Khát vọng vươn tầm

Tại Đại hội XIII, Đảng ta xác định các mục tiêu như sau: Đến năm 2025, kỷ niệm 50 năm giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước: Là nước đang phát triển, có công nghiệp theo hướng hiện đại, vượt qua mức thu nhập trung bình thấp. Đến năm 2030, kỷ niệm 100 năm thành lập Đảng: Là nước đang phát triến, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao. Đến năm 2045, kỷ niệm 100 năm thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Trở thành nước phát triển, thu nhập cao.

Và, dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng tiếp tục xác định: “Thực hiện thắng lợi mục tiêu đến năm 2030 trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; hiện thực hóa tầm nhìn đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao vì một nước Việt Nam hòa bình, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc, vững bước đi lên CNXH”. Trong đó, về các mục tiêu, chỉ tiêu phát triển chủ yếu 5 năm 2026-2030: Phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng tổng sản phẩm trong nước (GDP) bình quân cho giai đoạn 2026-2030 từ 10%/năm trở lên; GDP bình quân đầu người đến năm 2030 đạt khoảng 8.500 USD.

Đáng chú ý, báo cáo của Chính phủ trình Kỳ họp thứ 10 của Quốc hội cho thấy những kết quả nổi bật: Quy mô GDP Việt Nam tăng từ 346 tỉ USD năm 2020 (xếp thứ 37 thế giới) lên 510 tỉ USD năm 2025 (tăng 5 bậc, xếp thứ 32 thế giới và thứ 4 trong khu vực ASEAN); GDP bình quân đầu người gấp 1,4 lần, tăng từ 3.552 USD lên khoảng 5.000 USD, bước vào nhóm các nước thu nhập trung bình cao. Như vậy, so với mục tiêu đề ra tại Đại hội XIII thì mốc đến năm 2025 “là nước đang phát triển, có công nghiệp theo hướng hiện đại, vượt qua mức thu nhập trung bình thấp”, nay đã thành hiện thực. Đúng vào những tháng cuối năm 2025, mốc thu nhập trung bình thấp đã chính thức được vượt qua khi Việt Nam đạt GDP bình quân đầu người khoảng 5.000 USD.

Suốt thời gian dài, người Việt Nam thế hệ này qua thế hệ khác đều đeo đẳng khái niệm “nước đói nghèo, lạc hậu”. Đất nước đổi mới và rồi, những thành tựu liên tiếp đã khỏa lấp dần cụm từ đói nghèo, lạc hậu. Thay vào đó, chúng ta quen thuộc hơn với những khái niệm như công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế... Từ “nước kém phát triển” được thay thế bằng “đang phát triển” và “thu nhập thấp, trình độ lạc hậu” được đổi sang “thu nhập trung bình thấp” và nay là “thu nhập trung bình cao”. Tuy nhiên, suốt nhiều thập kỷ, khi nói các mục tiêu phát triển, chúng ta chỉ lựa sức mình để đặt mục tiêu “nước công nghiệp, có trình độ hiện đại” và nhìn những nước phát triển, thu nhập cao như một biểu tượng, sự kỳ vọng mà chưa dám nghĩ tới. Tuy nhiên, giờ đây, suy nghĩ ấy đã thay đổi, thực sự là đột phá về tư duy, khát vọng. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng chính thức đặt cụm từ “nước phát triển, có thu nhập cao” và xác định lộ trình đi tới rất rõ ràng: năm 2045. Và nay, mục tiêu trên tiếp tục được khẳng định tại dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV.

Nhìn lại chặng đường 80 năm qua, kể từ ngày nước nhà giành được độc lập, có thể phác họa tổng quan bức tranh công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội đất nước ta qua các mốc lịch sử. 1945-1954 là thời kỳ đầu tiên xây dựng chế độ kinh tế mới ở Việt Nam và là giai đoạn khó khăn, gian khổ nhất khi vừa phải kháng chiến chống giặc, vừa phát triển kinh tế trong điều kiện vô cùng nghèo nàn, thiếu thốn. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, GDP bình quân đầu người năm 1945 chỉ đạt 60 đồng, tương đương 35 USD/năm. Tuy nhiên, điểm sáng là trong các vùng giải phóng, sản xuất nông nghiệp phát triển, sản lượng lương thực năm 1954 đạt gần 3 triệu tấn, tăng 13,7% so với năm 1946. Nông nghiệp đã hoàn thành sứ mệnh là nền tảng của kinh tế kháng chiến với những đóng góp to lớn giải quyết nạn đói các năm 1945, 1946.

Thời kỳ 1955-1975, Chính phủ đã phê duyệt kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội nhằm phấn đấu xây dựng bước đầu cơ sở vật chất và kỹ thuật của CNXH. Đến năm 1975, GDP bình quân đầu người đạt 232 đồng, tương đương 80 USD/năm. Thu nhập bình quân đầu người một tháng của gia đình công nhân viên chức ở miền Bắc là 27,6 đồng, của gia đình xã viên hợp tác xã nông nghiệp miền Bắc là 18,6 đồng. Quy theo gạo, mỗi người thu nhập mỗi tháng khi đó chỉ đủ mua 1-2 yến gạo.

