Các giải thưởng văn học chính ở Nga hiện nay

• Hội Nhà văn Hà Nội trao Giải thưởng văn học 2017 và kết nạp hội viên mới
• Nhà văn Mỹ George Saunders nhận giải thưởng văn học Anh Folio 2014

Hợp đồng 5 năm của "Booker Nga" với một trong những ngân hàng Nga đã hết hạn, còn nhà tài trợ mới hiện vẫn chưa xuất hiện. Đối với nhiều người đây sẽ là một mất mát lớn: nhiều năm nay giải thưởng đã giúp bạn đọc định hướng trong thế giới tiểu thuyết Nga đương đại, còn các tác giả của chúng - vươn tới đẳng cấp quốc tế.

Nhân dịp này, chúng tôi xin trân trọng giới thiệu lịch sử các giải thưởng văn học chính của nước Nga hiện nay.

Giải "Booker Nga"

Xin bạn đừng nhầm lẫn các giải "Booker": The Man Booker Prize là giải thưởng văn học chính bằng tiếng Anh, Man Booker International Prize - giải thưởng quốc tế dành cho tác phẩm được dịch ra tiếng Anh. Còn có nhiều giải thưởng quốc gia với tên gọi tương tự. "Booker Nga" là một trong số đó.

Giải "Booker Nga" được trao hằng năm cho tiểu thuyết xuất sắc nhất viết bằng tiếng Nga, khẳng định "hệ thống giá trị nhân văn truyền thống đối với văn học Nga". Được thành lập năm 1991, theo sáng kiến của Hội đồng Anh, ở nước Nga, "Booker Nga" đã trở thành giải thưởng phi chính phủ đầu tiên trong lĩnh vực văn học và cho đến nay vẫn là một trong những giải thưởng văn học uy tín nhất ở nước Nga.

Mức tiền thưởng trao cho người chiến thắng trong những năm gần đây là 1,5 triệu rúp. Ban giám khảo chuyên nghiệp được đổi mới hằng năm gồm 5 người: các nhà văn, nhà phê bình, nhà hoạt động văn hóa nổi tiếng.

Những người đoạt giải hằng năm gồm: Vladimir Sharov (Trở lại Ai Cập), Vasily Aksyonv (Những môn đệ nam và những môn đệ nữ của Voltaire), Ludmila Ulitskaya (Chuyện rắc rối của Kukotsky), Bulat Okudzhava (Nhà hát bị phế bỏ).

Thời gian công bố kết quả: tháng mười hai.

Giải "Cuốn sách lớn"

Giải thưởng văn học quốc gia "Cuốn sách lớn" phản ánh chính xác hơn cả tình hình văn học trong nước. Đây không chỉ là một trong những giải thưởng uy tín nhất của nước Nga mà còn là giải thưởng lớn nhất xét về giá trị tiền thưởng (người đoạt giải nhất được nhận 3 triệu rúp, giải nhì 1,5 triệu rúp và giải ba - 1 triệu rúp).

Giải được trao từ năm 2005 cho tác giả văn xuôi xuất sắc nhất (tiểu thuyết, tập truyện ngắn hay ký). Còn xác định người có đóng góp lớn nhất vào sự phát triển của văn học Nga là ban giám khảo gồm 100 nhà báo, nhà văn, doanh nhân, nhà hoạt động văn hóa và cán bộ khoa học. Ngoài ra, hội đồng thẩm định gồm 6 người lựa chọn các ứng cử viên.

Và điều thú vị nhất: giải thưởng không hạn chế về tuổi tác, quốc tịch, nơi cư trú của tác giả và nơi công bố tác phẩm. Bất cứ tác giả tài năng nào có tác phẩm đóng góp lớn cho nền hóa Nga đều có thể đoạt giải "Cuốn sách lớn".

Những người đã đoạt giải hằng năm gồm: Guzel Yahin (Zuleyha mở mắt), Zahar Prilepin (Tu viện), Evgeny Vodolazkin (Cành nguyệt quế), Daniil Granin (Trung úy của tôi…).

Thời gian công bố kết quả: tháng mười một.

