Dầu mỏ Iran và tín hiệu "bật đèn xanh" từ Mỹ

Trong bài đăng trên mạng xã hội Truth Social ngày 24/6 (giờ địa phương), Tổng thống Mỹ Donald Trump viết: "Giờ đây, Trung Quốc có thể tiếp tục mua dầu mỏ Iran. Hy vọng họ cũng sẽ nhập khẩu nhiều từ Mỹ". Tuyên bố này được đưa ra chỉ vài giờ sau khi ông Trump thông báo Israel và Iran đã đồng ý ngừng bắn, và cũng diễn ra chỉ 2 ngày kể từ khi Mỹ tiến hành không kích 3 cơ sở hạt nhân của Iran. Cần nhấn mạnh rằng, Trung Quốc, nhà nhập khẩu dầu lớn nhất thế giới, hiện nhập khoảng 14% lượng dầu thô từ Iran. Dầu của Iran, thường được mua với giá chiết khấu, rất quan trọng đối với lĩnh vực lọc dầu tư nhân quy mô lớn của Trung Quốc và là nguồn nhiên liệu thiết yếu cho nền kinh tế nước này.

Vì vậy, thông báo gây sốc trên Truth Social của ông Trump đã khiến cả giới giao dịch dầu mỏ lẫn các quan chức trong chính quyền Mỹ bất ngờ, bởi nó tạo nguy cơ phá vỡ trụ cột chính trong chính sách Iran của Mỹ qua nhiều đời tổng thống, vốn nhằm cắt đứt nguồn thu chủ yếu của Iran bằng cách cấm xuất khẩu mặt hàng dầu mỏ chiến lược của nước này, theo Reuters. Bất kỳ sự nới lỏng nào đối với việc thực thi lệnh trừng phạt đối với Iran sẽ đánh dấu sự thay đổi chính sách của Mỹ, sau khi ông Trump tuyên bố vào tháng 2 rằng ông sẽ gây áp lực tối đa trở lại đối với Iran, nhằm mục đích đưa xuất khẩu dầu của nước này về mức 0, viện dẫn chương trình hạt nhân và tài trợ cho các chiến binh thánh chiến trên khắp Trung Đông của Iran. Điều này cũng gây ngạc nhiên bởi vào tháng 5 vừa qua, ông Trump từng đe dọa sẽ trừng phạt bất kỳ quốc gia nào mua dầu từ Iran.

Không ngoài dự đoán, ngay sau tuyên bố của ông Trump, giá dầu đã nới rộng đà giảm. Giá dầu thô WTI của Mỹ tại New York đã giảm 6% xuống gần 64 USD/thùng. Trước đó, thị trường đã có dấu hiệu lao dốc trong những ngày gần đây khi mối đe dọa đối với dòng chảy dầu mỏ từ xung đột Israel - Iran có dấu hiệu hạ nhiệt. Tuy nhiên, một quan chức cấp cao của Nhà Trắng cùng ngày đã phát tín hiệu rằng các lệnh trừng phạt vẫn còn hiệu lực, theo đó khẳng định Tổng thống tiếp tục kêu gọi Trung Quốc và các nước khác nhập khẩu dầu của Mỹ thay vì dầu Iran, bởi hành động đó sẽ vi phạm lệnh trừng phạt của Mỹ. Quan chức này nói thêm, bài đăng của ông Trump chỉ nhằm nhấn mạnh rằng các hành động của ông trong vài ngày qua đã đảm bảo eo biển Hormuz không bị ảnh hưởng, điều mà nếu xảy ra sẽ gây thiệt hại nặng nề cho Trung Quốc.

Trên thực tế, tuyên bố của Tổng thống Mỹ Donald Trump được đưa ra sau khi chính quyền Washington đã thực hiện nhiều đợt không kích nhằm vào các cơ sở hạt nhân của Iran để ngăn chặn quốc gia này tiến gần tới vũ khí hạt nhân. Chuyên gia Francis Perrin, Giám đốc nghiên cứu của Viện Quan hệ Quốc tế và Chiến lược IRIS (Pháp), từng cảnh báo "chảo dầu Trung Đông có thể bốc cháy bất cứ lúc nào" do vùng này chiếm gần 50% trữ lượng dầu thế giới. Những lo ngại về nguy cơ gián đoạn nguồn cung từ Iran, hay việc Mỹ siết trừng phạt với các bên mua dầu từ quốc gia này, đều có thể khiến giá dầu tăng vọt.

Ngược lại, tín hiệu "hòa hoãn" như việc Trung Quốc được phép tiếp tục mua dầu từ Iran sẽ khiến thị trường giảm nhiệt nhanh chóng. Vì vậy, giới quan sát nhận định rằng, phát biểu này phần nào cho thấy chính quyền Tổng thống Trump đang nỗ lực xây dựng lại lòng tin với các đối tác tại Trung Đông và giải quyết hậu quả từ các cuộc tấn công, và thậm chí là thay đổi chính sách đối ngoại với Iran.

Nhìn nhận ở góc độ thương mại song phương, tuyên bố này dường như này cũng diễn ra khi chính quyền Tổng thống Trump đang tìm cách đàm phán một khuôn khổ thương mại mới với Trung Quốc và hạ nhiệt cuộc chiến thuế quan vốn đã khiến thuế suất tăng cao đến mức có nguy cơ cắt đứt mọi giao thương giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, các nhà phân tích năng lượng châu Á tỏ ra thận trọng, cho rằng phát biểu của ông Trump khó tạo tác động ngắn hạn đối với khối lượng nhập khẩu dầu của Trung Quốc từ Iran.

Ông Scott Modell, cựu nhân viên CIA, nhận định việc ông Donald Trump bật đèn xanh cho Trung Quốc tiếp tục mua dầu Iran cho thấy sự trở lại của "tiêu chuẩn thực thi lỏng lẻo". Ngoài việc không thực thi cấm vận, ông Donald Trump có thể tạm đình chỉ hoặc miễn trừ các lệnh cấm vận được ban hành bằng sắc lệnh hành pháp hoặc theo quyền hạn mà Quốc hội trao cho tổng thống. Tuy nhiên, ông Trump khó có thể miễn trừ cấm vận trước các vòng đàm phán hạt nhân Mỹ-Iran sắp tới vì các biện pháp này được dùng làm đòn bẩy, đặc biệt khi Tehran yêu cầu dỡ bỏ cấm vận vĩnh viễn trong bất kỳ thỏa thuận nào.

Trong một diễn biến có liên quan, tại buổi họp báo thường kỳ Bộ Ngoại giao Trung Quốc ngày 25/6, trả lời câu hỏi về phản ứng của Trung Quốc trước bài đăng về dầu mỏ của Tổng thống Mỹ Donald Trump trên Truth Social, Người phát ngôn Quách Gia Côn cho biết: "Trung Quốc sẽ thực hiện các biện pháp an ninh năng lượng hợp lý phù hợp với lợi ích quốc gia".

Bắc Kinh từ lâu đã phản đối những gì họ gọi là "việc lạm dụng các lệnh trừng phạt đơn phương bất hợp pháp" của Washington. Giờ là lúc, thị trường thế giới và các bên liên quan cùng chờ đợi xem liệu đây chỉ là một tín hiệu "đèn xanh" tạm thời hay là khởi đầu cho một trục xoay chính sách mới của Mỹ nhằm đảm bảo cán cân thương mại.