Nga-Ukraine ngừng bắn hạ tầng năng lượng, ai hưởng lợi hơn ai?

Sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump điện đàm lần lượt với Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky trong hai ngày 18 và 19/3, lãnh đạo hai nước Nga và Ukraine đã đạt đồng thuận về việc chấm dứt các cuộc tấn công vào hạ tầng năng lượng của nước kia trong vòng 30 ngày.

Các bên chưa công bố thời điểm, cách thức và cơ chế giám sát hoạt động ngừng tấn công hạ tầng năng lượng. Ukraine được cho là đang lên danh sách các mục tiêu họ muốn được bảo vệ khỏi hỏa lực Nga. Việc ngừng bắn có thể bắt đầu khi Nga-Mỹ tiếp nhận và chấp thuận danh sách trên.  

Theo New York Times, Nga bắt đầu tấn công các cơ sở năng lượng đối phương từ mùa Thu năm 2022. Gần 3 năm qua, Nga sử dụng máy bay không người lái (UAV), tên lửa các loại bắn phá các trạm biến áp phân phối điện, nhà máy nhiệt-thủy điện và cơ sở khí đốt của đối phương nhắm mục tiêu làm suy giảm tối đa năng lực quân sự của Ukraine.

Trường Kinh tế Kiev ước tính, thiệt hại của ngành năng lượng Ukraine vào khoảng gần 15 tỷ USD. Dixi Group, cơ quan nghiên cứu năng lượng ở Ukraine cuối năm 2024 ghi nhận tổng công suất phát điện của Ukraine giảm còn 22 gigawatt/giờ, chưa bằng một nửa giai đoạn trước xung đột. Trên hầu khắp Ukraine, các nhà máy thủy điện và nhiệt điện công suất cao đã bị phá hủy hoàn toàn do các cuộc tấn công của Nga.

Tình trạng thiếu điện trầm trọng buộc Ukraine áp dụng cắt điện luân phiên trên toàn quốc để giảm bớt áp lực lên lưới điện. Hình ảnh thủ đô Kiev và các đô thị lớn của Ukraine chìm trong bóng tối là điều không hiếm gặp. Các khu phố chính ở Kiev đôi khi chỉ được cấp điện 4 giờ/ngày. Nhiều người dân phải thắp nến trong nhà và dùng đèn pin để đi lại trên phố.

Ngành năng lượng tê liệt cũng khiến hệ thống bơm nước tại các thành phố ở Ukraine trục trặc, hệ thống sưởi không hoạt động. Mùa Đông 2022 và 2023, người Ukraine xếp hàng dài tại các giếng nước quanh Kiev để lấy nước sinh hoạt, sau đó kéo lê trên đường phố đầy băng tuyết về nhà.

New York Times cho hay, Ukraine hiện chủ yếu dựa vào 3 nhà máy điện hạt nhân để cấp điện cho người dân. Nga không tấn công bất cứ nhà máy điện hạt nhân nào để ngăn nguy cơ xảy ra thảm họa hạt nhân. Ngoài ra, Kiev cũng tìm cách nhập khẩu điện từ các nước châu Âu để sử dụng trong nước, nhưng tỷ lệ không lớn.

Trong một số giai đoạn, Ukraine đã khôi phục phần nào hạ tầng năng lượng do các hệ thống phòng không hiện đại của phương Tây giúp Kiev đánh chặn hỏa lực Nga. Tuy nhiên, Nga sau đó lại tấn công chúng, khiến nỗ lực sửa chữa vô ích.

Trước bối cảnh đó, người Ukraine  thích nghi với việc thiếu năng lượng bằng cách sử dụng điện tiết kiệm và mua sắm các thiết bị tích trữ năng lượng, tích trữ nước.

Ở chiều ngược lại, Ukraine không có hỏa lực mạnh mẽ như Nga, nhưng họ đã tìm đủ cách để "mang xung đột" tới người dân Nga như lời Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nhiều lần đề cập. Ukraine cũng hi vọng có thể gây tổn thất tối đa cho ngành dầu khí, vốn là trái tim của nền kinh tế Nga, và qua đó hạn chế nguồn cung cấp nhiên liệu cho quân đội.

Từ 2023, Ukraine sử dụng hàng ngàn UAV tầm xa giá rẻ do họ tự chế tạo để tấn công các nhà máy lọc dầu, kho chứa, đường ống và trạm bơm khí đốt ở các bang biên giới của Nga. Dù Nga sở hữu nhiều hệ thống phòng thủ tiên tiến, một vài lần UAV Ukraine đã lọt lưới phòng không hoặc bị đánh chặn ở cự ly gần, gây ra các đám cháy lớn.

Theo Reuters, có thời điểm, các cuộc tấn công của Ukraine khiến tổng công suất lọc dầu của Nga giảm 10%. UAV Ukraine cũng từng vài lần làm gián đoạn đường ống Druzhba vận chuyển dầu thô từ Nga đến một số nước châu Âu.

Tuy nhiên, Moscow thường rất nhanh chóng khắc phục thiệt hại. Chuyên gia năng lượng Mikhail Krutikhin tại Oslo (Na Uy) đánh giá, các thiệt hại mà Ukraine gây ra với các nhà máy lọc dầu Nga "chưa bao giờ là nghiêm trọng". Ông Krutikhin tiết lộ, Nga có thể chuyển hướng dầu thô từ nhà máy bị hư hại sang nhà máy khác rất nhanh vì họ "có rất nhiều nhà máy".

Trong khi đó, ông Sergey Vakulenko, chuyên gia năng lượng tại tổ chức Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, tin rằng, các công ty dầu mỏ của Nga chỉ tốn "dưới một tỷ USD" để khắc phục thiệt hại do các cuộc tấn công của Ukraine gây ra.

Qua những thực tế đó, có thể thấy Nga và Ukraine sẽ đều hưởng lợi ích nhất định khi các bên ngừng tấn công hạ tầng năng lượng của nhau.

Với Ukraine, đây là cơ hội để họ có thời gian sửa chữa các trạm biến áp và nhà máy điện mà không phải đối mặt nguy cơ bị Nga phá hủy ngay khi vừa hoàn tất sửa chữa. Nó cũng giúp Kiev tái bổ sung kho dự trữ các thiết bị năng lượng quan trọng như trạm biến áp, vốn đã được sử dụng để thay thế tại các nhà máy trúng hỏa lực Nga.

Đối với Điện Kremlin, việc Ukraine dừng tấn công hạ tầng năng lượng phần nào khiến những tác động của cuộc xung đột "xuất hiện xa hơn công chúng Nga", theo New York Times. Moscow cũng không còn lo lắng những cuộc tấn công như vậy có thể gây thiệt hại cho cơ sở hạ tầng dầu mỏ quan trọng, dù thiệt hại mà họ hứng chịu trên thực tế nhỏ hơn đối phương nhiều lần.

Giới quan sát nhận định, ngoài những lợi ích trên, việc các bên ngừng tấn công hạ tầng năng lượng – nếu được thực thi nghiêm túc, sẽ là cơ hội quan trọng để các bên xây dựng lòng tin để hướng đến một thỏa thuận ngừng bắn toàn diện hơn. Đó là mục tiêu mà không chỉ Nga, Ukraine mà còn cả cộng đồng quốc tế rất trông đợi.