Bài học từ khu đô thị Đầm Trấu
Hàng ngàn tỷ đồng được tiết kiệm
Khi Thủ tướng Chính phủ cho ý kiến lồng ghép quy hoạch thành phố hai bên sông Hồng vào quy hoạch chung Thủ đô Hà Nội đến 2030 và tầm nhìn 2050, giới chuyên môn như được “cởi lòng” còn người dân thì thêm phần tin tưởng vào những giá trị của bản quy hoạch Thủ đô tới đây mang lại. Sở dĩ có tâm trạng này bởi dự án phát triển thành phố hai bên sông Hồng trước đó đưa ra còn quá nhiều bất hợp lý lẫn nguy cơ khó thành hiện thực mà các nhà chuyên môn đã từng lên tiếng.
Chẳng hạn như việc di dời và tổ chức tái định cư cho hơn 17 vạn dân sinh sống ngoài đê thế nào chưa có câu trả lời khả dĩ; có nên xây quá nhiều các cao ốc hai bên sông như Thủ đô Seoul (Hàn Quốc) hay cần phát triển đô thị hài hòa trong đó ưu tiên quỹ đất môi trường sinh thái để tôn lên vẻ đẹp của sông Hồng… Ngoài những trăn trở đó, dư luận còn hướng sự quan tâm tới vấn đề không kém phần nóng bỏng, đó là hàng chục ngàn mét vuông đất lấn chiếm trái phép ven sông Hồng nhiều năm qua chưa được xử lý dứt điểm, sẽ giải quyết như thế nào cho đúng đắn, không để “đục nước béo cò” bằng việc hợp thức “sổ đỏ” với lý do thực trạng đất trước đây để lại khi dự án này được duyệt?!
Nếu so sánh những ý tưởng đặt ra trong giai đoạn I quy hoạch thành phố hai bên sông Hồng với nội dung điều chỉnh vừa qua, sẽ thấy: Việc kịp thời điều chỉnh trên đã không chỉ tiết kiệm hàng ngàn tỷ đồng đầu tư vào dự án cũng như chi phí giải phóng mặt bằng, tái định cư liên quan đến hàng vạn dân, mà lớn hơn chính là chỗ làm như thế để hướng tới một bản quy hoạch chung Thủ đô hoàn chỉnh với những tiêu chí đặt ra.
Theo quy hoạch thành phố hai bên sông Hồng giai đoạn I, khu vực này sẽ trở thành trục không gian chính của Hà Nội với những cao ốc tài chính quốc tế, chung cư cao cấp, công viên đô thị ven sông… trên phạm vi khoảng 4.200ha dọc theo 40km sông Hồng. Dự án cần tới nguồn vốn 7 tỷ USD và phải di dời chừng 39.000 hộ dân, từ khu vực Chèm đến làng gốm Bát Tràng. Dụng ý sâu xa của các tác giả là tạo cho Hà Nội có diện mạo đô thị mới, hiện đại, nhưng cái chính là khai thác tối đa quỹ đất ven sông có thể bằng một đồ án quy hoạch được duyệt.
 |
| Mô hình Khu đô thị Đầm Trấu xây dựng ngoài đê sông Hồng đạt nhiều tiêu chí đặt ra. |
Điều không nhận được sự đồng thuận của đông đảo các nhà chuyên môn, như chuyên gia quy hoạch - Tiến sĩ Trần Trọng Hanh đã cho biết: Nếu lấy mô hình quy hoạch của thành phố Seoul (Hàn Quốc) lắp vào Hà Nội, thì thành phố hai bên sông sẽ thành những dãy nhà chi chít như bức tường thành. Ông Hanh nhấn mạnh, cần tách bạch phần xây dựng và phần còn lại dành cho cảnh quan thiên nhiên và vùng xả lũ. Theo ông, khi khởi động dự án này cần tính toán thật cụ thể mà về nguyên tắc, tính thiên nhiên phải trội lên, vùng này không được chất tải bằng việc xây dựng quá nhiều nhà cao tầng.
