Hội xuân của người H’mông

08:03 23/01/2017

Là cư dân nông nghiệp, nên lịch của người H'mông theo lịch mặt trăng - Âm lịch. Mỗi tháng có 30 ngày, không có tháng thừa, tháng thiếu. Theo đó, sản xuất, sinh hoạt, tết nhất, lễ hội… đều căn cứ tùy vào thời gian ngày tháng âm để tổ chức.

Sau khi đã thực hiện xong các nghi lễ bên nội ngoại, chúc tết, người H'Mông tổ chức lễ hội, chơi xuân cho tới hết tháng giêng âm lịch. Trước đây có nhiều lễ hội như hội trống, hội hoa, các hội khác có nội dung khác nhau: Thi tài năng tiếng hát của phụ nữ, võ nghệ của nam giới, thi tài kim chỉ vá may, thi bò ngựa béo khỏe, thi vác đá lên dốc… nhưng nay đã mai một đi nhiều mà chưa khôi phục đủ.

Ngày nay còn giữ được khá đầy đủ và phổ biến là Hội Gâu tào và Hội Sải sán. Hội Gâu tào tiếng H'mông là Tria Gâu tào phổ biến trong cộng đồng người H'mông ở Hà Giang và vùng Đông bắc. Còn Hội Sán sải phổ biến ở Lào Cai và vùng Tây Bắc.

Gâu tào có nghĩa là chơi ngoài bãi, còn Sải sán (đọc theo âm Quan hỏa) là chơi núi, leo núi. Hai hội giống nhau là đều chơi ở ngoài trời. Tria Gâu tào là để tạ ơn (hay trả ơn) TU (thế giới linh thiêng, nơi sinh tụ của tổ tiên người H'mông) đã giúp người ốm khỏi bệnh, thoát được cái chết. Còn Sải sán là tạ ơn TU đã giúp các gia đình hiếm con sinh đẻ được theo ý muốn - đặc biệt sinh được con trai.

Nam nữ múa hát nhộn nhịp trong ngày hội chính của Lễ Gầu Tào.

Theo phong tục xa xưa, lễ trả ơn được tổ chức liên tục trong 3 năm. Năm đầu trong 3 ngày, năm sau 5 ngày, năm thứ 3 là 7 ngày. Nếu vì một lý do nào đó, năm thứ nhất và thứ 2 gia chủ không tổ chức được thì năm thứ 3 phải diễn ra trong 9 ngày. Ngày tổ chức được gia chủ báo trước mời anh em dòng họ (gọi là Xênh) khách quý gần xa, bạn bè thân hữu đến chia vui, tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ góp vui với gia chủ.

Như vậy, Hội Gâu tào và Sải sán về phần hội giống nhau. Về phần lễ có sự khác nhau đôi chút. Cả 2 lễ hội đều nặng tính cộng đồng làng bản, có tính xã hội rộng, thoáng hơn so với Tết H'mông truyền thống bó hẹp trong dòng họ. Ngày nay, hội không diễn ra nguyên bản như truyền thống mà giản tiện hơn. Thông thường hội tổ chức trong 5 ngày hằng năm từ 3-7 tháng giêng. Ngày đầu và ngày cuối là phần lễ (lễ nghi, nghi thức), 3 ngày giữa là phần hội.

Nơi tổ chức là một bãi đất trống rộng rãi, cao ráo, có địa hình thuận lợi, phong cảnh hữu tình. Có thấp thoáng cây đào, cây mận nở hoa, có bụi cây, mỏm đá thấp sạch sẽ, có cây để buộc ngựa… Giữa bãi đất trồng một cây nêu bằng luồng hay bương cao chừng 6-10 mét được róc hết cành. Chỉ để lại một chòm lá trên ngọn cây bay phấp phới. Thân cây được quấn bằng các loại giấy màu trông rất đẹp mắt.

Trên ngọn cây nêu có treo một chai rượu buộc bằng một dải vải đỏ rủ xuống gần tới đất - đó là thông điệp báo hiệu gửi tới, mời mọc TU về vui xuân với con cháu. Cạnh cây nêu dựng một đàn cúng. Sau khi mổ lợn và làm cỗ xong, thầy cúng được mời tới để làm lễ tạ ơn TU đã giúp gia chủ được toại nguyện; đồng thời xin phép thổ công, các thần, ma xung quanh cho phép mở hội.

