Vấn đề cải cách ngành an ninh trên thế giới
Những nguy cơ an ninh mới trong thời đại thông tin
Trong cuốn "Gián điệp và các nhà hoạch định chính sách thông minh trong thời đại thông tin" (trang 509-531), Marcos Degaut đã chỉ ra rằng, những thay đổi lớn và sự phát triển liên tục trong việc sử dụng và ứng dụng công nghệ và truyền thông đã thay đổi cách chúng ta nhìn thế giới và do đó, thay đổi cách ứng xử trong công tác an ninh.
Tác giả đã chỉ ra một thực tế là cuộc cách mạng thông tin đã có tác động khác nhau đến quy mô và cách thức thu thập thông tin, xử lý, phân tích và phổ biến thông tin của các lực lượng kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội và an ninh - quốc phòng theo cách mà các nhà hoạch định chính sách có thể tiếp cận thông tin đáng tin cậy một cách kịp thời.
Mặt khác, cách thu thập thông tin trong thời kỳ cách mạng 4.0 của các nhà hoạch định chính sách hay các cơ quan an ninh - quốc phòng thường chú ý đến nguồn mà các đối tượng khai thác thông tin có thể tìm kiếm một cách cụ thể.
Cuộc cách mạng tin học với sự phát triển liên tục trong việc sử dụng và ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông dựa trên sự thu thập, xử lý, phân tích và phổ biến thông tin đã tạo ra sự phát triển và tăng tính liên kết của ICT như Internet, truyền hình vệ tinh và điện thoại di động. Cuộc cách mạng công nghệ 4.0 đã chuyển đổi các xã hội công nghiệp tiên tiến nhất thành các xã hội thông tin, đem lại sự phát triển mọi mặt, sự kết nối và hiểu biết nhanh nhạy, sâu sắc và toàn diện của con người vốn xưa nay vẫn tách biệt trong các xã hội khác nhau.
Thực tế này đã đặt ra trước cộng đồng công nghệ thông tin những thách thức mới mang tính cấp bách, trong đó có việc đối phó với sự thay đổi toàn diện của xã hội về các mặt chính trị, kinh tế, xã hội và văn hoá do cuộc cách mạng này gây ra.
| Không gian mạng không thể là một lĩnh vực không có luật pháp. (ảnh chỉ có tính minh họa) |
Những năng lực công nghệ mới không chỉ tạo thêm các nguồn lực từ sự kết nối vô bờ bến các dữ liệu thông tin về tài nguyên, xã hội, khoa học, con người… mà còn tạo ra những thách thức và đe dọa mới đối với nhân loại khi các ứng dụng công nghệ thông minh cho phép các thủ phạm khủng bố phi truyền thống như các tổ chức khủng bố và các cá nhân có ý đồ phá hoại quy mô lớn… tiến hành các hoạt động mới trái với lợi ích và an ninh quốc gia.
Trong bài "Công nghệ ngăn chặn truyền thông và sử dụng nó trong cuộc chiến chống tội phạm có tổ chức xuyên biên giới ở Úc" đăng trên Tạp chí Quốc tế về Nghiên cứu Khoa học Xã hội năm 2014, các học giả Peter Bell và Mitchell Congram đã chỉ ra các đặc điểm của môi trường đe dọa an ninh mới trên phạm vi toàn cầu này là: Sự thay đổi nhanh chóng, sự phức tạp ngày càng gia tăng, sự không chắc chắn ngày càng lớn; mặt khác, các đại lý chính thức, các cơ quan chịu trách nhiệm cung cấp thông tin và các nhà hoạch định chính sách đã quan tâm tới lĩnh vực an ninh một cách đa dạng và năng động hơn bao giờ hết.
Hội thảo và đào tạo quốc tế về cải cách ngành an ninh
Trong thập kỷ qua, các trung tâm bảo mật trong mọi lĩnh vực và các trung tâm hoạch định luật pháp, sự phát triển và các quy định của pháp luật trên thế giới đã tiến hành hàng chục hội thảo, các chương trình đào tạo cho cả các nhân viên an ninh nam và nữ ở các nước đang triển khai quá trình cải cách ngành an ninh.
