Đôi điều về một thế hệ cầm bút ở Tp HCM

Sự đào thải khắc nghiệt

Các tác giả 7X đều ra mắt vào thập niên 1990, "ồ ạt" nhất là trong những năm đầu. "Bà đỡ" văn chương của thế hệ này có khá nhiều. Tờ Văn nghệ Tp HCM có trang "Hoa hàm tiếu" do nhà văn Lý Lan phụ trách, đều đặn trong nhiều năm liền, mỗi số báo đều dành đất đăng tác phẩm kèm lời giới thiệu khá chu đáo về một cây bút mới. Trên Bán nguyệt san Áo Trắng, nhà văn Đoàn Thạch Biền, cũng dành nhiều tâm huyết để xây dựng nên một "Gia đình áo trắng" quy tụ gồm toàn những sáng tác của học trò, sinh viên, những người mà nhà văn đàn anh bảo là "Tôi thương mà em đâu có hay". Nhóm "Vòm me xanh" của tờ Mực tím cũng là một sân chơi xôm tụ, những Me Xanh, Me rẫy, Mẹ Ruộng, Me Vườn… ươm mầm văn chương dưới vòm me, giờ nhiều người đã khẳng định được tên tuổi trên văn đàn, trong đó có Gia Bảo, Nguyễn Khắc Cường, Nguyễn Danh Lam, Trần Lê Sơn Ý… giờ vẫn ở lại Vườn Mực tím và đã trở thành những gốc me "cụ".

Những cuộc thi, giải thưởng văn chương cũng là nơi đã phát hiện ra nhiều cây bút mới thế hệ 7X. Nguyễn Thị Châu Giang, Nguyễn Ngọc Thuần, Ly Hoàng Ly, Nguyễn Hữu Hồng Minh, Tiến Đạt, Nguyễn Lê My Hoàn… và nhiều người khác đều được bạn đọc, nhất là bạn đọc trẻ biết đến nhờ các cuộc thi, giải thưởng của Báo Tiền phong (tác phẩm tuổi xanh), Nhà xuất bản Trẻ (Văn học tuổi 20), báo Tuổi trẻ (thơ Bút mới)… Không đếm hết và cũng không nên đếm. Phần nhiều các tác giả đều xuất hiện ở cả hai nơi, trình làng tác phẩm tại các vườn ươm và được biết đến nhờ giải thưởng.

Đoàn nhà văn trẻ Tp HCM tham dự Hội nghị Nhà văn Trẻ toàn quốc lần thứ 8 (2011) có nhiều tác giả thuộc thế hệ 7X.

Như bất kỳ một người không có tác phẩm dự thi nào khác, tôi chắc rằng, nghệ thuật đích thực thì không cần đến các cuộc thi! Không ít tác giả thành công - và "hơi" thành danh - trong các cuộc thi, sau 10, 20 năm đã hoàn toàn bị lãng quên và tự lãng quên, dường như chẳng dính dáng gì đến văn chương nữa. Gia Bảo, Khắc Cường, Nguyễn Hữu Huy Nhật… sau một vài tập truyện ngắn "thơm mùi giấy học trò", giờ có thể đã yên tâm với thành công (tôi mạnh dạn dùng từ này) ở lĩnh vực khác, với công việc mà họ chọn, không thấy xuất hiện tác phẩm mới. Nguyễn Lê My Hoàn nhận ra "Lối đi ngay  dưới chân mình", nhưng đi đâu thì đó là việc của chị, tuyệt nhiên không phải là lối văn chương. Nguyễn Thị Châu Giang dường như đã gác lại 14 cuốn sách từng in (trong 10 năm đầu) để yên tâm "chơi với nghệ thuật hội họa". Khoảng 10 năm nay, độc giả không thấy chị ra sách mới, có viết nữa hay không thì chưa ai hỏi, chưa từng nghe chị thổ lộ. Ly Hoàng Ly thỉnh thoảng vẫn xuất hiện trên mặt báo khá rình rang, nhưng không với tư cách tác giả văn chương mà với tư cách một họa sĩ sắp đặt có triển lãm trong và ngoài nước. Không biết với thơ, chị có "tắt lửa lòng"…

Người rời đi không ít, người ở lại, nặng lòng với văn chương nhưng còn loay hoay mãi cũng nhiều. Tác giả văn chương 7X có khá nhiều người nổi tiếng không nhờ giá trị tác phẩm mà nhờ những ầm ĩ phi văn chương, phi thẩm mỹ. Chuyện này, thỉnh thoảng báo chí lại rộ lên rùm beng một vài vụ, vài chuyện, nhắc lại e thừa.

