Xa vời tiến trình bình thường hóa quan hệ Ấn Độ – Canada

Căng thẳng ngoại giao giữa Ấn Độ và Canada nổ ra cuối tháng 9/2023 và ít có dấu hiệu giảm leo thang trong suốt thời gian qua khi hai bên liên tục có những tuyên bố và hành động “ăn miếng trả miếng”, không nhượng bộ hay thay đổi cách tiếp cận của mình. Mấu chốt đằng sau căng thẳng là một vấn đề nhạy cảm mà Ấn Độ xem là có liên quan đến an ninh quốc gia, trong khi Canada chỉ nhìn nhận là câu chuyện mà mình có quyền can thiệp.

Mọi sự bắt đầu từ việc Thủ tướng Canada Justin Trudeau tuyên bố trước Quốc hội hôm 18/9 rằng cơ quan chức năng nước này đang điều tra “những cáo buộc đáng tin cậy” về mối liên hệ tiềm ẩn giữa “các đặc vụ của chính phủ Ấn Độ” và vụ sát hại Hardeep Singh Niijar, một công dân Canada gốc Ấn Độ theo đạo Sikh. Với Canada, nước này vẫn cho rằng việc các đặc vụ Ấn Độ có dính líu tới vụ sát hại Hardeep Singh Nijjar, một công dân Canada ngay trên lãnh thổ Canada, là vi phạm an ninh và chủ quyền của nước này. Nếu không có biện pháp xử lý và đáp trả tương xứng, chính quyền của Thủ tướng Justin Trudeau khó lòng trấn an dư luận trong nước.

Về phía Ấn Độ, dù mức độ liên quan tới cáo buộc của Canada vẫn chưa được chứng minh, nước này vẫn có cái lý riêng khi đáp trả Canada. New Delhi luôn coi Phong trào Khalistan của một bộ phận người Sikh cực đoan là vấn đề an ninh quốc gia. Phong trào này qua nhiều thập kỷ liên tục khuấy động và đòi thành lập một quốc gia độc lập cho người Sikh ở bang Punjab của Ấn Độ và tỉnh Punjab của Pakistan. Các thành viên của Khalistan hiện tại được cho là vẫn đang âm mưu khơi lại những vết thương trong lòng Ấn Độ cả từ trong nước và hải ngoại.

Trong khi đó, Ấn Độ đã từng nhiều lần yêu cầu Canada, cùng các nước phương Tây khác như Mỹ, Anh, Australia, New Zealand cần có các biện pháp đảm bảo an toàn cho công dân và các lợi ích của Ấn Độ tại các nước này, ngăn chặn những kẻ mà New Delhi coi là khủng bố, kích động, khơi dậy bạo lực và chủ nghĩa ly khai.

Mặc dù việc Ấn Độ nới lỏng hạn chế trong cấp thị thực từ cuối tháng 10/2023 phần nào làm tăng một số kỳ vọng về cải thiện quan hệ song phương, động thái này lại chưa phải là “bước đột phá” vì cả hai bên đều không có nhiều động lực để đẩy nhanh việc trở lại trạng thái bình thường, các quan chức và chuyên gia ở cả hai nước bày tỏ quan điểm. Cả New Delhi và Ottawa đều không có khả năng hoặc chưa muốn thực hiện các bước đi mạnh mẽ để hòa giải sớm trong bối cảnh Canada vẫn đang tiến hành cuộc điều tra về vụ ám sát và Thủ tướng Narendra Modi chuẩn bị cho cuộc bầu cử quốc gia Ấn Độ vào tháng 5 năm sau, theo Reuters.

Michael Kugelman, Giám đốc Viện Nam Á tại Trung tâm Wilson ở Washington (Mỹ), cho biết: “Mối quan hệ Canada - Ấn Độ đang gặp khủng hoảng sâu sắc, có lẽ là tồi tệ nhất từ trước đến nay. Mặc dù việc giữ cho cuộc khủng hoảng không vượt ngoài tầm kiểm soát có thể sẽ đem lại lợi ích cho mỗi bên, nhưng điều đó lại không phải động lực mạnh mẽ cho cả hai nước để giải quyết những bất đồng”. Ông Ajay Bisaria, Đại sứ Ấn Độ tại Canada từ năm 2020 đến năm 2022, nhận định rằng mối quan hệ hai nước đang trong “giai đoạn giảm leo thang” sau thời kỳ “ngoại giao im lặng”.

Ngay cả khi hạn chế thị thực được hoãn lại, dự kiến vẫn còn nhiều cản trở đối với việc di chuyển của hàng chục nghìn người Ấn Độ và người gốc Ấn Độ sống ở Canada hoặc dự định sinh sống, học tập tại đây. Được biết, Canada có dân số theo đạo Sikh lớn nhất bên ngoài Punjab (Ấn Độ), với 770.000 người coi đạo Sikh là tôn giáo của họ, theo cuộc điều tra dân số năm 2021 tại nước này. Trong khi đó, sinh viên Ấn Độ chiếm đa số trong số sinh viên nước ngoài tại Canada, chiếm 40% số người có giấy phép du học - một nguồn quan trọng đối với hoạt động kinh doanh giáo dục quốc tế đang phát triển nhanh chóng của Canada, đóng góp hơn 20 tỷ đô la Canada (15 tỷ USD) mỗi năm.

Bên cạnh đó, dẫu cho hai chính phủ đều tránh để căng thẳng ngoại giao ảnh hướng đến các mối liên kết kinh doanh và thương mại, sự bất đồng hiện nay cũng làm trì hoãn các cuộc thảo luận về một thỏa thuận thương mại tự do và đe dọa các kế hoạch Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương của Nhóm G7 do Canada đề xuất, trong đó, New Delhi đóng vai trò quan trọng trong nỗ lực kiểm soát tình hình tại khu vực. Michael Bociurkiw, chuyên gia chính sách đối ngoại tại tổ chức Hội đồng Đại Tây Dương, nhấn mạnh rằng “cần phải tạm dừng những căng thẳng” để “những cái đầu lạnh hơn chiếm ưu thế và đưa mối quan hệ Canada - Ấn Độ trở lại đúng hướng”. “Nhưng điều này sẽ không xảy ra trong một sớm một chiều và phải tốn nhiều thời gian cũng như nỗ lực”, chuyên gia này nói thêm.