Trong những ngày lễ hội, ai đói thì về nhà mình ăn uống, sau đó tiếp tục đến vui chơi. Như vậy, hội ở đây không nặng về ăn uống như ngày tết mà vui chơi là chủ yếu. Khi đã tiễn đưa các bậc anh linh của tổ tiên về cõi TU, cây nêu được hạ xuống. Gia chủ vác cây nêu về nhà chẻ ra làm giát giường để hưởng may mắn và lộc của tổ tiên.

Đến với Hội Gâu tào có đầy đủ các thành phần xã hội. Họ ăn mặc những trang phục đẹp nhất đi chơi xuân, đồng thời mang theo các nhạc cụ dân gian như: Khèn, sáo, nhị, quả pao, ống hát, con quay… tùy theo lứa tuổi. Dắt theo bò, ngựa (trước đây), chim Họa mi chọi, Họa mi hót… để xem bò ngựa ai béo hơn, phi giỏi hơn.

Trai gái thanh niên thi phi ngựa, bắn nỏ, đánh võ, ôm đá chạy lên dốc, múa ô, ném pao, hát đối đáp. Người già chơi chọi gà, chọi chim, chơi cờ ô, kéo nhị, thổi sáo. Trẻ em chơi đánh quay… tạo ra một sân chơi hết sức phong phú, đa dạng, hấp dẫn người xem.

Phấn khởi nhất là thanh niên. Dịp này là cơ hội để họ gặp gỡ, tìm hiểu, kết bạn với nhau. Thông qua các hoạt động thể thao, văn nghệ, trai tài, gái đẹp tìm được ý trung nhân để sau lễ hội tiếp tục đến với nhau. Sau lễ hội, nhiều cặp nên vợ nên chồng. Ngoài việc để ý đến nhau qua thi thố, họ tìm hiểu nhau bằng cách ném pao cho nhau, đánh mông (có chiếc bảng gỗ nhỏ đánh con cầu làm bắng chiếc lông gà cắm vào đồng xu) hát ống, hát đối đáp...

Khi đã thấm mệt, họ ngồi nghỉ ngơi trên các mỏm đá dưới gốc cây đào, cây mận nở hoa, hay tán cây thấp. Các cô gái H'mông sôi nổi bình luận về các chàng trai và che ô tránh ánh mắt tinh nghịch của các chàng. Còn các chàng do đã để ý trước, hoặc nhận được tín hiệu tình cảm từ các cô gái bèn nhẹ nhàng đi đến nơi các cô ngồi để tìm cơ hội tỏ tình.

Có chàng đến ngồi cạnh cô gái mình đã để ý, khẽ nghiêng đầu vào chiếc ô cô cầm. Nếu cô gái để yên có nghĩa là đồng ý, nếu cô cụp ô tức là từ chối. Có chàng bước đến phía sau cô gái, tay gõ nhẹ vào ô của cô gái mình ưng ý. Nếu cô gái khẽ giật mình, e thẹn quay lại mỉm cười thì đó là tín hiệu đồng ý…

Lúc đó, các chàng trai bắt đầu trổ tài múa và thổi khèn để tỏ tình nhằm củng cố thắng lợi ban đầu. Làm sao cho cô gái bị thuyết phục, vừa lòng, tách ra khỏi đám bạn bè ra tâm sự riêng với mình…

Tóm lại, Gâu tào hay Sán sải là một hoạt động tổng hợp vừa mang tính chất tín ngưỡng, tâm linh, mừng thành quả lao động vất vả một năm, cầu may mọi sự tốt lành khi năm mới đến, đồng thời là lễ hội của các hoạt động văn hóa, thể thao, văn nghệ, đề cao tinh thần thượng võ thấm đượm các giá trị nhân văn sâu sắc, độc đáo giàu bản sắc dân tộc.

Cây nêu báo hiệu cho cả bản biết năm nay sẽ có gia đình tổ chức lễ hội Gầu Tào.

Ngày nay, những hội này không còn mang tính gia đình mà mang tính cộng đồng, xã hội rộng lớn hơn. Nhiều nơi chính quyền địa phương đứng ra tổ chức để các làng bản gần xa có thể về dự, tham gia, chia vui cùng đồng bào H'mông.Và thực sự những lễ hội này đã thu hút các dân tộc anh em đến dự, cổ vũ, trở thành một sản phẩm văn hóa đặc sắc phục vụ cho một công chúng đông đảo, rộng rãi hơn trước rất nhiều.