Cái sự loay hoay của tác giả 7X Sài Gòn, tôi thấy tựu trung vẫn nằm trong ước muốn cách tân văn chương, thơ phú, ít nhất là về hình thức, bút pháp thể hiện. Đây là điều đáng trân trọng. Song phải thừa nhận thực tế, sau 15-20 năm cầm bút, cố gắng cách tân của một thế hệ cầm bút vẫn chưa đọng lại gì nhiều. Dễ thấy nhất là hai trào lưu (lại tạm gọi thôi, vì ngoài danh xưng, bạn đọc vẫn chưa thấy có gì rõ nét hình hài): "hậu hiện đại" trong văn xuôi và "tân hình thức" trong thơ. Tôi đoán, viết kiểu truyền thống thì sợ cũ, mòn, không thích, hiện đại thì với chưa tới nên các tác giả nói trên cố ý tự gán cho khuynh hướng sáng tạo của họ là "hậu hiện đại" thôi. Mơ hồ, rối rắm, những tác phẩm hậu hiện đại đến nay vẫn chẳng thấy đâu, ngoài tên gọi định tính vốn dĩ được dịch từ tiếng nước ngoài.

Thơ "tân hình thức" có nhiều tác phẩm xương thịt hơn. Đáng nói, những tác phẩm ấy chỉ xuất hiện trên blog, facebook cá nhân hoặc một vài trang mạng văn chương của một nhóm văn nghệ nào đó ở nước ngoài. Chưa từng thấy tác phẩm "tân hình thức" nào được xuất bản bởi báo chí trong nước hay đĩnh đạc nằm trên giá sách như những tác phẩm không tân hình thức, cũng chẳng  hậu hiện đại mà tôi vẫn còn thích đọc.

Không bàn về tương lai, tôi chỉ nhận xét ở thì hiện tại, cả "tân hình thức" lẫn "hậu hiện đại", đều chỉ là một sự giãy giụa tuyệt vọng trong cơn khủng hoảng phương pháp sáng tạo. Nó chưa từng là khuynh hướng của công chúng văn nghệ, chỉ là khuynh hướng của một số - rất ít - người viết và chỉ người viết mà thôi. Không có Internet, tôi e cả thơ lẫn văn trong hai "phái" này e chừng sẽ đặc sệt một đặc điểm mà tác giả của chúng bài xích, đó là văn học… dân gian! Chỉ về mặt "đường truyền" thôi. Vì không thể xuất bản thành sách, in trên báo, tôi nghĩ nó rất thích hợp, như đã từng với cách… truyền miệng, thông qua cãi vã từ tác giả này sang tác giả khác chứ không từ tác giả đến người đọc. Nó cũng na ná như hiện tượng 7X đặc biệt xuất hiện rất nhiều nhà thơ. Trong các quán cà phê, quán cóc vỉa hè, các nhà thơ vô danh có mà nổi danh cũng có vẫn thường túm tụm nhau bàn luận sôi nổi chuyện văn chương và say sưa nói về tác phẩm dự định của mỗi người. Nhiều người làm thơ, tôi e chỉ là để khỏi phải làm một công việc nghiêm túc nào khác. Đầy niềm tin và hứng thú, họ vẫn nói về chuyện ra mắt tác phẩm như một động từ chia ở thì tương lai.

Văn chương 7X Sài Gòn thành tựu không nhiều nhưng vẫn có những tác giả đáng đọc, không cần căn cứ vào giải thưởng mà họ từng giành được. Tôi thấy thú vị với truyện ngắn của Tiến Đạt, Nguyễn Vĩnh Nguyên, Vũ Đình Giang, tiểu thuyết của Phan Hồn Nhiên, Trần Nhã Thụy, Nguyễn Danh Lam, truyện thiếu nhi của Nguyễn Ngọc Thuần… Riêng Nguyễn Ngọc Thuần, qua hai cuốn "Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ" và "Trên đồi cao chăn bầy thiên sứ", anh đã xuất hiện với một tâm thế rất lạ, sâu lắng và trong trẻo hơn nhiều, ngoài tầm hình dung so với một tác giả lòng khòng đen đúa khá đầu bù tóc rối!

