Ký ức “Khu tập thể nhà binh” 3B

1.Không biết tự bao giờ, những đứa trẻ chúng tôi lớn lên đã gắn bó với những dãy nhà cấp bốn không còn tươi màu ve mới. Ngày ấy, các dãy nhà được xây song song hoặc vuông góc với nhau như những hàng quân. Mỗi dãy có từ 8 đến 10 căn nhà, mỗi căn chỉ khoảng 18-20m2. Nhưng thời ấy, thế đã là lý tưởng. Gọi là "Khu tập thể nhà binh" bởi vì hơn 100 nếp nhà đều là các gia đình bộ đội, chủ yếu thuộc Tổng cục Chính trị, một số nhà là ở miền Nam ra tập kết.

Khu tập thể 3B Ông Ích Khiêm bé nhỏ, khiêm nhường nơi góc phố nhưng ở đó có biết bao câu chuyện lịch sử, bao tấm gương Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân (AHLLVTND), Anh hùng liệt sĩ (AHLS). Trong số 4 AHLLVTND có Anh hùng, Liệt sĩ Nguyễn Thế Truyện (1928 - 1968), người Sư đoàn trưởng dũng cảm, chỉ huy nhiều chiến dịch vang danh miền Đông Nam Bộ. Năm 1968, ông xung phong trở lại chiến trường miền Nam, khi con gái còn chưa đầy 1 tuổi và đã anh dũng hy sinh trong một trận chiến đấu ngay tại cửa ngõ Sài Gòn - Gia Định ở chiến dịch Mậu Thân. 

Cùng dãy nhà tôi là gia đình AHLLVTND, liệt sĩ, nhà văn Nguyễn Thi, tên thật là Nguyễn Ngọc Tấn (1928 - 1968). Ông có người con trai cùng tuổi với tôi, đặt tên là Nguyễn Thi. Khi vào Nam chiến đấu, ông đã lấy tên con trai làm bút danh của mình. Nhà văn Nguyễn Thi có nhiều tác phẩm văn học nổi tiếng, được đưa vào sách giáo khoa và dựng thành phim như "Người mẹ cầm súng", "Mẹ vắng nhà", "Những đứa con trong gia đình", "Hương đồng nội" (thơ)… Ông hy sinh trong chiến dịch Tổng tấn công và nổi dậy Xuân Mậu Thân năm 1968 ở mặt trận Sài Gòn khi vừa tròn 40 tuổi. Sau này, ông đã được truy tặng danh hiệu Liệt sĩ, AHLLVTND và Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - nghệ thuật. Tại TP Hồ Chí Minh giờ đây đã có những con đường mang tên hai người anh hùng này.

AHLLVTND Hoàng Thế Thiện (1922 - 1995), vị tướng Chính ủy nổi tiếng trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, người từng vượt đường Hồ Chí Minh trên biển để mở đường Hồ Chí Minh trên bộ. Ông là Thứ trưởng Bộ Quốc phòng duy nhất mang quân hàm Thiếu tướng. Tên ông được đặt cho nhiều con đường trên cả nước. Vừa qua, TP Hồ Chí Minh còn xây dựng một không gian để tưởng niệm ông. Và AHLLVTND Võ Văn Mừng (1930 - 2018), một người lính đặc công gan dạ đã trải qua biết bao trận đánh ác liệt, góp phần làm nên nhiều chiến công vang dội. Ông là người được phong danh hiệu Anh hùng sớm nhất, từ năm 1956.

Ngoài ra, khu tập thể 3B Ông Ích Khiêm còn ghi danh liệt sĩ Nguyễn Vũ (1923 - 1968) và liệt sĩ Trần Lê Nam (1923 - 1968), hai người bạn, hai người đồng đội cùng chung dãy nhà. Hai ông cùng chiến đấu bên nhau và đã cùng ngã xuống trong chiến dịch Mậu Thân (1968) tại mặt trận Khe Sanh. Liệt sĩ Cao Bá Đồng (1927 - 1972) chiến đấu trong chiến dịch Trị Thiên ác liệt và ngã xuống tại thành cổ Quảng Trị năm 1972. Liệt sĩ Mai Văn Phúc (1943 - 1973), chiến đấu và hy sinh anh dũng tại chiến trường Tây Nguyên năm 1973. Liệt sĩ Lưu Công Cường (1958 - 1978), chiến đấu và hy sinh anh dũng tại chiến trường biên giới Tây Nam. Anh là người trẻ nhất trong các liệt sĩ của khu tập thể 3B Ông Ích Khiêm, ra đi khi mới vừa tròn 20 tuổi…

