Tiếp tục tìm kiếm giải pháp hòa bình

Những nhà môi giới hòa bình mới

Vòng đàm phán giữa Washington và Kiev là động thái tiếp theo cam kết mà Nhóm các nền công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7) đưa ra bên lề Hội nghị Thượng đỉnh Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) diễn ra trong hai ngày 11-12/7, tại Vilnius (Litva). Chánh Văn phòng Tổng thống Ukraine, ông Andriy Yermak cho biết, cam kết đạt được tại Vilnius là “cơ sở để triển khai các thỏa thuận song phương tương ứng”.

Theo ông, Mỹ là đối tác chiến lược lớn nhất của Ukraine và trở thành quốc gia đầu tiên mà quốc gia Đông Âu này bắt đầu tiến trình đàm phán về đảm bảo an ninh, từ đó, tạo ra mô hình thành công với các đối tác khác. Vị quan chức trên cũng nhắc lại quan điểm của Kiev rằng, việc đạt được thỏa thuận bảo đảm an ninh với từng quốc gia sẽ giúp Ukraine thuận lợi hơn trong tiến trình trở thành thành viên của cộng đồng châu Âu - Đại Tây Dương, trong đó có NATO và Liên minh châu Âu (EU).

Trong khi đó, hội nghị hòa bình do Saudi Arabia đăng cai tổ chức là hoạt động tiếp theo sau cuộc họp vào tháng 6 tại Copenhagen (Đan Mạch), nơi quy tụ các đại diện từ các nước trên thế giới - bao gồm khu vực Nam toàn cầu - trong nỗ lực vạch ra một kế hoạch hòa bình cho xung đột Nga-Ukraine. Danh sách những người tham gia sự kiện này gồm các đại diện của Brazil, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ và Nhật Bản. Ngoài ra còn có một số đại diện của các quốc gia châu Âu và Mỹ.

Quyết định tổ chức các cuộc đàm phán của Riyadh là rất quan trọng trong thời điểm này,  đặc biệt là sau khi Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy bất ngờ dừng chân tại Jeddah trên đường tới Hội nghị Thượng đỉnh G7 hồi tháng 5. Tại đây, nhà lãnh đạo đã có bài phát biểu trước Liên đoàn Arab và gặp Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman. Đảm bảo sự hỗ trợ toàn cầu đối với kế hoạch hòa bình 10 điểm của Ukraine là một thách thức thường xuyên đối với chính quyền Kiev kể từ khi Nga tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt ở nước này. Các quan chức Ukraine đã bày tỏ sự ủng hộ và hoan nghênh quyết định đăng cai cuộc họp của Saudi Arabia.

Saudi Arabia cùng với Thổ Nhĩ Kỳ đang nổi lên như những nhà môi giới hòa bình mới trong xung đột Nga-Ukraine. Cũng như Ankara, Riyadh được đánh giá là một nước môi giới ở một vị thế tốt trong quan hệ các bên khi có mối quan hệ tốt với Tổng thống Nga Vladimir Putin đồng thời cũng là đồng minh lâu năm của phương Tây.

Theo ông Hussein Ibish, một học giả thường trú cấp cao tại Viện Các quốc gia vùng Vịnh Arab ở Washington, sáng kiến ngoại giao giúp củng cố mối quan hệ hợp tác giữa Saudi Arabia và Thổ Nhĩ Kỳ, nhằm quảng bá hình ảnh của các quốc gia này với tư cách là những người chơi toàn cầu, đối tác khu vực và các chủ thể quan trọng độc lập hơn ngoài các liên minh thể chế truyền thống. Những nỗ lực này cũng vì lợi ích của hai quốc gia. Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman tìm cách thay đổi hình ảnh và địa vị của vương quốc mình trong mọi lĩnh vực, từ thể thao, du lịch đến ngoại giao. Trong khi đó, việc duy trì vị thế độc lập giúp ích cho mối quan hệ của cả nước này với các cường quốc khác như Trung Quốc cũng như các quốc gia trung lập ở Nam Bán cầu như Ấn Độ và Brazil.