Với 7X, có lẽ còn quá sớm để nhận diện một thế hệ văn chương sắp già chăng? Đành thôi, chắc cũng nên kiên nhẫn đợi thêm 20 năm nữa, tác phẩm của thế hệ văn chương 7X Sài Gòn đầy hơn một chút, biết đâu lại chẳng nhận ra văn học nước nhà vừa (hay đã) xuất hiện một tay hảo hán?

Nhà văn Trần Nhã Thuỵ: "Lặng lẽ rút lui là tốt" 

Những người từng gây đình đám rồi lặng lẽ rút lui, tôi nghĩ cũng bình thường, và tôi luôn cảm thấy như thế là tốt. Mỗi người đều có một số phận. Nhà văn hay không thì cũng là để sống hết một cuộc đời. Những ai từng đến với văn chương để kiếm chút danh còm thì cũng mau chóng nhận ra nó thật ngớ ngẩn, buồn cười. Những nhà văn cứ loay hoay kiếm danh thì chỉ thấy tên tuổi nổi lềnh bềnh mà tác phẩm không có gì. Còn hỏi vì sao văn chương cứ quẩn quanh, tôi xin mượn câu trả lời phỏng vấn của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên. Khi được hỏi suy nghĩ của ông về điện ảnh Việt Nam, Bùi Thạc Chuyên nói điện ảnh Việt Nam đang ở… dưới hố, khi nào lên khỏi miệng hố rồi hẵng tính. Tôi cũng muốn nói một câu tương tự như thế. Chúng ta chưa từng có một tiền đề nào để nhà văn sáng tác tác phẩm lớn, thì đừng đòi hỏi tác phẩm lớn. Chúng tôi vẫn đang dưới hầm, dưới hố. Vậy thôi. 

Nhà văn Phan Hồn Nhiên: "Phải biết đặt ra cho mình các thử thách"

Từ khi bắt đầu viết cho đến nay, tôi vẫn chỉ theo đuổi duy nhất một quan niệm: Như các loại hình nghệ thuật khác như âm nhạc, hội họa, viết văn đòi hỏi người sáng tạo quá trình rèn luyện khắt khe. Bạn có thể gặp may mắn khi khởi đầu, nhưng để đi đường dài, bạn chỉ có thể dựa vào chính bạn. Viết và học. Học và viết. Các tiến trình này luôn song hành. Hứng thú của tôi trong công việc văn chương cũng là hứng thú tìm tòi, thay đổi, thử nghiệm kỹ thuật. Nắm vững kỹ thuật này, lại thấy vấn đề khác đặt ra. Theo đuổi kỹ thuật viết có lẽ là mục tiêu hơi kỳ quặc, nhưng đây là động cơ giúp tôi có thể làm việc liên tục, mạnh dạn thử sức trong một số thể loại khác lạ. Viết văn cũng đòi hỏi kiểm soát bản thân khá gắt gao. Có thể tác phẩm thử nghiệm này của mình tình cờ tương thích với độc giả, được ủng hộ. Nhưng cũng phải chấp nhận có tác phẩm bị từ chối. 

Nhà thơ Lê Thiếu Nhơn: "Văn chương 7X lãng mạn nửa vời..." 

Sinh ra trong giai đoạn đất nước loay hoay khó khăn và trưởng thành trong giai đoạn đất nước vươn vai hội nhập, nên thế hệ văn chương 7X tồn tại khá nhiều mâu thuẫn. Theo tôi, sau khi trừ đi vài trường hợp đặc biệt thì có thể phân tích về mặt tâm lý, họ lãng mạn nửa vời và thực dụng cũng nửa vời, họ bảo thủ nửa vời và hiện đại cũng nửa vời. Muốn có tác phẩm xuất sắc, chỉ còn cách dấn thân vào sự thật, nhúng bút vào những đề tài đang gây nhức nhối lương tri cộng đồng. Có lẽ, đó là phương pháp duy nhất hữu hiệu để thế hệ 7X tránh khỏi sự đào thải khắc nghiệt của chữ nghĩa. Ngược lại, mọi mưu cầu cách tân hoặc đổi mới chỉ giống như trò lạ mắt vui đùa chốc lát mà thôi!