Trong các khóa đào tạo này, các chuyên gia ngành an ninh đã chia sẻ nhiều câu chuyện thể hiện sự khôn ngoan và kinh nghiệm của họ, giúp các nhân viên an ninh ở nhiều nước có thêm kinh nghiệm, tầm nhìn và cảm hứng để làm tốt hơn nhiệm vụ của mình trong bối cảnh thời đại cách mạng 4.0.
Trung tâm Kiểm soát Dân chủ của Lực lượng vũ trang Geneva (DCAF) là một nền tảng quốc tế có nhiệm vụ hỗ trợ cộng đồng quốc tế trong việc theo đuổi quản trị tốt và cải cách khu vực an ninh. DCAF xây dựng và thúc đẩy các tiêu chí, tiêu chuẩn và tiến hành nghiên cứu các chính sách phù hợp, thực hành hiệu quả và khuyến nghị việc thúc đẩy quản trị ngành an ninh dân chủ, cung cấp hỗ trợ tư vấn trong nước và các chương trình hỗ trợ thực tế.
Bộ phận an ninh và giới của DCAF hoạt động thông qua nghiên cứu, tư vấn kỹ thuật và các dự án khu vực để hỗ trợ phát triển các lĩnh vực an ninh đáp ứng nhu cầu của nam giới, phụ nữ, trẻ em trai và trẻ em gái, thúc đẩy sự tham gia đầy đủ của nam giới và phụ nữ trong các tổ chức ngành an ninh và các quá trình cải cách ngành này.
Chương trình Hướng dẫn Phụ nữ về Cải cách ngành An ninh được coi là nguồn tài nguyên chính cho chương trình đào tạo của DCAF. Tổ chức này tin rằng, nếu các nhà hoạch định chính sách và dân số có cơ chế xác định để phối hợp hoạt động thì công tác an ninh sẽ tốt hơn, thế giới sẽ an toàn hơn. Đặc biệt, sự tham gia của phụ nữ có ý nghĩa quan trọng có thể biến thất bại thành chiến thắng.
Từ năm 1999, Tổ chức Inclusive Security (Bao gồm bảo mật) - một công ty tư vấn bảo mật ứng dụng có trụ sở tại thành phố New York có định hướng chuyên sâu đưa nghệ thuật đánh giá an ninh lên một tầm cao mới - đã trang bị cho những người ra quyết định những kiến thức, công cụ và kết nối tăng cường khả năng phát triển các chính sách và cách tiếp cận bao quát và tích hợp của họ.
Tổ chức này cũng đã củng cố các kỹ năng và sự tham gia của các nhà lãnh đạo nữ trên khắp thế giới với những nguyên tắc riêng cho các đối tượng này. Mục tiêu học tập là sau khoá đào tạo, các học viên có thể mô tả "an ninh" có nghĩa là gì đối với họ; có thể sử dụng các ví dụ để minh họa cho nhu cầu bảo mật và công lý của các cá nhân và nhóm di cư dựa trên các đặc điểm như giới tính, sắc tộc, tuổi tác, tôn giáo, tình trạng kinh tế và khuynh hướng tình dục; có thể đặt tên cho các tổ chức và tổ chức chính tạo nên khu vực an ninh và quen thuộc với vai trò của họ.
Các tài liệu chính dùng cho các khoá đào tạo là: Tài liệu "Hướng dẫn phụ nữ cải cách ngành an ninh"; trang web Tài nguyên đào tạo về cải cách khu vực về giới và khu vực an ninh; chương trình giảng dạy cho phụ nữ Tiến hành Hòa bình và các tài liệu khác như "Trung tâm an ninh kiến thức ảo để chấm dứt bạo lực đối với phụ nữ và trẻ em gái"; "Bao gồm an ninh và cảnh báo quốc tế"; "Bao gồm an ninh và hòa bình bền vững: Một bộ công cụ cho vận động và hành động"; "Washington: Bảo đảm an toàn, tháng 11 năm 2004"...
