“Siết” trách nhiệm nhà thầu tư vấn ở các dự án trọng điểm
Dù đã có các ban quản lý dự án chuyên biệt, nhưng thời gian qua hầu như việc đầu tư các công trình hạ tầng giao thông, hạ tầng đô thị trên địa bàn TP Hồ Chí Minh đều chủ yếu dựa vào các công ty tư vấn. Tại những dự án lớn, có vốn đầu tư trên dưới 10 nghìn tỷ đồng đều có vài chục công ty tư vấn tham gia ngay từ khâu tư vấn lập dự án, tư vấn thiết kế… Kéo theo tình trạng này là các dự án phải dành số tiền rất lớn trong tổng mức đầu tư để chi trả cho các nhà thầu tư vấn nhưng hoạt động tư vấn cũng không phải không có vấn đề.
Thông tin về tình hình thực hiện Dự án vệ sinh môi trường TP Hồ Chí Minh - giai đoạn 2 vào ngày 4/4 vừa qua, ông Văn Phú Thái, Phó Giám đốc BQL dự án đầu tư xây dựng hạ tầng đô thị (Ban Hạ tầng) cho biết, dự án có tổng mức đầu tư lên đến hơn 10,6 nghìn tỷ đồng này có đến 16 gói thầu tư vấn, điều này có nghĩa những hạng mục chính của dự án đều có tư vấn tham gia.
Đến nay, dù mới chỉ có 9/16 gói thầu tư vấn được hoàn thành, nhưng đã có 1 đơn vị tư vấn phải chấm dứt hợp đồng. Trong 6 gói thầu tư vấn còn lại, gói thầu tư vấn giám sát thi công tuyến cống bao và nhà máy xử lý nước thải có giá trị 176,5 tỷ đồng cùng hơn 5,4 triệu EURO và 5,9 triệu USD; gói thầu tư vấn hỗ trợ kỹ thuật cho BQL đầu tư có giá trị 38 tỷ và hơn 3,3 triệu USD; gói thầu tư vấn giám sát thi công hệ thống thoát nước ở TP Thủ Đức có giá trị lên đến 25,6 tỷ đồng và hơn 885 nghìn USD…
Nhiều gói thầu tư vấn có giá trị lớn như vậy đã hết hạn thực hiện hợp đồng từ giữa năm 2024 nên Ban Hạ tầng đã phải xin chỉ đạo của UBND thành phố để đàm phán, ký lại việc gia hạn và chi trả thêm tiền cho nhà thầu tư vấn này. Riêng gói thầu tư vấn cập nhật và điều chỉnh quy hoạch hệ thống thoát nước TP Hồ Chí Minh, dù Ban Hạ tầng đã chấm dứt hợp đồng với nhà thầu tư vấn này từ tháng 12/2021, nhưng đến nay việc đàm phán thanh, quyết toán hợp đồng vẫn chưa được hai bên thống nhất nên tranh chấp sẽ được giải quyết bởi Tòa trọng tài.
Gói thầu chính nào cũng phải bỏ tiền ra thuê tư vấn, ngay cả các nhà thầu phụ tham gia thi công tại Dự án vệ sinh môi trường cũng phải qua tư vấn “soi” hồ sơ năng lực, nhưng nhiều hạng mục công trình tại dự án này đã bị chậm so với kế hoạch đề ra.
Theo ông Văn Phú Thái, gói thầu XL-04 xây dựng tuyến cống thoát nước chung cấp 2 thuộc lưu vực 6 đối với đoạn cống ngầm băng cầu Kỳ Hà (TP Thủ Đức) dài 118m của dự án lẽ ra đã phải được hoàn thành vào ngày 30/3 vừa qua. Tuy nhiên, do đơn vị thi công gói thầu XL- 02 không cho tiếp cận mặt bằng để thi công nên đến thời hạn phải hoàn thành, nhà thầu vẫn chưa thể tiếp cận được mặt bằng.
Gói thầu XL-02 của dự án được thực hiện đấu thầu theo công nghệ mở, đã được UBND thành phố và ngân hàng cho vay thống nhất từ trước, nhưng quá trình đánh giá hồ sơ dự thầu đã kéo dài tới 15 tháng do phải đánh giá, so sánh nhiều công nghệ khác nhau được các nhà thầu đề xuất. Từ đó chứng minh công nghệ MBBR là phù hợp để hoàn thiện báo cáo đánh giá hồ sơ dự thầu.
Ông Văn Phú Thái còn cho rằng, hợp đồng của gói thầu xây dựng Nhà máy nước thải Nhiêu Lộc - Thị Nghè là thiết kế - thi công - vận hành, đây là hình thức hợp đồng lần đầu tiên được áp dụng tại thành phố nên có nhiều khó khăn không thể lường trước trong quá trình thực hiện. Điều này càng cho thấy khả năng của tư vấn đối với gói thầu trên khá mờ nhạt.
Tháng 3/2022, UBND TP Hồ Chí Minh ra quyết định phê duyệt Dự án xây dựng hạ tầng và cải tạo môi trường kênh Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên với tổng mức đầu tư 8.200 tỷ đồng. Trong đó riêng khoản tiền dành cho chi phí tư vấn đầu tư xây dựng dự án đã lên đến hơn 121 tỷ đồng. Công ty TNHH tư vấn Trường Đại học Thủy Lợi là đơn vị được giao tổ chức tư vấn, lập báo cáo nghiên cứu khả thi, lập khảo sát xây dựng dự án.
