Phim Nhà nước đặt hàng: Không chỉ là nhiệm vụ chính trị
Khái niệm phim Nhà nước đặt hàng đã khá quen thuộc với giới điện ảnh suốt nhiều năm qua. Từ nguồn ngân sách Nhà nước này, đã có không ít bộ phim ra mắt khán giả với chất lượng khá ổn. Tuy nhiên, tồn đọng lớn nhất vẫn là câu chuyện doanh thu.
Ngoại trừ “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh”, gần như không có một phim Nhà nước đặt hàng nào hòa vốn trong suốt hơn chục năm qua. Và, đó chính là một lãng phí cần phải được giải quyết triệt để, bằng một cách “đặt hàng” khác hiệu quả hơn.
Nhiều nhà làm phim thực tế vẫn không mặn mà với các đơn “đặt hàng” từ Nhà nước. Lý do không nằm ở đề tài thiên về chính luận nhiều mà lại nằm ở những yếu tố khác. Nếu điểm lại các phim Nhà nước đặt hàng gần đây, hẳn chúng ta sẽ thấy mỗi phim đều thiếu thiếu chút gì đó đủ để trở thành một sản phẩm - tác phẩm điện ảnh hoàn thiện, có khả năng khơi mạch cảm xúc khán giả, và từ đó, có bệ phóng thu hút người xem ra rạp. Cái thiếu thiếu đáng tiếc đó đa phần nằm ở chính sự eo hẹp kinh phí, dẫn tới có những cảnh quay đạo diễn không thể làm cho tới. Trong giới làm phim thì vẫn râm ran đồn thổi với nhau rằng “ngân sách phim Nhà nước đặt hàng đến được tay nhà làm phim cũng đã rơi rụng phần nào”.
Chính vì lẽ đó, trừ phi buộc phải đảm nhận như một nhiệm vụ chính trị, các nhà làm phim tư nhân vẫn luôn e dè mỗi khi đứng trước một đơn đặt hàng từ Cục Điện ảnh. Tình trạng này không thể kéo dài mãi khi ai cũng nhận thấy, tư nhân hiện đang có năng lực rất mạnh mẽ trong ngành công nghiệp điện ảnh Việt Nam còn Nhà nước vẫn có đủ ngân sách hằng năm cho phim đặt hàng. Vậy mà, việc hợp tác “công-tư” trong ngành điện ảnh lại mang về kết quả èo uột.
Sắp tới đây, dịp đại lễ 30/4 sẽ là thời điểm phim “Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối” của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên ra mắt khán giả. Chưa ra rạp nhưng sau những suất chiếu thử cho truyền thông, phim đã nhận được nhiều lời khen ngợi và được kỳ vọng sẽ là bom tấn mang lại doanh thu lớn từ phòng vé. Nghe tên phim, đồng thời xem giới thiệu về nội dung, bối cảnh, đề tài, không ít người đã tưởng rằng đây là phim Nhà nước đặt hàng vì đề tài phù hợp. Nhưng, hóa ra, “Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối” lại là phim 100% đầu tư bởi tư nhân. Điều đó đặt ra câu hỏi: “Tại sao các phim khác do Nhà nước đặt hàng cùng đề tài, thể loại nhưng lại kém sút so với “Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối” đến vậy?”.
Tất cả đều nằm ở tính tự chủ của nhà làm phim và ở các phim Nhà nước đặt hàng, nhà sản xuất bị kìm hãm tính tự chủ đi khá nhiều. Từ ngân sách cho tới kịch bản; từ quay phim cho tới dựng phim, sự can thiệp của bên đặt hàng ít nhiều đã khiến nhà sản xuất phim không thể thực hiện với năng lực tốt nhất của mình.
Có lẽ, đã đến lúc cần thay đổi cách đặt hàng của Nhà nước. Thay vì đưa ra đề tài cụ thể, kịch bản cụ thể và đặt hàng đơn vị nào đó cụ thể, Cục Điện ảnh chỉ nên đưa ra chủ đề trọng tâm mà Nhà nước mong muốn trong năm. Sau đó, bất kỳ nhà sản xuất điện ảnh nào đang chuẩn bị cho dự án phim tương đồng nhất với chủ đề trọng tâm đều có thể gửi kế hoạch sản xuất, kịch bản, kế hoạch công chiếu, kế hoạch truyền thông tới Cục Điện ảnh. Từ đó, Cục Điện ảnh sẽ lựa chọn các phim mà Nhà nước có thể cùng tham gia theo đúng nguyên tắc “góp vốn” như một cổ đông. Cách làm này sẽ giúp phim đặt hàng không chỉ đơn thuần phục vụ nhiệm vụ chính trị mà ngoài ra còn đảm bảo cả nhiệm vụ doanh thu, một nhiệm vụ quan trọng không kém, để từng đồng ngân sách mà Nhà nước bỏ ra đều có cơ hội thu lại lợi nhuận cao hơn so với lối đặt hàng đã tồn tại nhiều năm qua.