Cuộc đời là để dành cho nhiệm vụ ở trại giam

Sự kiên trì là điều kiện tiên quyết

Quản giáo là một nghề mà từ trước đến nay được cho là có những đặc thù trong lự lượng Công an. Với Thiếu tá Hà Văn Hiếu thì muốn trụ vững được với nghề qua nhiều năm tháng thì điều kiện cần nhất mà mỗi người quản giáo đó chính là lòng kiên trì. Nếu người nào thiếu đi sự bình tĩnh, kiên định thì rất khó có thể gắn bó được với nghề quản giáo, có thể chỉ vài năm là chán nản.

Từ năm 1994 đến nay, đã 20 năm anh tiếp xúc và làm việc trong môi trường trại giam, một nơi vẫn được biết đến là phức tạp và có nhiều vấn đề để giải quyết. Giáo dục, cải tạo những con người từng lỗi lầm, thậm chí có những kẻ còn cố tình vi phạm pháp luật thì để "khơi sáng" là một vấn đề rất khó. Đôi lúc những biện pháp nghiệp vụ sẽ không mang đến những kết quả như mong muốn mà cần phải có sự linh hoạt trong cách ứng xử của từng cán bộ.

Thiếu tá Hiếu kể lại những ngày tháng đầu tiên công tác tại trại tạm giam, Công an tỉnh Lạng Sơn, khi đó điều kiện vật chất vô cùng thiếu thốn, tường rào sơ sài, thậm chí có những buồng giam phạm nhân cải tạo còn là vách nứa, tranh tre. Đời sống của cán bộ quản giáo còn thiếu thốn chứ chưa nói gì đến phạm nhân. Những lúc đó, để có thể đảm bảo công tác giam giữ đúng quy định là một bài toán cực kỳ khó khăn. Thậm chí, các cán bộ phải trích quỹ lương ra để mua bát nhựa về để phạm nhân sử dụng.

Sau này, khi được nhà nước quan tâm, điều kiện vật chất dần dần được nâng lên thì công việc của các cán bộ quản giáo cũng đỡ vất vả hơn trước rất nhiều. Kinh nghiệm của bản thân Thiếu tá Hà Văn Hiếu cho thấy, với các phạm nhân thì việc quan tâm, động viện, giáo dục một cách gần gũi sẽ luôn mang lại những hiệu quả rất tốt. Mỗi phạm nhân luôn mang tâm lý mặc cảm, thậm chí là còn buông xuôi không muốn làm lại cuộc đời mình. Trách nhiệm của người quản giáo lúc này là phải làm sao khơi dậy hướng thiện cho họ, để họ hiểu rằng, cuộc đời vẫn còn rất nhiều điều tốt đẹp phía trước.

Hiện tại Thiếu tá Hà Văn Hiếu quản lý trực tiếp phân trại tạm giữ can phạm và tử tù. Đây là một khu vực được đánh giá là phức tạp nhất của phân trại cải tạo. Can phạm là những người mới bị bắt sau khi phạm tội, tâm lý của họ thường rơi vào trạng thái hoảng loạn, tiêu cực. Việc giam giữ không chỉ đảm bảo việc tránh các can phạm thông cung mà cán bộ quản giáo còn phải vận động làm sao từng người phải phối hợp tốt với cơ quan điều tra. Đây là một trong những công việc không tên mà từng cán bộ quản giáo luôn phải thực hiện.

Cùng với đó việc quản lý khu giam giữ tử tù cũng có những đặc thù rất riêng. Ai cũng có thể hiểu được việc những con người khi biết rằng cái chết đang đến cận kề sẽ có những suy nghĩ tiêu cực như thế nào chứ chưa nói gì đến việc chấp hành các quy định của trại giam. Người cán bộ lúc này phải làm sao để từng tử tù hiểu ra được việc dù cuộc sống còn rất ngắn ngủi nhưng vẫn cần phải cố gắng sống tốt, không nên gây ra bất kỳ việc nào trái với quy định.

Thiếu tá Hiếu tâm sự rằng: "Có những trường hợp tử tù luôn mang suy nghĩ sẽ tự tử ngay trong buồng giam. Đối với những người này thì để giữ được mạng sống của họ cho đến ngày đi thi hành án là một bài toán cực kỳ khó khăn. Gần như mọi biến động của những trường hợp này phải được giám sát chặt chẽ. Đồng thời các cán bộ quản giáo phải có biện pháp hợp lý để những người này hiểu ra được việc không nên suy nghĩ tiêu cực như vậy để họ tự từ bỏ ý nghĩ tự tử... Nói chung đây là những thử thách mà không phải ai cũng có thể vượt qua được.

