Chỉ còn lại nỗi nhớ...
Sinh năm 1962, tuổi Nhâm Dần, “chúa sơn lâm” làng hề chèo đất Bắc - NSND Quốc Anh được khán thính giả cả nước quen mặt qua những tiết mục gala hài dí dỏm, trào phúng, nhưng ở một góc nhìn khác, anh là một nghệ sĩ đa tài, được mệnh danh là người vào vai Nguyễn Trãi thần thái nhất làng chèo suốt hơn nửa thế kỉ.
Đến nay, vừa tròn một năm anh nhận sổ hưu, thôi chức quyền Giám đốc Nhà hát Chèo Hà Nội, nhưng anh nói: “Nghỉ hưu chứ không nghỉ làm”. Nghệ sĩ mà, làm sao dừng được tình yêu câu hò, điệu hát, ánh đèn sân khấu đã ngấm vào máu huyết, ăn sâu vào nội tạng, tình yêu nghề da diết mà chỉ có thể là người nghệ sĩ chân chính đích thực mới cảm nhận được. Bồng bềnh trôi trên dòng thời gian, ngắm nhìn được mất của cuộc đời sau bao thăng trầm sóng gió, những cơn bão đã qua đi trả lại khoảng trời xanh trong vắt, giờ đây anh đã có những tháng ngày an yên.
16 tuổi rời vùng quê Vĩnh Lộc, Thanh Hóa lên Hà Nội, tìm về khu Văn công Mai Dịch để ghi tên học Trường Nghệ thuật (nay là trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội). Những năm tháng xa xưa ấy, có cậu học trò nghèo thường trốn vé xe, đôi khi bị bác phụ, bác tài cho một bài ca rồi đuổi xuống giữa đường. Những năm tháng tuổi trẻ mới đi làm ở Nhà hát Chèo Việt Nam, thiếu thốn đủ điều. Có những hôm anh ôm cái bụng đói meo đi diễn, lúc đó chỉ ao ước được cái bánh mì, bát cháo nóng trong những ngày đông lạnh giá. Nhờ ngoại hình sáng sân khấu cùng với giọng hát có chất riêng, cộng với khả năng diễn xuất, anh đã đoạt 6 Huy chương Vàng ở các kì hội diễn liên hoan.
NSND Quốc Anh may mắn được là học trò của NSND Mạnh Tuấn, một cây đa cổ thụ làng chèo. Có ba cậu học trò của NSND Mạnh Tuấn sau này đều trở thành khuôn mặt xuất sắc của làng chèo, đó là Quốc Trượng, Quốc Anh và Xuân Hinh. Nhưng Quốc Anh có một đặc ân riêng là lấy được nghệ sĩ chèo Minh Thu, con gái cưng của NSND Mạnh Tuấn. Nghệ sĩ chèo Minh Thu đến với Quốc Anh khi chị đã một lần đò và có con riêng.
Ở thời kinh tế thị trường, cái tên nghệ sĩ Quốc Anh được săn đón, việc gặp gỡ giao lưu với khán giả trong nước hay giao lưu với bà con Việt kiều xa xứ thường được tổ chức. Theo lời mời của một nhà hát, nghệ sĩ Quốc Anh đi cùng đoàn với nghệ sĩ Thuý Hường quan họ, và ca sĩ Thu Hiền, đó là những tên tuổi nổi của làng nghệ thuật lúc bấy giờ. Vậy mà, đến giờ chót, do có sự cố nên anh không đi được, buồn chán anh uống rượu rồi cầm cái quạt tai voi đập lên đầu mình.
Quạt vỡ, cánh rơi xuống đất, anh bị buộc tội phá hoại tài sản công, bị đình chỉ công tác. Lúc tỉnh rượu thì đã muộn. Anh những tưởng sự nghiệp chèo của mình đến đây chấm dứt, may thay, ông trời cũng thấy thương người nghệ sĩ có tính cách “bay trên mây và vơ vẩn cùng trăng” nên đã cử hai ân nhân đến cứu giúp. Đó chính là NSND Quốc Chiêm, NSND Thuý Mùi, Nhà hát Chèo Hà Nội mời anh sang làm việc. Chuyển công tác trong cảnh bùi ngùi, nhưng vùng đất mới lại là nơi để anh thoả thuê vùng vẫy trong sự nghiệp diễn xuất của mình.
Cuộc hôn nhân đầu sau 20 năm rơi vào ngõ cụt, bé gái con riêng của vợ hồi anh mới đón về có 2 tuổi, giờ đã thành thiếu nữ. Cuộc hôn nhân đầu đời đẹp như một bản tình ca dịu êm giờ thành băng tuyết lạnh giá. Không ai có lỗi trong sự đổ vỡ, tất cả cũng chỉ bởi một từ duyên. Anh ra đi trong cái lạnh của đất trời và cái lạnh của một tâm hồn cô đơn, trống trải. Cả bầu trời rộng lớn kia không chỗ nào cho anh dung thân, không vợ, không con, ra đi tay trắng tay.