Cùng với những người AHLLVTND, khu tập thể 3B Ông Ích Khiêm còn là nơi sinh sống của nhiều gia đình văn nghệ sĩ nổi tiếng. Bố tôi là Đại tá, nhạc sĩ Quân đội Trọng Loan. Những bài ca của ông đã đi cùng năm tháng như: "Lời ca dâng Bác", "Quân reo quê mẹ Quảng Trị anh hùng", "Người Châu Yên em bắn máy bay", "Trăng sáng trên rừng quế", "Nếu em tới thăm đảo"… Bố tôi có rất nhiều bạn bè và được mọi người quý trọng bởi lối sống cởi mở, chân tình. Cùng trong khu tập thể 3B Ông Ích Khiêm còn có nhiều văn nghệ sĩ nổi tiếng là bạn thân của bố tôi. Họ thường sang nhà nhau chơi, uống trà và nói chuyện văn nghệ.

Ở lĩnh vực âm nhạc, "hàng xóm" của bố tôi là Đại tá, nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn và Đại tá, nhạc sĩ Đôn Truyền. Nhạc sĩ Nguyễn Đức Toàn là một người sống thâm trầm và có nhiều tài lẻ. Ông khởi đầu bằng hội họa nhưng lại nổi tiếng với những bài ca đi cùng năm tháng như: "Quê em miền trung du", "Biết ơn chị Võ Thị Sáu", "Hà Nội một trái tim hồng"… Ngày nhỏ, tôi đã nhiều lần sang nhà ông chơi, xem ông vẽ tranh, thúc đồng. Có khi còn đi theo ông lên những đồi sắn tây theo mùa thu hoạch tìm kiếm những chiếc rễ sắn có hình thù kỳ lạ để mang về làm thành những tác phẩm độc đáo. Nhạc sĩ Đôn Truyền cùng ở Đoàn Ca múa Quân đội với bố tôi. Xuất thân từ một nhạc công, rồi trở thành nhạc sĩ. Ông nổi tiếng với những tác phẩm viết cho sân khấu chèo nhưng cũng có nhiều ca khúc nổi tiếng được mọi người biết đến như "Cây lúa Hàm Rồng", "Pháo dậy Khe Sanh", "Hạt thóc hậu phương"…

Đặc biệt, khu tập thể 3B Ông Ích Khiêm có nhiều nhà văn nổi tiếng. Ngoài nhà văn, liệt sĩ Nguyễn Thi phải nhắc tới nhà văn Nguyễn Minh Châu (Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật năm 2000). Ông là một cây bút tiêu biểu của nền văn học Việt Nam giai đoạn 1954 - 1975 với sức sáng tạo vô cùng đáng nể. Những tác phẩm nổi tiếng của ông một thời được lớp trẻ chúng tôi coi như "sách gối đầu giường" như "Dấu chân người lính", "Cửa sông", "Cỏ lau", "Miền cháy", "Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành"… Ngoài đời, Nguyễn Minh Châu là một người nhỏ nhẹ, hiền lành. Tôi học cùng con gái ông nên thỉnh thoảng có sang nhà hỏi bài. Thấy tôi đến, ông thường từ trên gác xép xuống ngồi nói chuyện. Mỗi khi như vậy, ông thường hỏi tôi rất nhiều điều, cặn kẽ, tỉ mỉ về suy nghĩ và nhận thức những vấn đề cuộc sống...

