Bấp bênh trục Pháp - Đức, châu Âu chao đảo
Châu Âu đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng kép khi bất ổn chính trị tại Đức và Pháp đe dọa làm lung lay cả nền tảng kinh tế và vị thế quốc tế của khu vực. Những bất đồng nội bộ, cộng thêm áp lực từ bên ngoài như căng thẳng thương mại với Mỹ và cạnh tranh toàn cầu, đang đẩy Liên minh châu Âu (EU) vào thế bấp bênh chưa từng có. Trong bối cảnh đó, tương lai của khu vực phụ thuộc vào khả năng hai đầu tàu này phục hồi ổn định chính trị và khôi phục vai trò lãnh đạo.
Tại Pháp, Thủ tướng Michel Barnier đã từ chức sau khi thất bại trong cuộc bỏ phiếu tín nhiệm. Điều này buộc Tổng thống Emmanuel Macron phải tìm kiếm một người kế nhiệm trong bối cảnh không có sự ủng hộ đa số trong Quốc hội. Theo quy định hiến pháp, các cuộc bầu cử không thể diễn ra trước tháng 6/2025, khiến triển vọng về một chính phủ ổn định trở nên xa vời.
Trong khi đó, tại Đức, chính phủ liên minh của Thủ tướng Olaf Scholz đã sụp đổ vào tháng 11 vì tranh cãi ngân sách, dẫn đến việc tổ chức bầu cử sớm vào tháng 2/2025. Quá trình thành lập một chính phủ mới dự kiến kéo dài, tạo ra khoảng trống lãnh đạo tại quốc gia đầu tàu của châu Âu. Sự thiếu vắng lãnh đạo hiệu quả ở cả hai quốc gia này đã làm suy yếu trục Pháp - Đức, vốn là động lực thúc đẩy sự hội nhập và cải cách của EU trong nhiều thập niên qua.
Theo chuyên gia Mujtaba Rahman của Eurasia Group, tình trạng hiện tại làm giảm khả năng thực hiện các chính sách tài chính và kinh tế quan trọng trong khu vực. Viễn cảnh này càng đáng lo ngại hơn khi các thách thức kinh tế đã và đang đè nặng lên khu vực, từ tăng trưởng chậm, suy giảm công nghiệp, đến cạnh tranh yếu thế so với Mỹ và Trung Quốc.
Trong bối cảnh này, EU đang phải đối mặt với một quyết định chiến lược quan trọng: mở rộng thành viên liên minh. Việc Ukraine, Moldova và các quốc gia Tây Balkan bày tỏ mong muốn gia nhập EU đặt khối vào tình thế vừa là cơ hội vừa là thách thức. Về mặt chiến lược, mở rộng liên minh sẽ củng cố vị thế địa chính trị của EU trước áp lực từ Nga và Trung Quốc. Tuy nhiên, việc tiếp nhận các quốc gia mới đòi hỏi sự đồng thuận cao trong nội bộ và nguồn lực đáng kể để hỗ trợ các thành viên tiềm năng đáp ứng các tiêu chuẩn kinh tế và chính trị của khối. Sự bất ổn tại Pháp và Đức có thể cản trở tiến trình này, làm chậm lại tham vọng của EU trong việc mở rộng ảnh hưởng.
Bên cạnh đó, những thách thức kinh tế nội tại càng làm rõ sự cần thiết của một trục Pháp - Đức ổn định để định hướng chiến lược phát triển của khối. Nền kinh tế Pháp được dự báo tăng trưởng chỉ 1,1% trong năm nay và 0,8% vào năm 2025, trong khi Đức dự kiến tiếp tục suy giảm 0,1% năm nay - năm thứ hai liên tiếp tăng trưởng âm. Ngành công nghiệp ôtô, biểu tượng của sức mạnh kinh tế châu Âu, đang gặp khó khăn trong quá trình chuyển đổi sang xe điện và phải đối mặt với sức cạnh tranh suy giảm trên thị trường toàn cầu.
Bên cạnh đó, EU cũng đang đối mặt với nhu cầu tăng chi tiêu quốc phòng lên tới 500 tỷ euro trong thập kỷ tới, một khoản đầu tư lớn nhưng khó thực hiện nếu không có sự tham gia tích cực của Đức, quốc gia thành viên lớn nhất khối. Ngoài ra, môi trường kinh doanh tại châu Âu đang tụt hậu so với các đối thủ.
Báo cáo của cựu Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) Mario Draghi đã chỉ ra các giải pháp bao gồm hỗ trợ đầu tư công, thúc đẩy chính sách công nghiệp và tích hợp thị trường tài chính để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp khởi nghiệp huy động vốn. Tuy nhiên, theo nhận định của các chuyên gia, không gì có thể tiến triển nếu không có sự phối hợp mạnh mẽ từ Pháp và Đức. Việc hai quốc gia này rơi vào bất ổn chính trị khiến các sáng kiến cải cách trở nên mơ hồ và khó thực hiện.
Cuộc khủng hoảng chính trị tại châu Âu xảy ra trong thời điểm nhạy cảm với nhiều yếu tố bên ngoài. Viễn cảnh ông Donald Trump có thể quay trở lại làm Tổng thống Mỹ đặt ra nguy cơ về các chính sách bảo hộ thương mại, bao gồm đề xuất áp thuế 10% lên hàng hóa châu Âu. Trong bối cảnh đó, châu Âu cần một sự lãnh đạo mạnh mẽ để đối mặt với những thách thức kinh tế và địa chính trị. Tuy nhiên, thực tế hiện tại lại cho thấy sự tê liệt trong trục Pháp - Đức, vốn chiếm tới một nửa nền kinh tế Eurozone, đang làm suy yếu nghiêm trọng khả năng lãnh đạo khu vực.
Việc thiếu vắng sự ổn định tại Pháp và Đức không chỉ gây ảnh hưởng nội tại mà còn tạo điều kiện để các quốc gia khác trong EU, như Hà Lan và Tây Ban Nha, gia tăng vai trò. Tuy nhiên, điều này không đủ để bù đắp sự thiếu hụt quyền lực từ hai quốc gia lớn nhất khu vực. Trong khi đó, ECB cũng đang phải đối mặt với khó khăn trong việc hoạch định chính sách tiền tệ khi không thể dự đoán rõ ràng về các diễn biến tài khóa tại khu vực.
Châu Âu bước vào năm 2025 với một loạt những bất ổn chưa có hồi kết. Các cuộc đàm phán chính trị sắp tới sẽ quyết định liệu Pháp và Đức có thể phục hồi vai trò lãnh đạo hay không, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến quỹ đạo kinh tế và vị thế chiến lược của cả khu vực. Đồng thời, quyết định mở rộng liên minh sẽ đặt ra bài toán lớn về khả năng đoàn kết nội bộ và duy trì vị thế cạnh tranh trên trường quốc tế. Trong những tháng tới, mỗi quyết định chính trị đều có thể tạo nên sự thay đổi lớn cho tương lai lục địa này.