Liệu Mỹ có áp dụng “mô hình Israel” đối với Ukraine ?

Israel không phải là thành viên NATO và không có hiệp ước phòng thủ chính thức với Mỹ. Tuy nhiên, trong nhiều thập kỷ Mỹ đã coi Israel là “đồng minh lớn ngoài NATO”, ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác quốc phòng, đồng thời cung cấp vũ khí tinh vi và viện trợ quân sự hàng tỷ USD cho Israel.

Kể từ những năm 1960, các Tổng thống Mỹ đều mô tả mối quan hệ Washington - Tel Aviv dưới góc độ hỗ trợ chặt chẽ và hợp tác sâu sắc, giống như “mối quan hệ đặc biệt” giữa Anh và Mỹ. Điều đó đã dẫn đến sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tình báo Mỹ và Israel, đồng thời giúp Israel phát triển quân đội có công nghệ tiên tiến nhất thế giới.

Mặc dù viện trợ quân sự của Mỹ thường đòi hỏi phải mua vũ khí do Mỹ sản xuất, nhưng Israel cũng được phép sử dụng một phần số tiền đó để mua vũ khí của các nhà sản xuất trong nước, góp phần giúp ngành công nghiệp quốc phòng nước này phát triển mạnh mẽ. Mỹ đã cung cấp cho Israel những khoản tiền lớn trong những năm qua. Năm 2016, quốc hội Mỹ thông qua thỏa thuận hỗ trợ an ninh 10 năm trị giá 38 tỷ USD cho đến năm 2028.

“Mô hình Israel” chỉ mô hình của Mỹ cho một cuộc xung đột kéo dài với các đường biên giới vẫn chưa ổn định. Biên giới của Israel đã thay đổi qua một loạt các cuộc chiến tranh và hoạt động xây dựng khu định cư kể từ sau cuộc chiến giành độc lập năm 1948. Mỹ là quốc gia duy nhất công nhận quyền kiểm soát của Israel đối với Cao nguyên Golan và cùng với một số ít quốc gia khác coi Jerusalem là thủ đô của Israel. Hiện tại, quy chế của Bờ Tây vẫn đang bị tranh cãi cả trên trường quốc tế và bên trong Israel.

Một lợi thế của mô hình Israel, đối với những người ra quyết định ở Jerusalem, là họ có nhiều tự do hơn để đưa ra các quyết định về chính sách đối ngoại của riêng mình so với các đồng minh của Mỹ đã ký các hiệp ước chính thức. Israel có lịch sử hành động quyết đoán và đơn phương để bảo vệ lợi ích của họ, bao gồm cả việc phá hủy các lò phản ứng hạt nhân đang được xây dựng ở Iraq năm 1981 và Syria năm 2007. 

Đối với trường hợp Ukraine, chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden đã gửi hơn 41 tỷ USD viện trợ quân sự cho Kiev kể từ khi xung đột với Nga vùng phát, vượt xa số tiền hỗ trợ an ninh cho Israel. Tuy nhiên, số viện trợ quân sự này được phân bổ trên cơ sở không dự tính trước. Nếu theo mô hình Israel, quốc hội Mỹ có thể thông qua một thỏa thuận viện trợ quân sự dài hạn giúp Ukraine xây dựng quân đội trong nhiều năm, thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp quốc phòng Ukraine bằng cách cho phép Kiev mua vũ khí từ các nhà sản xuất trong nước.

Theo chuyên gia Grant Rumley, một mối quan hệ như vậy sẽ gửi thông điệp răn đe mạnh mẽ tới Nga trong khi không khiến Mỹ phải vướng vào một hiệp ước chính thức. Quan trọng hơn cả, Mỹ sẽ tránh được một điều khoản như Điều 5 Hiến chương NATO, trong đó tuyên bố rằng một cuộc tấn công chống lại một quốc gia thành viên là một cuộc tấn công chống lại tất cả các thành viên còn lại.

Một số người cho rằng mô hình Israel sẽ không thể ngăn cản Nga tiếp tục chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine. Giải pháp hiệu quả duy nhất là Ukraine trở thành thành viên NATO. “Nếu cộng đồng xuyên Đại Tây Dương áp dụng mô hình Israel với Ukraine, Kiev sẽ bị bỏ rơi trong vùng xám của sự bất an”, ông Ian Brzezinski, thành viên cấp cao tại Hội đồng Đại Tây Dương nhận định. Các nhà lãnh đạo của Mỹ và phương Tây, trong nỗ lực tránh xung đột toàn diện với Nga, đã nói rằng Ukraine chỉ có thể trở thành thành viên NATO khi xung đột kết thúc. Chính Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cũng cho biết ông hiểu lý do Kiev không thể gia nhập NATO vào lúc này.

Mối quan hệ của Mỹ với Israel nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ của lưỡng đảng trong quốc hội Mỹ suốt nhiều thập niên. Tuy nhiên, rất khó dự đoán các nhà lập pháp Mỹ sẽ đồng ý viện trợ quân sự cho Ukraine để chống lại Nga trong bao lâu. Cho đến nay, cả đảng Dân chủ và đảng Cộng hòa đều ủng hộ viện trợ hàng tỷ USD cho Ukraine, nhưng đã có dấu hiệu cho thấy sự bất đồng giữa một số thành viên đảng Cộng hòa. Chưa rõ mối quan hệ theo mô hình Israel sẽ mang lại cho Mỹ bao nhiêu ảnh hưởng trong các chính sách của Ukraine. Bất chấp mối quan hệ chặt chẽ giữa hai nước, giới nhà lãnh đạo Mỹ có những khó khăn nhất định trong việc gây ảnh hưởng đến chính sách của Israel về vấn đề như khu định cư ở Bờ Tây.

Các chuyên gia an ninh Israel cho rằng, Kiev nên hướng tới việc có được tất cả những lợi ích mà Mỹ đã dành cho Israel trong nhiều năm, nhưng phải tìm cách có được điều đó càng sớm càng tốt. Thực tế, mức độ hợp tác giữa Israel và Mỹ hiện nay đã được kết tinh qua nhiều thập kỷ chứ không phải ngày một ngày hai. Mặt khác, Ukraine cũng nên sử dụng các biện pháp đảm bảo an ninh (nếu có) một cách hợp lý và không vượt qua các lằn ranh đỏ mà Mỹ vạch ra.

Cần phải hiểu rằng Mỹ có thể sử dụng các đảm bảo an ninh không chỉ như một “củ cà rốt” mà còn như một “cây gậy”. Mô hình Israel không thể thay thế giải pháp gia nhập NATO đối với Ukraine. Nhưng Kiev cần phải hiểu rằng việc được đảm bảo an ninh sẽ tốt hơn là không có gì. Bên cạnh đó, Ukraine được Mỹ trang bị vũ khí, cũng nên theo đuổi các nguyên tắc của mình độc lập với mong muốn của Mỹ, theo mô hình của Israel.