Đàm phán hạt nhân Iran: Báo động kịch bản xấu nhất
Những nỗ lực ngoại giao nhằm thu xếp một thỏa thuận hạt nhân thế hệ mới giữa Mỹ và Iran có nguy cơ đổ bể khi Washington kiên quyết theo đuổi chính sách gây sức ép tối đa, còn Tehran thẳng thừng bác bỏ đề xuất của Mỹ xung quanh chương trình làm giàu uranium.
Chưa đầy một tuần sau khi Iran nhận được đề xuất của Mỹ về một thỏa thuận hạt nhân thế hệ mới giữa hai nước thông qua Oman, lãnh tụ tinh thần tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei ngày 4/6 tuyên bố bác bỏ đề xuất đó vì cho rằng chúng “mâu thuẫn với niềm tin quốc gia và khả năng tự lực cũng như nguyên tắc chúng ta có thể làm mọi thứ mà Iran theo đuổi”, Reuters đưa tin.
Theo ông Khamenei, “vấn đề làm giàu uranium là chìa khóa đối với chương trình hạt nhân của Iran” và Tehran cương quyết không từ bỏ quyền làm giàu uranium. “Những nhà lãnh đạo kiêu ngạo của Mỹ liên tục yêu cầu chúng ta không nên có chương trình hạt nhân. Các ông là ai mà quyết định liệu Iran có nên làm giàu uranium hay không?”, ông Khamenei phát biểu. Nhà lãnh đạo Iran giải thích thêm, “nếu Iran có 100 nhà máy điện hạt nhân mà không có chương trình làm giàu uranium thì sẽ không thể sử dụng chúng”.
Mỹ và Iran chưa công bố toàn bộ dự thảo thỏa thuận mà Washington đưa ra. Theo nguồn tin của tờ Axios, đặc phái viên Steve Witkoff cuối tuần trước đã gửi Iran một dự thảo mà trong đó yêu cầu Tehran phải đóng cửa các địa điểm làm giàu dưới lòng đất, đồng thời dừng phát triển công nghệ máy li tâm làm giàu uranium thế hệ mới. Đổi lại, Washington sẵn sàng cho phép Tehran tiếp tục tiếp cận uranium làm giàu ở độ tinh khiết tối đa 3% để sản xuất điện, nhưng thông qua một cơ chế được giám sát chặt chẽ bởi các thanh sát viên Cơ quan Năng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA).
Trong khi đó, New York Times nói rằng, các quan chức Oman và Arab Saudi gần đây thảo luận về ý tưởng xây dựng một cơ sở làm giàu uranium trên một hòn đảo ở Vịnh Ba Tư để phục vụ các mục đích hạt nhân dân sự của Iran. “Người Iran khi đó có thể nói họ vẫn đang làm giàu uranium, và người Mỹ có thể tuyên bố việc làm giàu không diễn ra trên đất Iran”, New York Times viết.
Giới quan sát ban đầu kì vọng Iran sẽ phản ứng tích cực hơn với đề xuất nói trên, bởi nó chỉ ngăn Iran làm giàu uranium ở độ tinh khiết cao và vẫn cho phép Tehran tiếp cận nguyên liệu phục vụ sản xuất năng lượng. Thư kí báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt, cho hay, “Tổng thống Donald Trump đã nói rõ rằng Iran không bao giờ được phép sở hữu bom hạt nhân. Đặc phái viên Steve Witkoff đã gửi một đề xuất chi tiết và có thể chấp nhận được tới Iran nên việc đồng ý với đề xuất đó sẽ phục vụ lợi ích của chính họ”.
Mỹ chưa bình luận về lập trường của ông Khamenei. Sau khi nhậm chức nhiệm kỳ hai, Tổng thống Mỹ Trump đã siết chặt trừng phạt Iran và khẳng định muốn tìm kiếm một thỏa thuận hạt nhân cứng rắn hơn thỏa thuận 2015, có tên chính thức là Kế hoạch Hành động toàn diện chung (JCPOA). Trong JCPOA, Iran được phép làm giàu uranium ở độ tinh khiết 3,67%. Sau khi Mỹ rời JCPOA từ 2018, Iran rút bớt các cam kết của họ theo thỏa thuận này, bao gồm việc làm giàu uranium ở độ tinh khiết 60% và hạn chế hoạt động thanh sát quốc tế tại một số cơ sở hạt nhân. Các quan chức Iran năm 2022 cũng cho biết, nước này có khả năng công nghệ để làm giàu uranium từ 60% lên 90%, tức cấp độ vũ khí hạt nhân, nhưng chưa đưa ra quyết định thực hiện việc đó.
Nhờ nỗ lực hòa giải của các quốc gia Trung Đông, Mỹ và Iran từ tháng 4/2025 bắt đầu nối lại đàm phán về chương trình hạt nhân và đã tiến hành được 5 cuộc họp. Axios cho biết, đặc phái viên Mỹ Witkoff có thể sẽ gặp gỡ Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi lần thứ 6 ngay trong tuần này tại một nước Trung Đông. Nếu lập trường của Iran và Mỹ không thay đổi, các cuộc đàm phán tương lai rất khó diễn ra và Washington sẽ siết chặt hơn nữa các biện pháp cấm vận chống Iran. Tại cuộc họp báo ở Washington ngày 3/6, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Tammy Bruce cho biết, chiến dịch gây sức ép tối đa của Mỹ đối với Iran vẫn đang diễn ra “mạnh mẽ”, bởi Washington coi đây là một phần nỗ lực để đạt được một thỏa thuận hạt nhân mới.
Bên cạnh mối lo từ việc căng thẳng leo thang giữa Mỹ và Iran, việc hai nước không đạt thỏa thuận hạt nhân có thể trở thành động lực để Israel có động thái nhắm vào Iran. Axios và CNN cuối tháng 5/2025 dẫn lời các quan chức tình báo Mỹ cho biết, họ đã phát hiện ra Israel đang tính toán khả năng tấn công các cơ sở hạt nhân Iran ngay khi tiến trình đàm phán Washington-Tehran sụp đổ. Báo Financial Times ngày 4/6 tiết lộ, Iran dường như đang tích cực chuẩn bị cho kịch bản xấu và tăng cường bảo vệ các cơ sở quan trọng. Các dữ liệu hình ảnh vệ tinh cho thấy Tehran gần đây đã di chuyển các hệ thống phòng không, bao gồm bệ phóng tên lửa S-300 do Nga sản xuất, đến gần hai trung tâm hạt nhân chính đặt ở Natanz và Fordo.