Giúp người khuyết tật lấy lại di sản thừa kế
Từ sự giúp đỡ, hỗ trợ của các trợ giúp viên pháp lý thuộc Trung tâmTrợ giúp pháp lý nhà nước TP Hà Nội, người khuyết tật có khó khăn về tài chính đã được hưởng di sản thừa kế từ bố mẹ, đảm bảo quyền lợi chính đáng của mình. Câu chuyện dưới đây vừa thể hiện tính chất nhân văn, thiết thực của hoạt động trợ giúp pháp lý- một chính sách mà Đảng, nhà nước ta dành cho những người yếu thế trong xã hội vừa là câu chuyện để lại nhiều suy ngẫm trong lòng chúng ta.
Cụ Nguyễn Đức M. và cụ Đào Thị V., trú tại Hà Nội sinh được 6 người con trong đó 2 người con đã mất, còn lại 4 người con gồm ông Nguyễn Văn A, ông Nguyễn Văn B, ông Nguyễn Văn C và bà Nguyễn Thị K. Hai cụ có khối tài sản là 461m2 đất tại quận Hà Đông (cũ), Hà Nội.
Trong các người con, bà Nguyễn Thị K. là người khuyết tật câm điếc bẩm sinh. Năm 1973, bà K. đi lấy chồng và sinh được người con gái là Ngô Thị Q. Khi chị Ngô Thị Q. được 3 tuổi, do mâu thuẫn trong gia đình, bà Nguyễn Thị K. đã đưa con về ở với mẹ ruột là cụ Đào Thị V.
Thời điểm trước đó, cụ V. để cho vợ chồng ông Nguyễn Văn C. sử dụng 180m2 đất, vợ chồng ông Nguyễn Văn A. sử dụng 160m2, diện tích còn lại cụ Đào Thị V. và vợ chồng ông Nguyễn Văn B. sử dụng. Năm 1983, khi bà K. rơi vào hoàn cảnh như vậy và đưa con về, cụ V. và các anh chị em đã xây cho mẹ con bà K. 2 gian nhà có sân, bếp, chuồng lợn trên diện tích 50m2 đất trên thửa đất 379m2 cụ V. và vợ chồng ông Nguyễn Văn C. đang sử dụng. Việc phân chia sử dụng đất cho các con đều bằng miệng. Đến năm 1992, cụ V. mất và không để lại di chúc.
Năm 1993, chị Ngô Thị Q. đi lấy chồng, một mình bà K. ở lại căn nhà đó. Đến năm 2003, căn nhà quá dột nát, chị Q. đưa mẹ mình về nhà chồng chị ở tạm. Chị Q. làm đơn ra chính quyền địa phương xin tách thửa đất và mua vật liệu xây dựng lại căn nhà cho bà K. nhưng bị ông Nguyễn Văn B. ngăn cản vì cho rằng nhà đất đó của ông, chỉ cho bà K. ở nhờ. Nay thấy chị Q. đón bà K. về nhà chồng chị Q. ở nên ông Nguyễn Văn B. đòi lại đất. Đến năm 2008, ông B. tự ý phá nhà của bà K. để làm xưởng cơ khí. Chị Ngô Thị Q. mong muốn khởi kiện ra tòa án đòi lại diện tích đất 50m2 bà K. đã được chia.
Tuy nhiên, do bà Nguyễn Thị K. là người câm điếc bẩm sinh nên không tự khởi kiện được. Do vậy, TAND quận Hà Đông (cũ), TP Hà Nội đã hướng dẫn chị Ngô Thị Q. và bà Nguyễn Thị K. đến Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước TP Hà Nội để được trợ giúp pháp lý.
Trợ giúp viên pháp lý đã hướng dẫn chị Ngô Thị Q. yêu cầu tòa án tuyên bố bà Nguyễn Thị K. là người khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi và cử chị Q. là người đại diện cho bà Kẹ. Kết luận giám định sức khỏe tâm thần của Viện Pháp y tâm thần Trung ương, Bộ Y tế kết luận bà Nguyễn Thị K. chậm phát triển tâm thần, bị hạn chế khả năng nhận thức và điều khiển hành vi. Tại phiên họp 28/4/2020, TAND quận Hà Đông tuyên bố bà Nguyễn Thị K. có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi và chỉ định chị Ngô Thị Q. làm người giám hộ.
Tiếp đó chị Ngô Thị Q. là người giám hộ cho bà Nguyễn Thị K. khởi kiện đòi đất. Ngày 15/6/2021, tòa án thông báo thụ lý vụ án. Ông Nguyễn Văn B. là bị đơn có đơn phản tố đối với yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn. Trải qua thời gian dài với các thủ tục tố tụng và cung cấp, thu thập chứng cứ, tài liệu, ngày 19/9/2025 TAND TP Hà Nội đã đưa vụ án ra xét xử.
Tại phiên tòa, các trợ giúp viên pháp lý của Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước TP Hà Nội đã đưa ra các căn cứ chứng minh cho yêu cầu khởi kiện của bà K., việc bà K. được chia 50m2 đất, sử dụng ổn định từ năm 1983- 2003, có khuôn viên riêng: sân, vườn, bếp, chuồng lợn… Do căn nhà quá dột nát nên được chị Q. đưa mẹ về nhà chồng chị ở, chị Q. mua vật liệu xây nhà nhưng bị bị đơn ngăn cản…
Ban đầu, đơn khởi kiện của bà K. yêu cầu tòa án tuyên hủy giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã cấp cho ông Nguyễn Văn A., Nguyễn Văn C. để chia thừa kế nhưng nay bà K. sửa đổi, bổ sung đơn khởi kiện không yêu cầu hủy giấy chứng nhận và chia thừa kế mà chỉ yêu cầu đòi lại diện tích 50m2 đất đã được mẹ là cụ V. chia cho từ năm 1983 vì mong muốn giữ gìn tình cảm gia đình, không làm ảnh hưởng xáo trộn đến việc ăn ở, sinh hoạt ổn định của các anh chị em, con cháu…
Tòa án đã chấp nhận yêu cầu khởi kiện của bà Nguyễn Thị K., công nhận 50m2 đất là của bà và không chấp nhận yêu cầu phản tố của bị đơn là ông Nguyễn Văn B.