Cần có luật cho hoạt động từ thiện
Vụ lùm xùm quanh dự án “Nuôi em” thời gian gần đây lại một lần nữa đặt ra câu hỏi lớn cho các hoạt động từ thiện - xã hội hiện nay ở Việt Nam.
Tại sao cứ dính đến hoạt động từ thiện - xã hội là sẽ có những thắc mắc, thậm chí là nghi ngờ khuất tất? Tất cả những thắc mắc, nghi ngờ ấy liệu có thể được giải quyết chỉ bằng những bản sao kê hay không? Và, để hoạt động từ thiện - xã hội được minh bạch, rõ ràng, đúng với tinh thần của nó, chúng ta cần có những quy định gì?
Tinh thần lá lành đùm lá rách của người Việt rất cao, đặc biệt là mỗi khi có các biến cố lớn xảy ra. Tuy nhiên, suốt nhiều thập niên qua, hoạt động từ thiện - xã hội chủ yếu là tự phát. Phần còn lại thì hoạt động chưa chuyên nghiệp, từ đó dẫn tới tính hiệu quả của hoạt động thiện nguyện chưa cao.
Nhìn vào dự án “Nuôi em”, chúng ta nhận ra rất rõ lỗ hổng lớn nhất, cũng là thách thức lớn nhất đối với các dự án từ thiện tự phát kiểu này chính là chi phí vận hành. Để thực hiện hoạt động từ thiện được hiệu quả nhất, điều nghiên thực địa, cân nhắc đối tượng, đưa ra phương thức hỗ trợ là những việc cần phải làm.
Để thực hiện tốt nhất các việc phải làm ấy, dứt khoát cần có nhân lực, đồng nghĩa với phải bỏ ra chi phí. Quy định hiện thời chỉ cho phép các quỹ từ thiện được phép sử dụng tối đa 10% nguồn huy động từ thiện để làm chi phí vận hành và con số đó thực tế quá nhỏ so với chi phí cần thiết. Đây chính là khó khăn cực lớn đủ tạo áp lực để biến một cá nhân bắt đầu dự án thiện nguyện với cái tâm sạch trở thành người vi phạm.
Trong khi đó, thực chất từ thiện - xã hội là một hoạt động đòi hỏi tính chuyên nghiệp rất cao. Thậm chí, vận hành một quỹ thiện nguyện khó không kém vận hành một doanh nghiệp. Để quản lý hoạt động yêu cầu chuyên nghiệp như thế, rất tiếc là chúng ta mới chỉ có văn bản pháp quy ở mức độ nghị định (Nghị định 93/2019/NĐ-CP) trong khi thực tế rất cần một bộ luật chi tiết, cụ thể cùng một cơ quan giám sát hoạt động thiện nguyện có chuyên môn cao.
Chính vì có một bộ luật như thế, nhiều quốc gia đã định hướng được hoạt động từ thiện ngày một chuẩn mực hơn và vượt trên hết, nó còn hỗ trợ đắc lực trong việc chống hành vi giả làm từ thiện để trốn thuế. Một trong những quy định mà đa số các bộ luật từ thiện đều có chính là quy định về nguồn tài chính đối ứng của đơn vị vận hành quỹ. Nguồn tài chính đối ứng này là thứ đảm bảo để quỹ vận hành tốt mà không xâm phạm vào tiền quyên góp cũng như đảm bảo việc thực hiện các cam kết đã đề ra.
Hoạt động thiện nguyện ở Việt Nam hiện nay thực tế không được chuyên nghiệp cũng bởi chưa có một bộ luật dẫn dắt, và từ đó, việc chế tài cũng chưa đủ mạnh. Do đó, đã xảy ra tình trạng không ít cá nhân lấy cái mác từ thiện ra như một nghề để kiếm sống. Từ đó, các tranh cãi nổ ra nhiều hơn và cũng khiến niềm tin vào hoạt động từ thiện chân chính bị giảm sút nhiều.
Thiết nghĩ, đã đến lúc phải xây dựng một bộ luật dành riêng cho hoạt động từ thiện - xã hội để có thể khai thác tốt nhất nguồn lực chung trong việc hỗ trợ những hoàn cảnh khó khăn, đồng thời cũng để chuẩn hóa lại một hoạt động mà xuất phát điểm luôn là cái tâm thiện.