Cân nhắc, thận trọng khi tăng thuế tiêu thụ đặc biệt

Tại Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi), Bộ Tài chính đã tăng mạnh thuế đối với rượu bia, thuốc lá và đưa thêm nước ngọt có đường vào diện chịu thuế. Theo lý giải của Bộ Tài chính, mục đích của việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) nhằm hoàn thiện quy định về chính sách thuế TTĐB để mở rộng cơ sở thu, luật hóa một số quy định đã thực hiện ổn định trong thời gian qua, bổ sung những quy định để góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng, điều tiết tiêu dùng...

Tuy nhiên, tại văn bản góp ý Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) gửi Ủy ban Kinh tế Tài chính của Quốc Hội, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, trong bối cảnh kinh tế đầy thách thức hiện nay, việc điều chỉnh chính sách thuế, đặc biệt là TTĐB, cần được xem xét một cách thận trọng và toàn diện.  Theo VCCI, hiện nay, ngành đồ uống đang gặp nhiều khó khăn do tác động của dịch bệnh, xung đột chính trị toàn cầu và các chính sách hạn chế tiêu thụ đồ uống có cồn. Bên cạnh đó, thị trường còn gặp thách thức từ tình trạng sản phẩm trôi nổi, không rõ nguồn gốc, gây thất thu ngân sách nhà nước, ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng và tạo môi trường cạnh tranh không lành mạnh cho các DN chính thức. Ngoài ra, ngành đồ uống có cồn ngoài Luật Thuế TTĐB hiện đang chịu nhiều áp lực từ các quy định pháp luật như Luật Phòng, chống tác hại của rượu bia, Luật Quảng cáo, cũng như các nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong giao thông, quy định trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), thuế nhập khẩu, chi phí tem thuế và các yêu cầu về tiêu chuẩn xanh, phát triển bền vững. Đặc biệt, trong khi nhiều mặt hàng khác được giảm thuế VAT từ 10% xuống 8%, thì rượu bia không được hưởng chính sách này, làm tăng thêm gánh nặng chi phí cho DN.

Tương tự, với thuế thuốc lá, VCCI cho rằng, cần xét đến thực tiễn hoạt động của ngành thuốc lá Việt Nam, những khó khăn trong môi trường kinh doanh và xu hướng tiêu dùng. Các DN cho rằng, mức tăng thuế theo cả hai phương án là quá cao và chưa có tiền lệ, có thể dẫn đến nguy cơ đóng cửa, phá sản của nhiều DN trong nước. Trước đây, thuế TTĐB đối với thuốc lá được điều chỉnh theo lộ trình ổn định: Năm 2015 là 65%, năm 2016 là 70%, năm 2019 đến nay là 75%, với mỗi lần điều chỉnh tăng 5%. Việc tăng đột ngột lên 42% (theo phương án 1) hoặc hơn 100% (theo phương án 2) vào năm 2026 không chỉ khiến giá bán tăng mạnh mà còn tạo điều kiện cho thuốc lá nhập lậu trốn thuế gia tăng đáng kể. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, các quốc gia như Australia, Malaysia, Indonesia, Philippines và một số nước châu Âu đã ghi nhận lượng thuốc lá nhập lậu tăng gấp hơn hai lần sau khi tăng thuế đột ngột. Do đó, các DN đề xuất lộ trình điều chỉnh hợp lý hơn.

Cụ thể: Mức thuế tuyệt đối khởi điểm vào năm 2026 là 2.000 đồng/bao, sau đó tăng 2.000 đồng/bao mỗi hai năm, với mức tối đa là 6.000 đồng/bao vào năm 2030. Đồng thời, VCCI kiến nghị áp dụng mức thuế này theo lộ trình giãn ra, bắt đầu tăng thuế từ năm 2028 để đảm bảo tính khả thi, tránh những tác động tiêu cực đến hoạt động sản xuất, thị trường và nguồn thu ngân sách nhà nước. Riêng về việc bổ sung nước giải khát có đường vào đối tượng chịu thuế TTĐB, các chuyên gia cho rằng, thừa cân, béo phì không chỉ xuất phát từ việc tiêu thụ đồ uống có đường mà còn chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố khác như mất cân bằng dinh dưỡng, tiêu thụ thực phẩm có hàm lượng calo cao, di truyền, thiếu vận động thể chất, tuổi tác và thói quen sinh hoạt. Do đó, việc chỉ áp thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường sẽ không giải quyết triệt để vấn đề này, trong khi nhiều loại thực phẩm khác cũng có hàm lượng đường và calo cao (bánh kẹo, kem, nước trái cây có đường, trà sữa, đồ ăn nhanh, dầu mỡ...) không bị áp thuế tương tự. Việc chỉ đánh thuế riêng nước giải khát có đường có thể tạo ra sự bất hợp lý và phân biệt giữa các nhóm thực phẩm, đồng thời gây quan ngại về sự thiếu nhất quán trong chính sách điều tiết tiêu dùng.

Với những phân tích trên, VCCI xin kiến nghị chưa xem xét tăng thuế và bổ sung mặt hàng chịu thuế TTĐB tại thời điểm này để tránh tác động bất lợi đến thị trường và cộng đồng DN.  

Từ góc nhìn doanh nghiệp và chuyên gia, ông Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Bia-Rượu-Nước giải khát Việt Nam (VBA) cho biết, thời gian qua, các DN VBA có vai trò kinh tế và đóng góp cho ngân sách nhà nước khoảng gần 60 ngàn tỷ đồng/năm. Tuy nhiên, mấy năm trở lại đây, ngành gặp rất nhiều khó khăn do dịch COVID-19, các cuộc xung đột trên thế giới, các chính sách quản lý hạn chế… khiến các DN phải tính tới tái cấu trúc, thu hẹp sản xuất, đóng cửa nhà máy, cắt giảm lao động. Vì thế, theo VBA, đề xuất tăng thuế TTĐB cao đối với rượu, bia và bổ sung mặt hàng nước giải khát có đường vào đối tượng chịu thuế TTĐB là một "cú sốc", khiến DN đang khó lại còn khó hơn.

Trong khi đó, chuyên gia thuế Nguyễn Thị Cúc cho rằng, việc tăng thuế TTĐB cao, liên tục có thể không mang lại hiệu quả cao như mục tiêu của thuế TTĐB đề ra. Việc tăng thuế có thể làm tăng giá bán, có thể hạn chế sản xuất rượu bia, thuốc lá, tuy nhiên chưa hẳn đã đạt được mục tiêu giảm tiêu dùng do thực tế việc tăng thuế cao có thể dẫn đến hàng nhập lậu tăng, người tiêu dùng có thu nhập phân khúc cao chuyển sang uống rượu, bia nhập lậu. Còn TS Cấn Văn Lực, chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV phân tích, việc tăng thuế TTĐB cao có thể tăng thu ngân sách nhà nước trong ngắn hạn, nhưng trong trung – dài hạn sẽ làm giảm sức cầu tiêu dùng, giảm doanh thu và lợi nhuận DN, qua đó giảm thu thuế VAT và thuế thu nhập DN…