Chuyện về những phạm nhân đặc biệt

Gần 2 thập niên gắn bó với các công việc trong trại giam, có lẽ kỷ niệm trong Thiếu tá Hiếu là rất nhiều. Đó có thể là những khó khăn, những thăng trầm hay là những câu chuyện về các trường hợp phạm nhân đặc biệt. Đã có biết bao nhiêu phạm nhân được Thiếu tá Hiếu quản lý, giáo dục và rất nhiều người trong số đó sau này đã tìm được con đường hoàn lương chính thiện.

Kể về một trường hợp phạm nhân tên Tuấn, nghiện ma túy và bị bắt bởi tội trộm cắp. Khi vào trại, Tuấn tỏ thái độ bất cần, hung hăng. Tuấn chống đối các quy định, đánh đập các phạm nhân cùng phòng. Mỗi khi lên cơn thèm thuốc, phạm nhân này đập phá và hành hung nhiều người xung quanh... Trước những diễn biến này, Thiếu tá Hiếu, người trực tiếp quản lý phân trại đã cùng với các cán bộ trong đơn vị tập trung quản lý Tuấn.

Việc trước mắt là phải giúp phạm nhân cắt cơn nghiện. Sau hơn 2 tháng vật lộn, Tuấn đã không còn vật vã nữa nhưng vẫn không từ bỏ được thái độ bất cần. Để Tuấn cảm thấy mình không lạc lõng, Thiếu tá Hiếu đã cho phạm nhân này làm những công việc đơn thuần nhưng nhiều ý nghĩa. Rồi tiếp đó, Tuấn được giao nhiệm vụ tổ trưởng sản xuất phạm nhân... Cứ như vậy Tuấn dần cảm thấy mình được tôn trọng dù đang là phạm nhân. Những bản tính hung hăng, dữ tợn đã dần mất đi.

Sau vài năm cải tạo, Tuấn ra trại sau đó trở về nhà mở một cửa hàng tạp hóa và từ đó cho đến nay con người này đã bỏ hẳn được ma túy. Lấy vợ, sinh con, cuộc sống an lành, rất nhiều người đã cảm thấy ngỡ ngàng trước sự thay đổi của Tuấn. Ngay cả gia đình cũng thấy Tuấn đã trở thành một con người hoàn toàn khác. Có lần Tuấn tâm sự, chính nhờ việc được các cán bộ quản giáo động viện mà anh ta đã hiểu ra rằng, làm người tốt mới khó chứ còn phạm tội, gây gổ thì quá dễ mà đó chỉ suy nghĩ của những kẻ kém hiểu biết.

Rồi về chuyện của một tử tù tên Thái, bị kết án tử hình bởi hành vi giết người yêu. Khi vào trại giam, Thái tỏ ra chán nản hoàn toàn. Vài ngày sau khi vào buồng biệt giam, Thái đã tìm cách tự tử và chết hụt tới vài lần. Đích thân Thiếu tá Hiếu đã gần gũi trò chuyện với Thái để hiểu tâm sự của gã tử tù này. Thái tâm sự rằng vì bị gia đình ruồng bỏ từ nhỏ nên gã không còn thiết tha với cuộc sống, từ đây mà đã nảy sinh ra những hành động không đúng.

Biết được nỗi khổ của Thái nên Thiếu tá Hà Văn Hiếu thường xuyên tiếp xúc, động viên gã tử tội này nên trấn tĩnh trở lại, sống tốt trong những ngày tháng cuối cùng và tự coi đó như là một món quà cho mình. Dù là tử tù thì cũng nên sống một cách đàng hoàng, chấp hành tốt nội quy, có như vậy mới cảm thấy thoải mái khi sang thế giới bên kia...

Chính những câu chuyện, lời động viên của Thiếu tá Hiếu đã giúp Thái trở nên bình tĩnh hơn và sau này gã là tử tù bình tĩnh nhất khi bước ra pháp trường... Công việc là vậy và cho đến nay, Thiếu tá Hiếu vẫn thực hiện đúng với những gì mình suy nghĩ, lấy tình cảm để giáo dục, trấn an những suy nghĩ tiêu cực. Anh bảo rằng, tình cảm giữa con người với con người sẽ luôn mang đến những giá trị mà không thứ gì có thể đong đếm, so sánh được.

(Tên các phạm nhân đã được thay đổi)