Ở góc độ khác, Giáo sư - kiến trúc sư Nguyễn Thế Bá (Hội Quy hoạch và Phát triển đô thị) lại cảnh báo: Sông Hồng dài hàng trăm kilomet chứ không chỉ có 40km như phạm vi nghiên cứu của dự án. Vì vậy phải nghiên cứu tổng thể để tránh ảnh hưởng (cả lũ lụt và hạn hán) cho dân cư ở thượng lưu và hạ lưu. Bởi lẽ sông Hồng rộng lớn hơn nhiều và không có những kè đá tự nhiên như sông Hàn (Hàn Quốc).
Nói cách khác, vấn đề trị thủy sông Hồng đến nay còn là một câu hỏi lớn chưa có lời giải thuyết phục thì việc đẩy mạnh phát triển đô thị hai bên có tránh được nguy cơ mất an toàn? Mọi bình luận đều trở nên không cần thiết về tính xác đáng và hết sức trách nhiệm của những góp ý nêu trên. Chỉ đơn giản là khi đặt vấn đề quy hoạch hai bên sông Hồng, Hà Nội chưa mở rộng, quỹ đất khan hiếm, còn giờ đây Thủ đô đã mở rộng thì lý gì không quy hoạch phát triển đô thị gắn với sinh thái bền vững mà lại cất công chất tải hai bên sông Hồng bằng những tòa nhà chọc trời để làm giảm đi vẻ đẹp vốn có của con sông gắn với truyền thống đô thị ngàn năm tuổi mà không dễ thủ đô nước nào cũng có?!
Chính vì lẽ đó, cũng là yêu cầu không thể khác là dự án thành phố hai bên sông Hồng gồm 4 khu chức năng với những tòa nhà chọc trời kể trên lồng ghép với quy hoạch chung Thủ đô theo đúng chỉ đạo của Chính phủ. Để khi đó, ở khu 2 hữu ngạn phía Nam sông Hồng (thuộc bãi Tứ Liên) cũng như tả ngạn khu 4 gần với làng cổ Bát Tràng sẽ thành không gian xanh với các công trình văn hóa, công viên cây xanh dành cho sinh hoạt cộng đồng thay cho các khu nhà cao tầng như trước đây đề xuất.
Thách thức quy hoạch sông Hồng: Bài toán trị thủy và đất lấn chiếm
Cho đến nay, hầu hết các chuyên gia và người dân được hỏi ý kiến đều đồng thuận với dự án quy hoạch sông Hồng, không chỉ 40km đoạn chảy qua Hà Nội mà cả 100km dọc tuyến sông nếu có thể. Tuy nhiên, dù đã bàn khá nhiều về quy hoạch hai bên sông thì hai vấn đề không nhỏ ảnh hưởng trực tiếp tới sự thành công của dự án là bài toán trị thủy sông Hồng và phương án giải quyết hàng ngàn mét vuông đất lấn chiếm trái phép lại chưa được đề cập sâu.
Riêng vấn đề trị thủy sông Hồng, Giáo sư - chuyên gia hàng đầu về thủy lợi Vũ Tất Uyên cũng như Giáo sư - kiến trúc sư Nguyễn Thế Bá cùng không ít chuyên gia khác mà Báo CAND đã từng lấy ý kiến, đều cho rằng cần phải có một công trình nghiên cứu nghiêm túc, toàn diện trước khi tiến hành quy hoạch để sử dụng quỹ đất ven sông.
Để rõ hơn vấn đề còn lại, cũng như có thể hình dung diện mạo của thành phố hai bên sông và giảm thiểu tác hại sau quy hoạch xây dựng, Giáo sư-Tiến sĩ Nguyễn Mạnh Kiểm, nguyên Bộ trưởng Bộ Xây dựng nêu vấn đề: Chúng ta đã có bài học thành công và cả những vấn đề cần rút kinh nghiệm từ Khu đô thị Đầm Trấu, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.