Thời kỳ 1976-1985, nền kinh tế tập trung bao cấp sau chiến tranh đã bộc lộ những tồn tại lớn, kinh tế tăng trưởng chậm làm mất cân đối cung - cầu (thiếu hụt nguồn cung); đồng thời, do bị tác động bởi việc cải cách tiền lương năm 1985 dẫn đến lạm phát rất cao. Ở miền Bắc, mặc dù thu nhập bình quân đầu người một tháng của gia đình công nhân viên chức tăng từ 27,9 đồng năm 1976 lên đến 270 đồng năm 1984; thu nhập bình quân đầu người một tháng của gia đình xã viên hợp tác xã nông nghiệp tăng từ 18,7 đồng lên đến 505,7 đồng, nhưng do lạm phát phi mã nên thực chất mức thu nhập thực tế lại đi xuống, người lao động làm công ăn lương rơi vào thiếu đói, nhiều lĩnh vực ở mức nghiêm trọng.

Sau 1986, chúng ta có kế hoạch chiến lược 10 năm với mục tiêu thoát khỏi khủng hoảng kinh tế, điều mà mấy thập niên trước đó những tưởng đã vượt qua. Điều này cho thấy trong sự phát triển không phải bao giờ chỉ là đường thẳng mà những khúc ngoặt do khách quan và chủ quan đã làm kinh tế thụt lùi, từ no thành đói, từ đủ thành thiếu thốn. Và, Đại hội VIII năm 1996 đã đánh dấu bước ngoặt, khẳng định “nước ta cơ bản thoát khỏi khủng hoảng kinh tế”, từ đó đặt ra mục tiêu nước công nghiệp vào năm 2020. Sau gần 40 năm đổi mới, từ một nước nghèo nàn, lạc hậu, thiếu đói, bị bao vây, cấm vận, nước ta đã trở thành nước có thu nhập trung bình cao, với GDP bình quân đầu người gấp hơn 67 lần, từ 74 USD năm 1986 lên 5.000 USD năm 2025. Tăng trưởng kinh tế bình quân mỗi năm trong giai đoạn 1987-2025 đạt khoảng 6,67%, thuộc nhóm các nước có mức tăng trưởng cao trong khu vực và thế giới. Quy mô kinh tế tăng lên gần 106 lần, từ 4,5 tỷ USD năm 1986 lên 476,3 tỷ USD năm 2024, đứng thứ 33 thế giới.

Tựu trung, sau 80 năm kể từ thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đến nay, nước ta đã đạt được những dấu ấn to lớn, toàn diện và có ý nghĩa lịch sử trên mọi mặt. Đó là nền tảng quan trọng để nước ta tiếp tục hoàn thiện đường lối xây dựng, phát triển đất nước trong thời kỳ mới mà mục tiêu hướng đến là nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045. Tuy nhiên, để trở thành một nước phát triển, thu nhập cao thực sự còn là chặng đường đầy thử thách. Thuật ngữ nước phát triển được sử dụng để chỉ những quốc gia có thu nhập bình quân đầu người, GDP bình quân đầu người cao, mức sống cao, tuổi thọ cao và các phép đo khác liên quan đến chất lượng cuộc sống của cá nhân.

Theo trang Investopedia, mặc dù không có quy chuẩn cứng để đánh giá một quốc gia phát triển hay đang phát triển, song tiêu chí phổ biến nhất được sử dụng để xác định nước phát triển là GDP bình quân đầu người. Theo phân loại mới của Ngân hàng Thế giới, thu nhập bình quân đầu người của các quốc gia được chia thành 4 nhóm: Thu nhập thấp là các quốc gia có thu nhập bình quân dưới 1.135 USD; thu nhập trung bình thấp là các quốc gia có thu nhập bình quân từ 1.136-4.465 USD; thu nhập trung bình cao gồm các quốc gia có thu nhập bình quân từ 4.466-13.845 USD; thu nhập cao là các quốc gia có thu nhập bình quân trên 13.845 USD. Hiện chúng ta đã chạm mốc đầu của thu nhập trung bình cao nhưng để đến khởi đầu của nhóm nước thu nhập cao là chặng hành trình rất dài. Một số chuyên gia cho rằng, GDP bình quân đầu người từ 13.000-15.000 USD/năm là đủ để đưa một quốc gia vào nhóm phát triển. Tuy nhiên, một số khác cho rằng, mức GDP bình quân đầu người năm 2045 tối thiểu phải đạt từ 25.000-30.000 USD mới đạt mục tiêu gia nhập nhóm nước thu nhập cao.

Theo ứng dụng Voronoi Visual Capitalist công bố, GDP bình quân đầu người của các quốc gia ở Đông Nam Á năm 2024 cho thấy, Singapore là quốc gia đứng đầu với GDP bình quân đầu người vượt quá 88.000 USD. Brunei, quốc gia giàu thứ hai ở Đông Nam Á với GDP bình quân đầu người là 35.110 USD. Hai quốc gia được biết đến với ngành du lịch lớn là Malaysia và Thái Lan xếp thứ ba và thứ tư, lần lượt ở mức 13.310 USD và 7.810 USD. Indonesia - quốc gia có nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á và đông dân thứ tư thế giới lọt vào top 5 với GDP bình quân đầu người là 5.270 USD. Việt Nam đứng ở vị trí thứ 6 và hiện đang áp sát 2 nước đứng trên là Thái Lan và Indonesia.

Như vậy, nếu lấy tiêu chí quan trọng nhất - GDP bình quân đầu người thì đến năm 2045, để đạt tiêu chí nước phát triển còn là chặng hành trình rất dài. Đồng thời, khi chúng ta cải thiện mức thu nhập thì các nước phát triển, đang phát triển cũng bứt tốc nên một trong 4 nguy cơ mà Đại hội VIII (năm 1996) xác định là tụt hậu xa hơn về kinh tế vẫn hiện hữu. Suốt 40 năm đổi mới, mức tăng trưởng bình quân khoảng 6,7%, nay để đạt mức tăng trưởng 2 con số giai đoạn tới đòi hỏi sự nỗ lực rất lớn và mang tính đột phá.