Trong thực trạng người làm thơ nhiều hơn người đọc thơ, tôi dành nhiều tâm trí hơn cho chuyện thẩm định và phê bình. Sau cuốn "Thi ca nết đất", tôi đang có kế hoạch xuất bản một cuốn tiểu luận khác về thơ Việt đương đại. 

Nhà văn Nguyễn Danh Lam: "Một thế hệ mới đã hình thành"

Với thế hệ 7X, theo tôi nếu đã "nhiễm" văn chương có vẻ "nặng nợ" hơn các bạn sinh ở thập niên sau (8X). Vì quan niệm "văn chương là một nghề có giá" vẫn được lứa 7X hấp thu từ những người thuộc lớp trước nữa. Giờ đây văn học đã có phần… hắt hiu rồi. Âu đó cũng là việc chuyển mình của cả thế giới. Nhà văn không chọn, nhưng thế giới chọn thì nhà văn cũng phải chịu và… nên chịu!

Cá nhân tôi thấy, văn chương Sài Gòn tiếp thu cái mới khá sớm. Tất nhiên, với đầu vào như thế, đầu ra cũng theo đó biến đổi. Tôi thấy mình bắt đầu viết khác đi. Tôi cũng nhận thấy điều này, Trần Nhã Thụy, Nguyễn Vĩnh Nguyên, Nguyễn Ngọc Thuần… viết rất "khác".

Nhà thơ Nguyễn Hồng Minh: "Nhiều cây viết nguội lạnh sớm"

Nhiều cây bút từng nổi đình nổi đám một thời nhưng nay đã mất hút, tác phẩm không đọng lại được với công chúng văn nghệ, việc sáng tạo cũng đang bế tắc, quẩn quanh. Chuyện đó bình thường thôi! Cả thế kỷ đôi khi chỉ còn lại một hai văn tài. Sự "chuyển vùng" đôi khi lại khiến bút lực phong độ hơn! Đáng suy nghĩ chăng, nhiều câu viết thế hệ 7X đã nguội lạnh rất sớm!

Bằng cái nhìn cá nhân, tôi thấy văn chương 7X Sài Gòn có thể gói gọn bằng mấy từ: Hồn nhiên, chân thành, thiếu vắng bản sắc cá tính, u ơ, ồn ào, vô danh và "im thin thít lặn mất tăm"…

Tôi nghiệm ra tôi chỉ thực sự quan tâm khi viết tác phẩm và khi viết xong thường ít nghĩ về nó. Tôi vẫn hài lòng khi tình cờ đọc lại những gì đã viết của mình (2 tập thơ, 2 tập truyện). Vì đã hết mình khi thể hiện. Còn nếu nó dở trong cách đọc của ai đó thì phần lớn do tài năng ít ỏi, hạn chế của mình chứ không phải là ít nỗ lực!

Nhà thơ Phan Trung Thành: "Không cần phải sốt ruột"

Bản thân tôi, đi từ những bài thơ lẻ cho đến trường ca là một chặng đường, sau khi loay hoay với đủ thể loại. Tôi ấn tượng với những tựa sách thơ như "Cơn ngạt thở tình cờ" của Trần Lê Sơn Ý hay "Trở mình trên máng xối" của Ngô Liêm Khoan. Thật tiếc là tác giả ấy đã "rời" thành phố trở về quê hương khi cuộc "trở mình" chưa đến hồi quyết liệt và gay cấn. Năm 2008, tôi xuất bản cuốn "Đồng hồ một kim" (NXB Văn Học, 2008). Thơ in ra chưa ráo mực thì ngã bệnh. Điều trớ trêu là những câu thơ trong tập như dự báo những ngày buồn bã sắp đến: "Chọn bệnh viện Chợ Rẫy để yên thân"...