Tuy nhiên, học giả Hussein Ibish đánh giá, mặc dù Saudi Arabia là một trong những bên có thể giúp ngăn chặn xung đột Nga-Ukraine leo thang hơn nữa, “nhưng sẽ cường điệu khi nghĩ rằng họ là bước đệm duy nhất”. Trong khi đó, ông Ayham Kamel, học giả các vấn đề Trung Đông và Bắc Phi tại Eurasia Group, cho biết, hội nghị hòa bình do Saudi Arabia đăng cai tổ chức sắp tới “không có khả năng phản ánh một bước tiến thực sự hướng tới các cuộc đàm phán hòa bình có khả năng chấm dứt xung đột trong tương lai gần”.

Tuy nhiên, hội nghị này sẽ xây dựng một nền tảng thể hiện sự tham gia mang tính xây dựng hơn giữa phương Tây và các nước đang phát triển ở Nam Bán cầu. Vị học giả lưu ý: “Riyadh không ảo tưởng rằng, cuộc họp sẽ dẫn đến một bước đột phá về thực chất và các nước phương Tây không mong đợi những người tham gia Nam Bán cầu sẽ chấp nhận kế hoạch hòa bình Ukraine hiện tại hoặc sẵn sàng mở rộng các biện pháp trừng phạt chống lại Nga”. Cho đến nay, cả phương Tây và Nga đều đang cố gắng tránh mâu thuẫn leo thang toàn cầu, nên họ cũng không gây sức ép nặng nề buộc Saudi Arabia hay Thổ Nhĩ Kỳ phải đứng về một phía nào.

Và thế khó của Thổ Nhĩ Kỳ

Nhiệm vụ vận chuyển ngũ cốc mới của Ukraine đồng nghĩa với việc bỏ qua Nga đã đặt thành viên NATO là Thổ Nhĩ Kỳ vào thế khó. Không muốn đối đầu với Nga, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đang “đau đầu” tìm cách thuyết phục Moscow quay trở lại thỏa thuận hành lang ngũ cốc và tránh leo thang hơn nữa ở Biển Đen. Một loạt các biện pháp ngoại giao đã được tiến hành kể từ khi Nga rút khỏi Sáng kiến ngũ cốc Biển Đen, một thỏa thuận do Liên hợp quốc (LHQ) và Thổ Nhĩ Kỳ làm trung gian vốn cho phép Ukraine xuất khẩu ngũ cốc từ các cảng Biển Đen của nước này qua eo biển Thổ Nhĩ Kỳ trong năm qua.

Tổng thống Volodymyr Zelensky ban đầu gợi ý rằng, Ukraine cùng LHQ và Thổ Nhĩ Kỳ có thể duy trì hành lang ngũ cốc mà không có Nga. Một đề xuất khác là cho các tàu chở hàng đi qua lãnh hải Romania, Bulgaria và Thổ Nhĩ Kỳ sau khi nhận ngũ cốc từ Ukraine. Tuy nhiên, việc tìm kiếm những con tàu sẵn sàng đi đến các cảng Ukraine và bảo hiểm cho chúng vẫn là một vấn đề nghiêm trọng do Nga đã đưa ra cảnh báo sẽ coi “tất cả các tàu qua khu vực này (Biển Đen - PV) có khả năng vận chuyển hàng hóa quân sự ở Ukraine”.

Với tư cách là bên tiếp nhận chính về đề xuất tuyến đường thay thế và ổn định ở Biển Đen từ lâu đã là ưu tiên hàng đầu, Thổ Nhĩ Kỳ khó có thể ủng hộ bất kỳ lựa chọn nào nếu không có Nga. Do đó, Tổng thống Recep Tayyip Erdogan có lẽ sẽ thử “mọi con đường dẫn đến Điện Kremlin”. Ông là nhà lãnh đạo duy nhất của NATO lập luận rằng, hầu hết xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine đến châu Âu chứ không phải các nước châu Phi nghèo và việc xuất khẩu ngũ cốc và phân bón của chính Nga vẫn bị cản trở. Những luận điệu như vậy đã giúp ông duy trì đối thoại với người đồng cấp Nga.