Quyết định đầu tư dự án của UBND thành phố ghi rõ tên từng cá nhân thuộc đơn vị tư vấn này chịu trách nhiệm làm chủ nhiệm khảo sát địa hình; chủ nhiệm công trình và chủ trì thiết kế kè, thiết kế hạ tầng kỹ thuật, thiết kế giao thông, thiết kế hạng mục chiếu sáng, thủy văn, thủy lực… nhưng chỉ sau hơn 2,5 năm phê duyệt dự án, tháng 11/2024, UBND TP Hồ Chí Minh đã phải trình HĐND thành phố thông qua Nghị quyết về điều chỉnh tổng mức đầu tư của dự án này từ 8.200 tỷ lên 9.030 tỷ đồng, thời gian thực hiện dự án kéo dài thêm 1 năm.
Giải trình trước HĐND, lãnh đạo UBND thành phố cho biết lý do phải điều chỉnh quy mô đầu tư dự án là nhằm bổ sung việc di dời, tái lập 7 vị trí trụ điện cao thế 110kV, 220kV nằm trong phạm vi hạ tầng bờ kênh của dự án. Đồng thời cải tạo nâng cao trình 2 vị trí tuyến đường dây 500kV; điều chỉnh tăng quy mô sử dụng đất của dự án thêm 3.592m2; bổ sung tuyến đường tại khu vực các dự án cống kiểm soát triều Vàm Thuật, Nước Lên; xây dựng 4 đoạn đường giao thông với tổng chiều dài 640m, rộng 12m; bổ sung hệ thống 75 vị trí bến lấy nước phục vụ PCCC trên địa bàn 7 quận, huyện; bổ sung 39 vị trí cửa xả để phục vụ kết nối với hệ thống thoát nước của khu vực kèm theo việc lắp mới các cửa van ngăn triều cho các cống phục vụ chống ngập cho khu vực.
Dự án chưa làm xong đã phải điều chỉnh, thế nhưng báo cáo với UBND thành phố về tình hình thực hiện dự án gần đây, ông Đậu An Phúc, Giám đốc Ban Hạ tầng đã thông tin rằng ngày 25/11/2024 Công ty TNHH tư vấn Trường Đại học Thủy Lợi đã chính thức trả lời không tham gia việc lập hồ sơ báo cáo nghiên cứu khả thi điều chỉnh dự án. Như vậy nhà thầu tư vấn này đã không bị chế tài trách nhiệm nào còn được “bỏ chạy” khỏi dự án trong khi đại diện chủ đầu tư không đưa ra được đề xuất nào để “níu chân” nhà thầu.
Đối với tư vấn thiết kế dự án gần chục nghìn tỷ này, chỉ với sự thay đổi về cao độ do Trung tâm thông tin dữ liệu đo đạc và bản đồ cung cấp, Ban Hạ tầng cũng đã phải đề nghị Liên danh tư vấn thiết kế kiểm tra lại. Sau khi kiểm tra, đánh giá, tháng 12/2024, Liên danh tư vấn thiết kế đã đề xuất nâng cao độ mặt đường thêm 15cm trong phạm vi 2 gói thầu. Song trước đề nghị nâng nền đường gây nguy cơ đội vốn của dự án, trách nhiệm của tư vấn cũng đã không được xem xét. Ngược lại, việc của đại diện chủ đầu tư là báo cáo ngay với các sở ngành liên quan để xin ý kiến thực hiện các bước tiếp theo.
Đặc biệt, trong 9 quyết định phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu các gói thầu của dự án Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên được ông Nguyễn Hoàng Anh Dũng, Phó giám đốc Ban Hạ tầng ký ban hành trong 3 ngày, các nhà thầu tư vấn là Công ty TNHH TKXD TMDV Ngô Trần; Công ty TNHH TV QLXD Sài Gòn và Công ty TNHH TM XD và ĐT Toàn Hưng Thịnh đều được yêu cầu phải chịu trách nhiệm về tính trung thực, minh bạch trong quá trình tổ chức thực hiện đánh giá kết quả hồ sơ dự thầu. Cùng lúc phải chịu trách nhiệm về tính hợp lý, chính xác của các nội dung, tài liệu, số liệu trong kết quả lựa chọn nhà thầu đã trình duyệt. Điều này có nghĩa Ban Hạ tầng thuê tư vấn nhưng vẫn không tin tưởng tuyệt đối vào nhà thầu tư vấn.
Ngân sách phải chi ra khá nhiều tiền để thuê một loạt doanh nghiệp tư vấn cho các dự án trọng điểm, thế nhưng nhiều năm qua tình trạng dự án chậm tiến độ, đội vốn, chậm giải ngân vốn đầu tư công liên tiếp diễn ra nhưng không có nhà thầu tư vấn nào bị “chỉ mặt, gọi tên”. Vì vậy đã đến lúc TP Hồ Chí Minh phải “siết” trách nhiệm các nhà thầu tư vấn, đồng thời cần xem xét đến cơ chế giao tổng thầu tư vấn hoặc đặt hàng tư vấn trọn gói từ các Tập đoàn lớn hoặc liên danh nhà thầu có uy tín trong đầu tư dự án trọng điểm.