Giải "Sách bestseller quốc gia"

Giải "Sách bestseller quốc gia" được thành lập như một giải thưởng văn học dân chủ nhất của nước Nga. Để tìm kiếm những tác phẩm có triển vọng, giải thưởng định hướng vào độc giả, chứ không phải vào tác giả. Tuy nhiên, giải thưởng vẫn chưa thực hiện được câu khẩu hiệu nhiều hứa hẹn "Thức dậy trở thành người nổi tiếng!" của mình: trong lịch sử 16 năm, giải thưởng chưa phát hiện ra những cuốn sách hoặc tác giả nào bị bỏ quên một cách oan uổng.

Bất kỳ ai có nhu cầu đều có thể tìm hiểu cơ cấu và việc bỏ phiếu của giải "Sách bestseller quốc gia" trên trang web chính thức của giải. Ban tổ chức hằng năm lập ra một danh sách gồm  các nhà xuất bản, nhà phê bình, nhà văn, nhà thơ, nhà báo và đơn giản là những con người nổi tiếng mà họ muốn giới thiệu ra tranh giải về một tác phẩm văn xuôi. Tiếp theo, tác phẩm được các đại diện đáng kính của thế giới sách bình chọn trên các phương tiện thông tin mở.

Từ năm 2017, "Sách Bestseller quốc gia" không còn là "người bà con nghèo" so với giải "Cuốn sách lớn" hay "Yasnaya Polyana" nữa: mức tiền thưởng của giải chính đã tăng từ 750.000 rúp đến 1 triệu rúp.

Những người đoạt giải hằng năm gồm: Leonid Yuzefovich (Con đường mùa đông), Dmitry Bykov (Boris Pasternak), Viktor Pelevin (Phép biện chứng của thời kỳ quá độ), Zahar Prilepin (Tội lỗi).

Thời gian công bố kết quả: tháng sáu.

Giải "Yasnaya Polyana"

Giải "Yasnaya Polyana" tồn tại từ năm 2003, luôn luôn nổi bật bởi tính liên tục của nó. Thứ nhất, hằng năm giải ghi nhận những tác phẩm của các tác giả đương đại theo "những tiêu chí vĩnh cửu": "cuốn sách phải chuyển tải những lý tưởng của lòng nhân ái, lòng từ bi và đạo đức". Thứ hai, nó được lãnh đạo bởi một chủ tịch không thay đổi: cố vấn của Tổng thống LB Nga về văn hóa và nghệ thuật Vladimir Tolstoy.

Hằng năm, "Yasnaya Polyana" trao giải cho các tác giả văn xuôi ở một số đề cử đã được thay đổi chút ít vào năm 2017 (nhân kỷ niệm 15 năm ngày thành lập giải). Đề cử đao to búa lớn "Văn học cổ điển" được các nhà tổ chức thay bằng tên gọi khiêm tốn hơn "Văn xuôi Nga đương đại", còn đề cử "Thế kỷ XXI" thay bằng "Sự kiện". Đề cử thứ ba "Văn học nước ngoài" không thay đổi, trong đó ghi nhận những cuốn sách nước ngoài giá trị nhất của thế kỷ XXI.

Đứng đầu ban giám khảo hằng năm là hậu duệ của tác giả "Chiến tranh và hòa bình" Vladimir Tolstoy, cũng như các nhà văn, nhà phê bình văn học và nhà hoạt động xã hội Nga nổi tiếng. Tổng giá trị giải thưởng năm ngoái đạt con số kỷ lục là 7 triệu rúp, còn năm nay giảm 300.000 rúp.

Những nguời đoạt giải hằng năm gồm: Evgeny Vodolazkin (Cành nguyệt quế), Alesksey Ivanov (Vàng của nổi loạn), Yury Bondarev (Các tiểu đoàn xin tiếp viện), Fazil Iskander (Sandro đến từ Chegem)

Thời gian công bố kết quả: tháng mười.

Giải "Cái mũi"

Giải thưởng văn học "Cái mũi" được thành lập bởi Quỹ Mikhail Prokhorov năm 2009: vào dịp kỷ niệm 200 năm ngày sinh của văn hào Nikolay Gogol.