Chính ông cùng các cộng sự đã dày công xây dựng một công trình “nghiên cứu xác lập cơ sở khoa học để ổn định lòng dẫn sông Hồng qua Thủ đô Hà Nội phục vụ tiêu thoát lũ, kè bờ chống sạt lở, chỉnh trang đô thị và khai thác hợp lý bãi sông”. Quan điểm xuyên suốt là phải bảo đảm ổn dòng chảy và khả năng thoát lũ sông Hồng; phát triển đô thị mới, không gian công viên cây xanh… gắn kết với quy hoạch chung Thủ đô mà không phá vỡ các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật chung, trong đó ưu tiên phát triển không gian xanh.
Với một khu vực rộng lớn ngoài đê chừng hơn 3.600ha đất, trong đó có khoảng 215ha đất giao thông, hơn 600ha đất ở, ngoài ra còn đất nông nghiệp, đất chưa sử dụng… Vấn đề tổ chức lại 17 vạn dân sinh sống nơi đây cần cân nhắc theo 3 hướng: Di dân khu vực trong tuyến để giảm mật độ dân số; di dân, tái định cư theo hướng cân bằng và di dân kết hợp với tăng dân số theo quy mô quy hoạch đô thị toàn tuyến. Đây là phương án sáng nhất bởi việc di dời cả 17 vạn dân là điều gần như không thể, còn chất tải nặng hơn ở khu vực ven đê là điều các nhà chuyên môn lên tiếng hết sức tránh trước khi có quyết định điều chỉnh nêu trên.
Vấn đề đặt ra là: Việc giải phóng mặt bằng, tổ chức tái định cư tại chỗ chắc chắn liên quan đến quỹ đất lấn chiếm trái phép nhiều năm qua chưa giải quyết dứt điểm. Theo điều tra của phóng viên Báo CAND, thì lượng đất này khá lớn kéo dài ở nhiều quận, huyện, trong đó đáng chú ý như khu vực các phường Nhật Tân, Quảng An, Phú Thượng, Tứ Liên… luôn có từ 40 đến hơn 60 trường hợp vi phạm với tổng cộng hàng ngàn mét vuông.
Trao đổi về hướng tháo gỡ vấn đề này, ông Vũ Quý Trị - Trưởng ban Pháp chế HĐND TP Hà Nội cho biết: Phải quán triệt nguyên tắc là không hợp pháp hóa cho những mảnh đất lấn chiếm trái phép. Bởi nếu không làm tốt vấn đề này sẽ tạo ra kẽ hở cho hành vi trục lợi, dẫn đến mất công bằng. Muốn thế cần sớm khoanh vùng các đối tượng có nguồn gốc đất khác nhau. Đồng thời không cấp bất cứ một thỏa thuận nào có thể dẫn tới bổ sung thêm dân, chuyển đổi mục đích sử dụng đất dẫn đến phức tạp cho thực hiện quy hoạch sau này.
Nguyên Bộ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Mạnh Kiểm góp ý: Có thể lấy Khu đô thị Đầm Trấu làm mô hình để tổ chức dân cư đô thị ngoài đê. Tuy nhiên, cũng cần rút kinh nghiệm để tổ chức giao thông tốt hơn, nhất là không để tình trạng lấy quỹ đất xây dựng trường làm nơi đỗ xe tĩnh như ở đây hiện nay. Để vượt qua những thách thức trên, Tiến sĩ Trần Trọng Hanh nêu quan điểm khá đồng thuận của các nhà chuyên môn: Quy hoạch hai bên sông Hồng cần để mật độ xây dựng thấp; ưu tiên nhiều công trình công viên cây xanh; sắp xếp lại công trình nhà cửa để tăng diện tích tự do lên và nếu quá tải thì sắp đặt chỗ khác chứ không nên chất tải lên vùng này