Điều đó chứng tỏ thiết chế xã hội dòng họ khép kín của người H'mông dần thay đổi cho phù hợp với đặc điểm sống chen kẽ với cộng đồng các dân tộc anh em. Các dân tộc trên lãnh thổ Việt Nam đoàn kết cùng nhau chống kẻ thù xâm lược trong các giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hôm nay.

Vì vậy, Hội Gâu tào, Sán sải hay lễ hội của các dân tộc thiểu số khác cần được khôi phục, giữ gìn, phát huy. Có thể đưa một số các hoạt động văn hóa, thể thao mới để thêm tính đương đại phù hợp với xu thế hòa nhập, phát triển trong thế giới hiện đại với một dung lượng hợp lý. Để các dân tộc anh em không chỉ đến xem mà cùng tham gia, nhằm củng cố thêm tình đoàn kết gắn bó giữa các dân tộc.

Điều đó hoàn toàn không có gì mâu thuẫn, trái với quy luật phát triển tự nhiên của văn hóa - đặc biệt trong điều kiện các dân tộc nước ta sống xen kẽ với nhau. Quy luật của văn hóa là ảnh hưởng, giao thoa, tiếp nhận, chọn lọc và hòa nhập nhưng không dễ mất đi bản sắc của mỗi dân tộc...

Đinh Đức Cần

Triệt xóa một đường dây “vẽ” dự án ảo để lừa chiếm đoạt cả ngàn tỷ đồng

Trao đổi với PV Báo CAND ngày 21/12, Trung tá Phan Minh Duy, Phó Thủ trưởng thường trực Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Đắk Lắk cho biết, vừa ra lệnh giữ người trong trường hợp khẩn cấp và quyết định tạm giữ hình sự đối với Mai Minh Tấn (SN 1995, trú thôn Hiệp Thịnh, xã Ea Mdroh, tỉnh Đắk Lắk) và Trần Quang Út (SN 1986, trú thôn Lộc Thái, xã Phù Mỹ Bắc, tỉnh Gia Lai), để điều tra và xử lý về hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản.

Blue Origin thành công đưa người ngồi xe lăn bay vào vũ trụ

Cô Michaela Benthaus, kỹ sư người Đức (33 tuổi) bị liệt hai chân trong một tai nạn khi đạp xe địa hình vùng núi cách đây 7 năm, đã trở thành người sử dụng xe lăn đầu tiên trên thế giới bay vào không gian.

Bàn giao căn nhà đầu tiên trong “Chiến dịch Quang Trung” ở Lâm Đồng

Sáng 21/12, tại xã Quảng Lập, được sự ủy quyền của Bộ Công an và UBND tỉnh, Công an tỉnh Lâm Đồng đã phối hợp chính quyền địa phương bàn giao ngôi nhà đầu tiên trong “Chiến dịch Quang Trung” cho gia đình ông Kiều Đăng Khoa, thôn Hòa Lạc, xã Quảng Lập.

Đường dây đánh bạc 500 tỷ đồng tại Đồng Nai và TP Hồ Chí Minh được triệt phá như thế nào?

Đường dây đánh bạc dưới hình thức lô, đề hoạt động nhiều năm, gây bức xúc trong dư luận đã bị triệt phá. Đáng chú ý, đối tượng cầm đầu có 3 tiền án đã câu kết với nhiều đối tượng có tiền án, tiền sự khác để hoạt động.

Giả chết để trục lợi bảo hiểm

Một người phụ nữ tại Thanh Hóa bị phát hiện giả chết nhằm trục lợi bảo hiểm sau 5 năm che giấu hành vi phạm pháp. Vụ việc tiếp tục gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về lòng tham, sự bất chấp pháp luật và những thủ đoạn tinh vi của một bộ phận người dân nhằm chiếm đoạt những đồng tiền không chính đáng.

Đã rõ nguyên nhân khiến hàng trăm người bị ngộ độc sau khi ăn bánh mì ở Quảng Ngãi

Sáng 21/12, Sở Y tế tỉnh Quảng Ngãi cho biết, có tổng cộng 203 ca nghi ngộ độc thực phẩm do ăn bánh mì tại các điểm kinh doanh mang bảng hiệu "bánh mì Hồng Vân" được đưa đến các cơ sở y tế điều trị (Báo CAND đã đưa tin).

