Xuất khẩu thủy sản “ngấm đòn” từ chiến sự Nga – Ukraine
Trong 2 tháng đầu năm, xuất khẩu (XK) thủy sản của Việt Nam tăng mạnh, chạm mốc 1,5 tỷ USD (tăng 51% so với cùng kỳ năm ngoái). Tuy nhiên, chiến sự Nga – Ukraine đang xảy ra tác động không nhỏ đến việc XK trong thời gian tới do xung đột sẽ làm tăng giá xăng dầu, kéo theo đó là tăng hàng loạt chi phí đầu vào khác, ảnh hưởng đến giá thành sản phẩm.
Hiện nay, 2 mặt hàng XK đang tăng trưởng mạnh tại Nga và Ukraine là cá ngừ và cá tra cũng đã “ngấm đòn” do xung đột từ 2 thị trường này.
Theo số liệu thống kê của Hải quan Việt Nam, tính đến hết năm 2021, Nga và Ukraine là 2 trong số 20 thị trường nhập khẩu (NK) nhiều nhất cá ngừ của Việt Nam tính theo giá trị. Nga đang là thị trường NK cá ngừ lớn thứ 13 của Việt Nam. Trong 10 năm qua, giá trị XK cá ngừ của Việt Nam sang Nga đã tăng hơn 39 lần, từ 364.000 USD (năm 2012) lên hơn 14 triệu USD (năm 2021). Trong năm 2021, XK cá ngừ sang Nga chiếm 2% tổng giá trị XK cá ngừ của cả nước, tăng 58% so với năm 2020.
Còn với Ukraine, hiện đang là thị trường NK cá ngừ lớn thứ 19 của Việt Nam. Giá trị XK cá ngừ đã tăng gấp 58 lần trong 10 năm, từ mức 115.000 USD (năm 2012) lên 6,8 triệu USD (năm 2021). Riêng năm 2021, giá trị XK cá ngừ tăng 106% so với năm 2020, và tăng gấp 3 lần so với năm 2019, chiếm tỷ trọng 1% tổng giá trị XK cá ngừ của cả nước.
Theo các doanh nghiệp (DN), cuộc xung đột giữa Nga – Ukraine nổ ra, một số đơn hàng đã gửi đi phải quay trở lại, giao dịch XK cá ngừ sang cả 2 nước nói trên đều phải tạm dừng do rủi ro về giao dịch ngân hàng. Chuỗi cung ứng cho sản xuất và XNK bị đứt gãy. Các DN đang phải theo dõi tình hình để xử lý hàng tồn hoặc tìm cách xuất khẩu sang các thị trường khác.
Theo phân tích của bà Nguyễn Hà - chuyên gia thị trường cá ngừ, Hiệp hội chế biến và XK thủy sản Việt Nam (VASEP), Nga và Ukraine là nhà cung cấp dầu hướng dương quan trọng nhất cho thị trường toàn cầu, trong đó có Việt Nam, do đó nếu cuộc xung đột giữa Nga – Ukraine tiếp tục leo thang sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến ngành cá ngừ.
Hiện giá của hầu hết các loại dầu thực vật đều tăng lên mức cao nhất trong tháng 1/2022, trong khi các nhà chế biến cá ngừ đóng hộp đang phải đối mặt với giá dầu hướng dương tăng cao chưa từng có. Mà giá dầu hướng dương bị đẩy lên cao sẽ đẩy chi phí sản xuất cá ngừ đóng hộp/túi tăng theo.
Bên cạnh đó, giá cả cũng bắt đầu tăng kể từ khi căng thẳng giữa Nga - Ukraine leo thang. Chi phí nhiên liệu tăng dự kiến sẽ đẩy giá cá ngừ nguyên liệu thô tăng, do chi phí đánh bắt tăng. Hiện, giá cước vận chuyển đường biển vốn đã ở mức cao, dự kiến sẽ tiếp tục tăng cao hơn nữa. Các hãng tàu lớn hiện cũng đã tuyên bố không vận chuyển đi và đến Nga, tăng chi phí vận chuyển… Trước tình hình này, dự kiến XK cá ngừ của Việt Nam trong những tháng tới sẽ giảm tốc.
Tương tự, với mặt hàng cá tra, các DN XK cũng đã tạm ngưng ký các đơn hàng đi Nga do chiến sự. Năm 2021, Nga là một trong những thị trường tiềm năng của XK cá tra Việt Nam với giá trị đạt 32,5 triệu USD, tăng 72,5% so với cùng kỳ năm trước. Nhưng, sang năm 2022 XK cá tra sang thị trường này lại đang gặp sự cố và ẩn chứa nhiều bất ổn. Trong tháng 1/2022, giá trị XK cá tra sang thị trường này đạt 2,18 triệu USD, giảm 29,8% so với cùng kỳ năm 2021.
Theo bà Tạ Hà - chuyên gia thị trường cá tra của VASEP: “Năm 2021 chính tác động và ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19 mà nhu cầu NK cá tra phile đông lạnh của Nga từ Việt Nam tăng mạnh, Việt Nam là 1 trong 3 thị trường cung cấp sản phẩm cá thịt trắng lớn nhất cho Nga và là thị trường độc tôn cung cấp cá tra đông lạnh cho Nga. Từ trước tới nay, các DN cá tra Việt Nam vẫn coi Nga là thị trường nhiều tiềm năng và nhu cầu lớn. Kể từ đầu năm 2022, đặc biệt là sau khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine thì tình hình XK cá tra Việt Nam sang thị trường này đang tạm thời bị gián đoán và gặp rất nhiều khó khăn”.
Ngoài mặt hàng cá ngừ, cá tra, trong những ngày gần đây, các DN XK tôm sang Nga cũng lo lắng, chưa biết các lô hàng đã xuất có được thông quan hay không và hầu hết các DN XK tôm sang Nga hiện đang gặp khó khăn về khâu thanh toán qua ngân hàng. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, căng thẳng Nga – Ukraine khiến thương mại nông nghiệp Việt Nam với Nga và Ukraine có thể bị suy giảm đáng kể. Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng bởi các rủi ro về thanh toán quốc tế, đứt gãy chuỗi cung ứng trong XNK bởi các hãng tàu lớn đã tuyên bố không vận chuyển đi và đến Nga dẫn đến tăng chi phí vận chuyển; tăng chi phí đầu vào NK đối với hàng hóa cơ bản; nhu cầu suy giảm ở Nga, Ukraine và các nước liên quan.
Trước thực tế trên, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề nghị các DN theo dõi sát tình hình, phối hợp chặt chẽ với Hiệp hội ngành hàng và Ngân hàng Nhà nước để hỗ trợ trong việc thanh toán khi có hàng XK đi Nga nhưng giao dịch tài chính đang bị đình trệ. Đồng thời, DN cũng cần đa dạng hóa thị trường XK.