Canada - Arab Saudi: Thấy gì từ cái bắt tay sau nửa thập kỷ?
Việc Canada và Arab Saudi nhất trí khôi phục đầy đủ quan hệ ngoại giao hôm 24/5 (giờ địa phương) đã chính thức chấm dứt những bất đồng gây tranh cãi từ năm 2018 vốn làm tổn hại quan hệ và thương mại song phương trong suốt nửa thập kỷ vừa qua.
Tuyên bố từ Bộ Ngoại giao hai nước nêu rõ, quyết định khôi phục quan hệ ngoại giao được đưa ra sau các cuộc thảo luận giữa Thủ tướng Canada Justin Trudeau và Thái tử Arab Saudi Mohammed bin Salman bên lề Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC) tại Bangkok diễn ra vào tháng 11 năm ngoái. Quyết định này xuất phát từ "mong muốn của cả hai bên nhằm khôi phục quan hệ ngoại giao giữa hai nước trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau và các lợi ích chung". Bộ Ngoại giao Canada đồng thời thông báo nước này đã bổ nhiệm ông Jean-Philippe Linteau làm đại sứ mới tại Arab Saudi.
Việc bình thường hóa quan hệ có thể coi là trái ngọt lớn nhất gặt hái được sau 5 năm quan hệ giữa hai nước vấp phải tổn thương tưởng như không thể hàn gắn. Trước đó, năm 2018, mối quan hệ bang giao hòa hữu giữa Canada và Arab Saudi bất ngờ đứng trước thách thức lớn, sau khi Bộ Ngoại giao Canada hồi tháng 8/2018 đăng tải trên mạng xã hội bày tỏ quan ngại về việc Arab Saudi bắt giữ các nhà hoạt động nhân quyền và yêu cầu nhà chức trách phải thả ngay lập tức các nhà hoạt động này, sau thông tin do Tổ chức Quan sát nhân quyền thế giới cung cấp cho biết Arab Saudi đã bắt các nhà hoạt động vì quyền lợi phụ nữ Samar Badawi và Nassima al-Sadah.
Chính phủ Arab Saudi đã bác bỏ cáo buộc "hoàn toàn sai lầm" của chính quyền Canada, gọi những tuyên bố của Canada là "sự can thiệp trắng trợn đối với các công việc nội bộ của Arab Saudi, đi ngược lại các tiêu chuẩn quốc tế cơ bản và các giao thức quốc tế". Chính phủ Arab Saudi đồng thời yêu cầu Đại sứ Canada tại Riyadh lập tức rời khỏi nước này và triệu Đại sứ Arab Saudi tại Canada về nước, đóng băng mọi giao dịch về thương mại và đầu tư giữa hai bên.
Không dừng lại ở đó, Hãng hàng không quốc gia Arab Saudi cũng quyết định dừng tất cả các chuyến bay đến và đi từ Toronto, Canada. Mọi chương trình hợp tác về giáo dục giữa Arab Saudi và Canada đồng thời trì hoãn từ thời điểm này.
Sau nửa thập kỷ, nỗ lực bình thường hóa quan hệ đã thành hiện thực, vào đúng thời điểm Arab Saudi đang điều chỉnh chiến lược trong chính sách ngoại giao của mình. "Có một chính sách đối ngoại mới đang được triển khai. Arab Saudi đang ngày càng nỗ lực tự khẳng định mình hơn nữa trên trường quốc tế thông qua vai trò trung gian hòa giải và nâng cao hình ảnh ngoại giao của mình", bà Anna Jacobs, chuyên gia phân tích thuộc International Crisis Group nhận định. Reuters lại cho rằng, nền kinh tế nghìn tỉ USD đang tìm cách thoát khỏi danh xưng truyền thống là một nhà sản xuất dầu bảo thủ, hiếu chiến, và hướng tới vị thế của một đối tác kinh tế toàn cầu cũng như trung tâm kinh doanh và du lịch quan trọng của khu vực.
Cụ thể, Arab Saudi đã bắt tay vào một chương trình phát triển quy mô lớn với mục tiêu đa dạng hóa nền kinh tế khỏi dầu mỏ được gọi là "Tầm nhìn 2030", bao gồm sự phát triển của các lĩnh vực công nghiệp mới như sản xuất, hậu cần, du lịch và giải trí. Tầm nhìn này cũng đề cao tính bền vững về môi trường và thúc đẩy việc sử dụng năng lượng sạch. Bên cạnh đó, trong thời gian qua, Arab Saudi cũng cho thấy những nỗ lực ngoại giao quốc tế.
Vào tháng 3, Arab Saudi tái thiết lập quan hệ ngoại giao với Iran trong một thỏa thuận do Trung Quốc làm trung gian, và trong tháng này, nước này đã nối lại quan hệ với Syria. Hội nghị thượng đỉnh Liên đoàn Arab (AL) diễn ra hôm 18/5 tại Arab Saudi cũng đánh dấu sự xuất hiện lần đầu tiên Tổng thống Syria sau 12 năm. Arab Saudi đồng thời thúc đẩy thỏa thuận hòa giải tại Sudan, với các cuộc đàm phán giữa quân đội Sudan và Lực lượng Phản ứng Nhanh (RSF) tại Jeddah, Arab Saudi hồi đầu tháng 5 đã có những tiến triển nhất định.
Về phía Canada, theo dữ liệu chính thức, Arab Saudi là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Canada trong khu vực vào năm 2021 với tổng 1,65 tỷ USD. Lợi ích thương mại và kinh tế tiếp tục là một khía cạnh quan trọng trong quan hệ song phương của Canada với Arab Saudi. Hầu hết hàng nhậu khẩu của Canada là dầu mỏ và hóa dầu. Trong khi đó có tới 81% hàng xuất khẩu của Canada sang Arab Saudi là thiết bị vận tải, cùng với một số mặt hàng máy móc, thiết bị điện và điện tử, dụng cụ quang học, y tế. Cựu Thủ tướng Canada Stephen Harper hôm 25/5 cho biết ông rất vui mừng trước tuyên bố hai nước khôi phục quan hệ ngoại giao.
"Arab Saudi là một đối tác lâu năm trong khu vực, một trong những bên mà chúng tôi chia sẻ nhiều lợi ích", ông bình luận. Roland Paris, cựu cố vấn chính sách đối ngoại của Thủ tướng Trudeau và là giáo sư về các vấn đề quốc tế tại Đại học Ottawa, lại nhận định: "Arab Saudi đóng vai trò then chốt trong khu vực của mình. Đây là một nhân tố quan trọng. Thật hợp lý khi có các đại sứ trở lại vị trí để giữ cho các kênh liên lạc song phương luôn mở".