Ibogaine và câu chuyện pháp lý

Báo chí Mỹ và châu Âu trong những năm gần đây đã tốn nhiều giấy mực để viết về ibogaine. Loại hợp chất alkaloid gây ảo giác này đang ngày càng được nhiều bệnh nhân sử dụng để cai nghiện ma túy và chữa bệnh chấn thương tâm lý. Tuy nhiên ibogaine vẫn đang bị pháp luật nhiều nước đặt ngoài danh mục thuốc được lưu hành.

Giải cứu 4 người kẹt trong đám cháy nhà lúc rạng sáng

Rạng sáng 21/12, lực lượng Cảnh sát PCCC-CNCH Công an tỉnh Lâm Đồng đã giải cứu thành công 4 người trong một gia đình bị mắc kẹt trong vụ cháy nhà xảy ra trên đường Bùi Thị Xuân, phường Xuân Hương – Đà Lạt.

“Phép màu” Kim Sang-sik

Nếu 1 lần vô địch, người ta có thể nói HLV Kim Sang-sik may mắn. Nhưng khi đã 3 lần đăng quang chỉ trong 1 năm, năng lực cầm quân của chiến lược gia Hàn Quốc phải được công nhận.

Điều tra nhóm bảo vệ chợ đầu mối Hóc Môn đánh người gãy mũi, tét mí mắt

Ngày 21/12, Công an xã Xuân Thới Sơn (huyện Hóc Môn cũ), TP Hồ Chí Minh, cho biết đang lấy lời khai, lập hồ sơ vụ một người dân bị hành hung gây thương tích tại chợ đầu mối Hóc Môn.

Làm gì để nhận biết được thực phẩm sạch, an toàn?

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cả nước hiện có 880.000ha rau cung ứng cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, diện tích rau an toàn, rau VietGAP chỉ chiếm dưới 10%. Con số này cho thấy người tiêu dùng vẫn phải sử dụng các loại rau chưa đạt chất lượng và tiềm ẩn nhiều nguy cơ về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật ảnh hưởng đến sức khỏe.

Mỹ tiếp tục bắt giữ tàu chở dầu ngoài khơi Venezuela

Sau tuyên bố áp đặt lệnh phong tỏa đối với các tàu vận chuyển dầu bị trừng phạt của Caracas, hôm 20/12 (giờ địa phương), Mỹ tiếp tục chặn bắt và tịch thu một tàu ngoài khơi bờ biển Venezuela trong vùng biển quốc tế.

Nhà ở xã hội đón tin vui “kép” dịp cuối năm

Trong danh sách 234 công trình khởi công, khánh thành ngày 19/12 chào mừng Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng có tới 19 dự án nhà ở xã hội trên khắp cả nước với tổng mức đầu tư đạt 26.381 tỷ đồng. Theo Bộ Xây dựng, các dự án nhà ở xã hội khởi công, khánh thành dịp này sẽ góp phần hoàn thành mục tiêu đầu tư xây dựng 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội cho đối tượng thu nhập thấp, giải quyết nhu cầu cấp bách của người dân.

Nhiều tàu cá của ngư dân ở Huế nằm bờ do chưa nhận được kinh phí hỗ trợ nhiên liệu

Cách nay nửa năm, cụ thể vào giữa tháng 5/2025, Báo CAND đã có bài viết “Sớm tháo gỡ vướng mắc để ngư dân an tâm bám biển”, phản ánh sự việc ngư dân ở TP Huế gặp nhiều khó khăn trong hoạt động bám biển do cơ quan chức năng chậm giải quyết kinh phí hỗ trợ khai thác hải sản trên các vùng biển xa. Đến nay, sau nhiều tháng trôi qua, vẫn còn hàng nghìn hồ sơ tàu cá đánh bắt xa bờ bị tồn đọng chờ được giải quyết. Không có kinh phí hỗ trợ nhiên liệu, các ngư dân đành phải cho tàu cá nằm bờ.

500 nghệ nhân Đông Nam Á hòa âm giai điệu cồng chiêng

Tối 20/12, tại quảng trường Lâm Viên, phường Xuân Hương - Đà Lạt (Lâm Đồng), đã diễn ra Đêm hội Hòa âm Cồng chiêng Đông Nam Á năm 2025 với sự tham gia của hơn 500 nghệ nhân trong và ngoài nước.

Tổng thống Zelensky để ngỏ khả năng rút quân khỏi Donetsk

Tổng thống Ukraine Vladimir Zelensky ngày 20/12 cho biết ông không loại trừ khả năng rút các lực lượng vũ trang nước này khỏi Cộng hòa Nhân dân Donetsk tự xưng (DNR).