 "Cái mũi" được trao vì "sự hình thành những trào lưu mới trong nền văn chương nghệ thuật đương đại bằng tiếng Nga". Các tác phẩm thuộc những thể loại văn học nghệ thuật khác nhau: từ tiểu thuyết truyền thống đến văn xuôi thử nghiệm đều có thể tham gia dự thi với giải thưởng trị giá 700.000 rúp.

Còn một đặc điểm nữa của giải thưởng là việc bỏ phiếu trực tiếp. Ban giám khảo "Cái mũi" công khai lựa chọn những tác giả lọt vào vòng chung khảo và những người chiến thắng với sự tham gia của các nhà báo, nhà văn và cộng đồng văn hóa. Nhưng vì trong số những người thẩm định giải thưởng thường xuất hiện những nhân vật không liên quan gì tới văn học, nên giải thưởng không chỉ phản ánh các trào các lưu văn học mà còn các trào lưu xã hội.

Những người đoạt giải hằng năm: Vladimir Sorokin (Bão tuyết), Igor Vishnevsky (Leningrad), Lena Eltang (Những cây thông bằng đá), Danila Zaytsev (Truyện kể và tiểu sử của Danila Terentyevich Zaytsev)

Thời gian công bố giải thưởng: tháng giêng.

Giải "Debut" (Tác phẩm đầu tay)

"Debut" là giải thưởng văn học uy tín nhất của Nga dành cho các tác giả trẻ dưới 35 tuổi (trước đây giới hạn tuổi là 25, nhưng năm 2011 tăng lên 35).

Giải thưởng được trao ở một số đề cử có thể thay đổi hằng năm, phản ánh những vấn đề bức thiết nhất của văn học đương đại. Thành phần ban giám khảo cũng đổi mới hằng năm (thành viên ban giám khảo cũ của giải "Debut" có thể tham gia ban giám khảo mới với tư cách chủ tịch).

Quỹ giải thưởng của "Debut" ở mỗi đề cử lên tới 1 triệu rúp. Nhưng điều chủ yếu nhất là những người chiến thắng trẻ được quyền ký hợp đồng xuất bản với một khoản nhuận bút riêng.

Những người đoạt giải hằng năm: Vasily Sigarev (Chất dẻo), Olga Onoyko (Can thiệp phẫu thuật), Vladislav Pasechnik (Mặc Đốn), Nikolay Podosokorsky (Con gà đen, hay những cư dân dưới hầm).

Giải "Nhà khai sáng"

 "Nhà khai sáng" là giải thưởng văn học có uy tín duy nhất của nước Nga được trao cho những cuốn sách khoa học thường thức.

Tiêu chí lựa chọn tác phẩm rất rõ: sự hấp dẫn về nghệ thuật và tính chính xác khoa học. Cơ cấu của giải thưởng cũng đơn giản: đứng đầu  Ban tổ chức là hai nhà văn đáng kính Aleksandr Arkhangensky và Aleksandr Gavrilov tuyển chọn các cuốn sách cho vòng sơ khảo, còn một ban giám khảo nghiêm túc bỏ phiếu cho những người chiến thắng trong các đề cử "Các khoa học nhân văn" và "Các khoa học tự nhiên và chính xác".

Theo quy định của giải thưởng, mỗi tác giả lọt vào vòng chung khảo được nhận 100.000 rúp, mỗi người đoạt giải -700.000 rúp, còn nhà xuất bản các cuốn sách đoạt giải - 130.000 rúp.

Năm nay giải phi hư cấu chính của đất nước vừa tròn 10 năm.

Những người đoạt giải hằng năm: Asya Kazantseva (Ai có thể nghĩ: não bộ bắt chúng ta làm điều ngu ngốc như thế nào), Sergey Yarov (Cuộc sống thường nhật của thành phố Leningrad trong thời kỳ phong tỏa), Vladimir Surdin (Thăm dò những hành tinh xa xôi), Aleksandr Markov (Sự tiến hóa của con người).

Thời gian công bố kết quả: tháng mười một.