Ba năm tiếp theo, nghệ sĩ Quốc Anh sống trong cảnh độc thân, ngày 3 bữa cơm bụi, lang thang vất vưởng trên từng cây số với nhóm nghệ sĩ đi diễn show. Ngày đó có Hán Văn Tình, Giang Còi… í ới gọi nhau, họ về vùng quê ở ngoại thành để biểu diễn. Anh bỏ quên niềm ưu tư sầu muộn để kịp vui với các bạn nghề, để tưng bừng trên sân khấu phồn hoa. Nhưng, ngay sau đó, tiệc tan, ai về nhà nấy, thấm cảnh một thân một mình giữa 4 bức tường đơn độc. Anh gặm nhấm nỗi buồn trong âm thầm, nước mắt lặng lẽ trào ra từ khóe mắt người đàn ông tưởng như cứng rắn lắm. Thế rồi, một lần nữa ông trời lại giang tay, không để cho anh thêm cô đơn muộn phiền. Cuộc gặp gỡ định mệnh với người phụ nữ tên Thu chủ một cửa hàng ăn uống đã đưa đến cái kết đẹp. Họ đến với nhau khi chị đã có hai con riêng, một trai, một gái.
Vì ảnh hưởng bởi sức khoẻ từ thuở nhỏ khiến nghệ sĩ Quốc Anh không thể có con nên anh yêu thương những người con riêng của vợ như chính con đẻ của mình. Thuở 30, 40 tuổi anh vẫn thường đau đáu, cũng dằn vặt trách móc bản thân, ao ước có con, mơ mộng một mái ấm. Nhưng đến tuổi này, người đàn ông trưởng thành đi qua biết bao chặng mưa nắng, giông bão của cuộc đời, hiểu về lí lẽ, anh chấp nhận sự thật hiển nhiên đó như sự an bài của số phận.
Tuy cuộc hôn nhân không thực sự viên mãn nhưng sự nghiệp của anh lại rất thăng hoa. NSND Quốc Anh được biết đến là một nam chính của Nhà hát Chèo Hà Nội. Anh giỏi nghề, đảm đương được nhiều vai diễn khác nhau, từ hài đến bi đều có chiều sâu lôi cuốn. Con mắt xanh của đạo diễn, NSND Doãn Hoàng Giang đã nhìn ra tố chất đặc biệt trong con người của Quốc Anh và giao cho anh đóng danh nhân văn hóa Nguyễn Trãi. Quốc Anh đã vào vai nhân vật lịch sử Nguyễn Trãi thật ngọt, thật đời, thật giàu cảm xúc hơn bao giờ hết. Vai diễn đã để lại trong lòng khán giả một Quốc Anh rất khác, một Quốc Anh dị thường và có chất riêng rất riêng.
Sau khi NSND Thuý Mùi thôi chức Giám đốc Nhà hát Chèo Hà Nội, chị gửi gắm lại vị trí đó cho NSND Quốc Anh, vì chỉ còn có 4 năm nữa về hưu nên anh lên nắm quyền Giám đốc. Sau 4 năm cống hiến cho nhà hát với cương vị quản lý, tháng 8 mùa thu năm ngoái anh chia tay nhà hát về hưu trong sự bịn rịn, lưu luyến của các đồng nghiệp.
Tưởng rồi đã sang tuổi 60 chia tay với nhà hát thì anh nghỉ ngơi sau những năm dài lao động miệt mài, nhưng đành lòng sao được, anh vẫn nặng lòng với sân khấu chèo. Giờ trong guồng quay hối hả của nhịp sống giao lưu, hội nhập, bùng nổ âm nhạc du nhập của văn hóa ngoại lai phù hợp với giới trẻ, người ta cũng đỏ mắt tìm người yêu sân khấu chèo xưa cũ. Loại hình sân khấu truyền thống này ngày một đìu hiu vắng khách, nhưng nhiều khi khán giả kéo đến xem cũng là vì một cái tên. Anh vẫn nói với những người kế cận đang làm việc tại Nhà hát Chèo Hà Nội là nếu có diễn ở đâu thì cứ kéo anh đi, anh không màng cát xê, chỉ cần đứng trên sân khấu đem tiếng hát chèo đến với mọi người là anh đã thấy hạnh phúc.
Bước sang tuổi 60, NSND Quốc Anh càng kĩ tính hơn khi chọn cho mình một kịch bản hài, kịch bản dở thì dù cát xê có cao bao nhiêu anh cũng không màng đến nữa. Quanh đi, ngoảnh lại, quá khứ đã là kỉ niệm, buồn vui cũng một kiếp người trần ai. Được mất, thắng thua cũng chẳng còn quan trọng, đi tìm sự an yên trong tâm hồn để sống khoẻ, sống vui mới là điều quan trọng nhất. Những nghệ sĩ quanh anh, nhiều người đã đi xa như nghệ sĩ Hán Văn Tình, Giang Còi, đạo diễn NSND Doãn Hoàng Giang… đang phiêu diêu ở nơi nào xa lắm. Tất cả chỉ còn lại nỗi nhớ…