

PGS.TS Trương Tuyết Mai, Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng quốc gia cho hay, việc tiêu thụ thường xuyên đồ uống có đường có thể làm tăng nguy cơ dẫn đến thừa cân, béo phì, bệnh lý đường tiêu hóa, ung thư, bệnh lý thận, tiết niệu, huyết áp… Qua các nghiên cứu cho thấy, nếu người lớn uống 1 lon nước ngọt 1 ngày trong vòng 1 năm sẽ tăng 6,75kg cân nặng. Còn với trẻ em thường xuyên uống đồ uống có đường, chỉ khối cơ thể tăng 0,24 so với trẻ không uống. Trẻ em 2-5 tuổi nếu thường xuyên uống nước ngọt nguy cơ béo phì tăng 43%.

Tương tự, Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) cũng khuyến cáo với trẻ em dưới 2 tuổi không nên tiêu thụ bất kỳ loại thực phẩm hoặc đồ uống nào có thêm đường. Với tốc độ tiêu thụ đồ uống có đường như hiện nay, UNICEF dự báo, tới năm 2030 Việt Nam sẽ có khoảng 2 triệu trẻ em thừa cân, béo phì.

Tăng thuế để giảm tiêu thụ

Theo ước tính năm 2019, riêng tổn thất về kinh tế do thừa cân và béo phì tại nước ta là 3,69 tỷ USD, chiếm 1,1% GDP, chưa kể đến chi phí cho các bệnh không lây nhiễm liên quan khác. Đến năm 2060, dự báo những chỉ số này sẽ tăng lên 103,1 tỷ USD, chiếm 2,8% GDP; đồng nghĩa với việc tổng chi phí sẽ tăng gấp 28 lần.

Trước thực trạng này, việc triển khai các biện pháp kiểm soát tiêu thụ đồ uống có đường là cấp thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trẻ em và thanh thiếu niên. Một trong những giải pháp hiệu quả được đề xuất là áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường, nhằm kìm hãm xu hướng tiêu thụ quá mức và giảm thiểu lượng đường hấp thụ trong dân số.

Theo kết quả nghiên cứu của Trường Đại học Y tế Công cộng, nếu áp thuế để tăng giá bán lẻ đồ uống có đường lên 20% như khuyến cáo của WHO thì tỷ lệ thừa cân, béo phì tại Việt Nam có thể giảm lần lượt 2,1% và 1,5%, phòng tránh được 80.000 ca đái tháo đường, tiết kiệm cho hệ thống y tế gần 800 tỷ đồng.

TS Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam cho biết, gánh nặng bệnh tật không lây nhiễm ở Việt Nam vẫn còn cao, chiếm tới 70% tổng gánh nặng bệnh tật toàn quốc. Trong đó, đồ uống có đường được xác định là nguyên nhân của hàng loạt bệnh tật, làm gia tăng béo phì, đái tháo đường, tim mạch và các bệnh không lây nhiễm khác. Vì vậy, WHO khuyến nghị áp thuế đối với đồ uống có đường nhằm làm tăng giá thành, từ đó giảm tiêu dùng. Biện pháp này phát huy hiệu quả đặc biệt trong việc giúp thay đổi thói quen của trẻ em và thanh thiếu niên, những người bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi giá cả.

“Trên thế giới, khoảng 110 quốc gia đánh thuế đồ uống có đường. Kinh nghiệm cho thấy đây là giải pháp cùng thắng – vừa giúp cải thiện sức khỏe và giảm chi phí y tế, vừa tăng nguồn thu cho ngân sách Chính phủ. WHO cũng khuyến nghị nâng cao nhận thức của cộng đồng. Ví dụ, ít người biết rằng, một lon 330 ml nước ngọt có ga có thể chứa tới 10 thìa cà phê hoặc 40 gam đường”, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam cho hay.

TS Angela Pratt cũng cho rằng, đây là thời điểm rất phù hợp để tăng thuế với đồ uống có đường, bởi so với các nước trong khu vực và trên thế giới, Việt Nam đang bị chậm hơn. Quốc hội đang xem xét sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, đây là cơ hội để áp thuế với đồ uống có đường. Nếu không có hành động can thiệp, xu hướng tiêu thụ đồ uống có đường sẽ còn tiếp tục tăng, kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực đối với trẻ em, thanh thiếu niên, người trưởng thành và toàn xã hội

Đồng quan điểm này, tại kỳ họp Quốc hội khóa XV, đại biểu Lê Hoàng Anh (Gia Lai) cũng cho biết, phương án thuế suất đối với nước giải khát có đường tiêu chuẩn Việt Nam 5g/100ml là 8% và 10% lùi tận đến năm 2027 và năm 2028 là quá chậm và quá thấp. Ông lấy ví dụ Thái Lan áp thuế từ năm 2017, ngay sau áp thu, tiêu dùng giảm ngay và được kiềm chế. Philippine, Malaysia thu hàng tỷ USD từ thuế này nhưng quan trọng hơn họ đã giảm tỷ lệ bệnh tật…Vì vậy, đại biểu kiến nghị không giảm thuế suất xuống 8% mà giữ mức 10% từ năm 2026 và 20% từ năm 2030, đồng thời bổ sung thuế tuyệt đối theo hàm lượng đường như mô hình Thái Lan áp dụng.