Thực tế cải cách ngành an ninh trên thế giới
Các nhà nghiên cứu về cải cách ngành an ninh trên thế giới cho rằng, trong những năm gần đây, các chính sách và tài liệu hướng dẫn về lập trình cải cách ngành an ninh đã tăng nhanh trên phạm vi toàn cầu, cho thấy nhiều cách tiếp cận và thực hành cải cách ngành này trên thế giới, từ các cấp độ học thuật, tổ chức và quốc gia, đến các công cụ và quy trình hỗ trợ những người quyết định.
Thực tế cũng cho thấy, việc cải cách khu vực an ninh luôn phải đối mặt với những thách thức to lớn về sự phối hợp và gắn kết, vì các sự việc, số liệu và vấn đề trong thực tế hoạt động của ngành không dễ dàng rút gọn trong các mô hình hay công thức, trái lại, nhiều khi phân tán, rời rạc, hỗn độn, khó có thể tìm ra những thực hành tốt nhất để làm chuẩn mực.
Các tổ chức quốc tế nhất trí xác định mục tiêu cải cách ngành an ninh nhằm mục đích hỗ trợ phát triển các tổ chức an ninh hiệu quả, bao gồm trách nhiệm góp phần vào hòa bình và an ninh quốc tế, phát triển bền vững và hưởng quyền con người. Đạt được các mục tiêu này là quá trình dài hạn, phức tạp. Để có hiệu quả bền vững, cải cách ngành an ninh phải giải quyết các câu hỏi nhạy cảm và thường gây tranh cãi, bao gồm những nhu cầu bảo mật quan trọng nhất là gì, ngành bảo mật sinh ra để đáp ứng tốt nhất nhu cầu đó và đạt được điều đó bằng cách nào.
Trong thực tế, các phương pháp tiếp cận và ưu tiên tiếp cận giữa các lực lượng an ninh quốc tế, khu vực, quốc gia và địa phương đã dẫn đến việc thực hiện cải cách ngành an ninh không đồng nhất, không nhất quán và không tương thích.
Theo các học giả, trong môi trường ổn định, nhu cầu an ninh, kinh tế, chính trị và nhân đạo của cư dân thường lớn hơn nhiều so với nguồn lực sẵn có để đáp ứng. Vì thế, hoạt động an ninh trong môi trường ổn định phải đối mặt với những thách thức rất lớn: Bảo mật (đe dọa liên tục đến dân thường và nhà nước); quản trị (yếu năng lực nhà nước, cơ quan phân tán, cơ sở hạ tầng bị phá hủy) và sự phân mảnh xã hội giữa các cộng đồng và các bộ phận trong cộng đồng.
Các hoạt động củng cố và bảo vệ an ninh quốc tế của Hoa Kỳ bao gồm tái thiết và ổn định ở các đất nước có khủng hoảng chính trị và xung đột vũ trang: "Tái thiết là quá trình xây dựng lại cơ sở hạ tầng chính trị, kinh tế, xã hội và hạ tầng bị suy thoái hoặc bị phá hủy của một quốc gia hoặc lãnh thổ để tạo nền tảng cho sự phát triển lâu dài. Ổn định là quá trình mà các căng thẳng cơ bản có thể được giảm thiểu và tiêu trừ dần trong cưỡng chế kết hợp với việc phân tích về luật pháp và trật tự được quản lý, mặt khác, nỗ lực hỗ trợ các điều kiện tiên quyết để phát triển thành công lâu dài" (Hoa Kỳ, 2008).
Liên hợp quốc cũng tham gia các hoạt động gìn giữ hòa bình đa chiều như một hình thức can thiệp trong môi trường ổn định. Theo Liên hợp quốc: "Việc thiết lập cấu trúc và cơ chế ban đầu để bảo vệ và quản lý hành chính công… có thể là một bước xây dựng lòng tin quan trọng" và "cơ chế liên cơ quan có thể giúp đảm bảo rằng các cân nhắc an ninh được giải quyết ở giai đoạn đầu…
Trong nhiều bối cảnh, chỉ sau khi đạt được sự ổn định cơ bản, bao gồm hoàn thành giải trừ vũ khí và giải thoát, sự trở lại của người tỵ nạn, hoàn thành các hoạt động nhân đạo khẩn cấp hoặc bầu cử một chính phủ quốc gia mới có thể hướng đến cải cách ngành an ninh" (Liên hợp quốc, 2008).