Nhật Bản gia tăng số người chết vì lao động quá sức
Con số thực tế còn cao hơn gấp 10 lần
Theo số liệu của Bộ Lao động Nhật Bản, yêu cầu bồi thường cho karoshi (người làm việc quá sức) tăng lên mức kỷ lục với 1.456 đơn trong năm 2015, tập trung vào các lĩnh vực y tế, dịch vụ xã hội, vận chuyển và xây dựng. Ông Hiroshi Kawahito, Tổng thư ký Hiệp hội Bảo vệ các nạn nhân karoshi, cho biết con số thực tế còn cao hơn gấp 10 lần, và chính phủ không muốn xác nhận những trường hợp này.
Karoshi” là từ dùng để gọi những người làm việc quá sức dẫn đến tử vong tại các công ty Nhật Bản, thường xảy ra với nhân viên trẻ tuổi hoặc phụ nữ. Nhu cầu lao động đang gia tăng, với 1,28 việc làm cho một người xin việc là mức cao nhất kể từ năm 1991, buộc chính phủ của Thủ tướng Shinzo Abe phải nới lỏng những quy định trong luật lao động. Tuy nhiên, điều này đã tạo ra kẽ hở cho các doanh nghiệp Nhật Bản ép buộc nhân viên làm việc quá sức.
Ông Kawahito nhận định: “Mặc dù chính phủ tổ chức rất nhiều hội nghị về karoshi, nhưng tất cả chỉ nhằm vào mục đích tuyên truyền. Biện pháp đơn giản và thực tế nhất là giảm giờ làm, nhưng chính phủ dường như không thực hiện”. Ngoài ra, ông Kawahito cũng nói rằng 95% trường hợp tử vong do làm việc quá sức trước đây là đàn ông trung niên, nhưng hiện có khoảng 20% là phụ nữ.
Nhật Bản không có giới hạn pháp luật về số giờ làm việc, nhưng Bộ Lao động nước này hiện ghi nhận hai trường hợp karoshi: Tử vong do bệnh tim mạch liên quan đến làm việc quá sức và tự tử khi đối mặt với những căng thẳng trong công việc. Một ca tử vong do bệnh tim mạch được coi là karoshi nếu nhân viên đó làm thêm hơn 100 giờ trong tháng trước đó, hay 80 giờ làm thêm/tháng trong hai tháng liên tục.
| Người Nhật có số thời gian lao động nhiều nhất thế giới. |
Trong khi đó, một ca tự tử được xác nhận là karoshi khi nhân viên có số giờ làm thêm hơn 160 giờ trong một tháng, hay hơn 100 giờ làm thêm/tháng trong 3 tháng liên tục. Vấn đề càng trở nên nghiêm trọng khi lực lượng lao động của Nhật Bản được chia thành 2 loại khác biệt: nhân viên chính thức và có hợp đồng tạm thời. Những người làm việc tạm thời phần lớn là phụ nữ và người trẻ tuổi.
Năm 2015, nhân viên làm việc không thường xuyên chiếm 38% trong lực lượng lao động, tăng từ 20% vào năm 1990. Các doanh nghiệp Nhật Bản đã tận dụng lực lượng lao động không chính thức trong nhiều hoạt động với nhiều giờ làm việc, đôi khi là qua đêm, cuối tuần hay làm tăng ca không lương. Mặc dù vậy, những người trẻ vẫn chấp nhận do thiếu kinh nghiệm, trong khi phụ nữ sau khi sinh con rất khó tìm được một công việc lâu dài. Điều này khiến tình trạng karoshi trong 2 thành phần lao động này tăng cao trong thời gian gần đây.
Doanh nghiệp “bẫy” người lao động
Emiko Teranishi, giám đốc tổ chức hỗ trợ các gia đình có người thân là nạn nhân “karoshi”, cho biết có rất nhiều khiếu nại về những chiêu trò lừa lao động. Một số công ty nói với nhân viên mới rằng lương của họ bao gồm 80 giờ làm thêm, và nếu họ làm việc ít hơn thì sẽ phải trả lại tiền cho công ty. Trước đây chồng bà Teranishi đã tự tử sau khi làm việc nhiều giờ trong một thời gian dài nên bà hiểu rất rõ vấn đề này. “Với hình thức như vậy, một số người thậm chí không thể đạt được mức lương tối thiểu,” bà Teranishi nói.
Giáo sư Hirokazu Ouchi tại Đại học Chukyo, đã viết một cuốn sách về những công ty này vào năm ngoái khi ông phát hiện ra một số sinh viên đang bị lạm dụng sức lao động trong các công việc bán thời gian.
Ông Ouchi cho biết: “Các công ty sẽ thuê một nhân viên trong 2-3 năm, nhưng không có ý định đầu tư thời gian hay tiền bạc để bồi dưỡng người đó.” Ông nói thêm Bộ Lao động không có đủ nguồn lực để theo dõi các vụ khiếu nại. Một quan chức của Bộ chuyên giám sát các doanh nghiệp thừa nhận rằng, cơ quan ông không có đủ nhân sự làm việc, nhưng mỗi năm chính phủ đều tiến hành tuyển dụng thêm nhân sự.
Dân số trong độ tuổi lao động ở Nhật Bản đã giảm kể từ giữa những năm 1990. Lẽ ra trước tình trạng đó, các công ty phải cải thiện điều kiện làm việc để thu hút người lao động, nhưng Ouch cho biết, điều đó đã không xảy ra bởi vì các doanh nghiệp biết họ sẽ không bị phạt dù vi phạm luật lao động. “Đây là cách để các công ty giữ cho chi phí lao động giảm, nhưng nó cũng là con đường dẫn đến cái chết của những người lao động khi làm việc quá sức”, ông nói.
Trước thực trạng u buồn trên, đại diện cho người lao động Nhật đã yêu cầu được tăng số ngày nghỉ lễ. Hiện tại, Chính phủ Nhật Bản cho phép công nhân viên chức nghỉ 18 ngày lễ chính thức mỗi năm, nhưng trên thực tế, mỗi năm người lao động nước này chỉ được nghỉ chưa tới 9 ngày. Theo số liệu từ Bộ Y tế và An sinh Nhật, khoảng 16% người lao động không nghỉ ngày nào trong năm với 365 ngày làm việc liên tục. Vì những vấn đề đó, Chính phủ Nhật Bản đã ra bộ luật mới, yêu cầu công nhân buộc phải nghỉ tối thiểu 5 ngày phép mỗi năm để tránh xảy ra tình trạng trầm cảm do công việc.
Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe còn định cấm viên chức làm thêm ngoài giờ, nhưng nhận được nhiều phản ứng từ phía các công ty, tập đoàn do làm ngoài giờ cũng có những lợi ích lớn như linh hoạt hơn về công việc, gia tăng thu nhập cho người lao động.