Một người bạn vong niên khác của bố tôi là nhà văn Từ Bích Hoàng, một trong những người sáng lập và là Phó Tổng biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Ông và bố tôi từng sống và làm việc cùng nhau từ thời chiến khu Việt Bắc, sau lại cùng chung khu tập thể, cùng công tác ở nhà số 4 Lý Nam Đế nên lại càng thêm thân quý. Bác Từ Bích Hoàng là một người sống giản dị, hiền lành, lúc nào cũng quan tâm và nghĩ cho người khác nên được mọi người rất quý mến. Dáng ông cao gầy, mảnh khảnh, mắt đeo đôi kính cận dày cộp. Sức khỏe không tốt nên ông lặng lẽ làm công tác biên tập, chắp cánh cho tác phẩm của các nhà văn quân đội khác được bay cao. Một số tác phẩm ghi dấu ấn nhà văn Từ Bích Hoàng như "Thượng Cam Lĩnh" (dịch chung với Thọ Hồng năm 1954), "Hoa núi" (tập truyện ngắn, 1981).

Cùng dãy nhà tôi còn có nhà báo Vũ Thụy. Ông nguyên là Trưởng phòng Biên tập Kinh tế - Xã hội - Nội chính (Báo Quân đội nhân dân). Sau này ông đi làm chuyên gia cho Tổng biên tập Báo Quân đội Campuchia. Ngay từ khi còn trẻ, Vũ Thụy đã là một nhà báo xông xáo trên tuyến đầu của những mặt trận nóng bỏng. Ông viết nhanh, kịp thời phản ánh những chiến công oanh liệt của quân và dân ta. Tiêu biểu, vào tháng 7/1961, khi giặc Mỹ đưa máy bay thả biệt kích ra miền Bắc, bị ta bắn rơi ở Ninh Bình nhà báo Vũ Thụy đã đi xuyên đêm vào Ninh Bình để tường thuật tại chỗ sự kiện này. Bài báo "Một trận phối hợp tuyệt đẹp" của Vũ Thụy cùng hình ảnh ông ngồi trên xác chiếc máy bay rơi đã gây tiếng vang và được nhiều tờ báo nước ngoài đăng tải, triển lãm ở nhiều nơi trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Nhà báo Vũ Thụy có 3 người con đều đẹp trai, học giỏi và thành đạt. Đó là Thụy Anh, Thụy Linh và Thụy Chính. Tôi là con nuôi, thường gọi ông là "bố Thụy" một cách trìu mến và thân thương.

Chúng tôi đã lớn lên, mang trong mình niềm tự hào về truyền thống khu tập thể được viết bởi những con người bình dị mà vĩ đại. Như một lẽ tự nhiên, nhiều người thế hệ chúng tôi lại tiếp bước cha anh với với màu xanh áo lính và ngôi sao vàng trên mũ. Mới đây thôi, sau 65 năm, một cuộc hội ngộ ấm áp thân tình của hơn 100 thành viên trong đại gia đình 3B Ông Ích Khiêm đã được tổ chức. Chúng tôi cùng nhau ôn lại những kỷ niệm của khu tập thể "chuẩn" tác phong quân đội nhanh, gọn gàng, kỷ luật ngày nào. 5 giờ sáng dậy cùng ra cổng khu tập thể tập thể dục. Buổi trưa, nghe kẻng, xách cặp lồng sang khu K39 bên kia đường Lê Hồng Phong xếp hàng lĩnh cơm. Buổi chiều, "đóng bếp" (mùn cưa) nấu cơm…

Cùng nhớ lại thời kỳ chiến tranh, trẻ con chúng tôi chờ mong ngày được đón những ông bố đang chiến đấu ở chiến trường về thăm nhà. Những cuộc đoàn tụ ngắn ngủi, rồi lại bịn rịn chia tay, tiễn bố lên đường. Tuổi thơ của lũ trẻ con nhà lính chúng tôi giàu có những trò nghịch ngợm, đa phần mang "màu sắc" nhà binh như "trốn tìm", "công an bắt gián điệp", "chiến tranh bùng nổ, anh dũng bắt đầu"... Rồi những mùa hè cùng nhau đi dính ve, hái sấu, trảy bàng...

65 năm đã trôi qua, bao điều vật đổi sao dời. Khu tập thể năm xưa đã khác trong phát triển không ngừng của Hà Nội hôm nay. Lớp cha anh đã nhiều người về miền mây trắng. Nhưng ký ức về những năm tháng sống đầm ấm trong khu tập thể 3B Ông Ích Khiêm vẫn xanh mãi trong tâm khảm chúng tôi.