Mùa xuân vĩnh cửu của họa sĩ Ngọc Linh

Nói như nhà phê bình Vũ Huy Thông, hội họa của họa sĩ Ngọc Linh (Vi Văn Bích) là hội họa của mùa xuân vĩnh cửu.

Chặng đường miệt mài

Năm nay, họa sĩ Ngọc Linh bước vào tuổi 95. Cuộc đời ông đã đi qua hai cuộc chiến tranh, qua bao năm tháng thăng trầm, nhưng hội họa của ông vẫn bừng sáng lạc quan qua đôi mắt hồn hậu và trái tim tha thiết yêu cuộc đời. Những năm gần đây, dù tuổi cao, bước chân đã chậm nhưng những lúc khỏe ông vẫn cầm cọ. Triển lãm tranh lần thứ 12 mang tên "Con đường của tôi - My Way" của họa sĩ lão thành Ngọc Linh và ra mắt cuốn sách "Ngọc Linh - Hội họa của mùa xuân" đã minh chứng cho điều đó. Trong đó, có những tác phẩm ông mới sáng tác trong những năm gần đây, 2023-2024.

Suốt 75 năm thực hành hội họa, thiết kế mỹ thuật cho phim điện ảnh, ông luôn tranh thủ thời gian để có thể vẽ giữa lúc chọn cảnh hoặc quay phim. Trong triển lãm này, bên cạnh hai mảng đề tài quen thuộc là vẽ phong cảnh, sinh hoạt của người dân tộc thiểu số phía Bắc và vẽ về Hà Nội, lần đầu tiên, 4 đề tài mới chưa từng giới thiệu với công chúng được trình làng. Đó là chùm sáng tác về đất mỏ Quảng Ninh, vịnh Hạ Long; các phác thảo thiết kế bối cảnh phim và vẽ poster phim, bộ truyện tranh vẽ cho Nhà xuất bản Kim Đồng và bộ 7 tranh sơn mài, 1 tranh sơn khắc được họa sĩ Ngọc Linh ủy quyền cho con trai cả - họa sĩ Vi Ngọc Mai vẽ chuyển thể dưới sự chứng kiến của họa sĩ Ngô Thành Nhân. Đây cũng là dịp để công chúng yêu hội họa có cái nhìn toàn cảnh về sự nghiệp của họa sĩ Ngọc Linh trong suốt chặng đường làm việc miệt mài của ông. Có thể nói, tư duy sáng tác của họa sĩ Ngọc Linh là một dòng chảy riêng biệt. Ông vẫn luôn sống và phát triển nghệ thuật của mình bằng một thế giới quan khác lạ, vừa độc đáo, mang đậm màu sắc cá nhân, tươi sáng và nên thơ.

Họa sĩ Ngọc Linh là cháu nội của viên quan yêu nước Vi Văn Định, thuộc dòng dõi quý tộc của người Tày. Sau khi học xong khóa Mỹ thuật Kháng chiến (1950-1954) ông về công tác ở Xưởng Phim truyện Việt Nam, làm họa sĩ thiết kế mỹ thuật các bộ phim cho đến khi nghỉ hưu. 30 năm công tác trong ngành điện ảnh, ông đã thiết kế cho 25 bộ phim và là một trong những họa sĩ làm phim nhiều nhất. Cùng với họa sĩ Đào Đức, ông tham gia thiết kế mỹ thuật cho các phim "Chung một dòng sông", "Biển động"... những bộ phim đầu tiên của ngành phim truyện Việt Nam.

Theo nhà phê bình Trịnh Xuân Hòa, trong các trang trí và bối cảnh của họa sĩ Ngọc Linh, "người xem không chỉ thấy một tài năng mà còn nhận ra một tấm lòng say mê nồng nhiệt. Cùng với đạo diễn và quay phim, Ngọc Linh thường bắt tay vào công việc làm phim từ những bước tìm tòi, nghiên cứu tài liệu, đọc và đi, đó là hai nét gắn bó nổi bật trong con người anh".

Ông từng 2 lần được giải Bông sen Vàng cho thiết kế mỹ thuật xuất sắc nhất với phim "Sao vàng tháng Tám" (1976), "Bức tường không xây" (1977). Ngọc Linh cũng là người thiết kế mỹ thuật cho bộ phim truyện đầu tiên của Điện ảnh CAND năm 1980, phim "Tội và Tình" (đạo diễn Châu Huế). Theo nhà báo Đào Mai Trang, trong cuốn sách "Họa sĩ kháng chiến", ông từng chia sẻ: "Tôi chỉ quan tâm đến việc duy nhất là làm được cái mình vui thú, tôi có thiệt thòi như lương thấp, không được các danh hiệu cao quý hơn nhưng bù lại, sự tự do sáng tạo của tôi không bị ai can thiệp".

Nhà phê bình Trịnh Xuân Hòa lấy ví dụ, để chuẩn bị làm một bối cảnh cho phim "Vợ chồng A Phủ", họa sĩ Ngọc Linh đã lên tận các bản cheo leo vùng Tủa Chùa (Điện Biên), lặn lội hàng năm trời để vẽ phác thảo. Khi trở lại Lai Châu, ông đã có trong tay gần 200 bức ký họa không thiếu góc độ nào cho bộ phim tương lai. Không thể đưa máy móc lên tận bản quay phim, đoàn làm phim tạm bằng lòng với cảnh sắc Ba Vì. Lúc đó là tháng 5, không thể có hoa đào, họa sĩ Ngọc Linh đã tổ chức, huy động làm hàng nghìn cây đào giấy, cho dựng ngôi nhà Thống lý Pá Tra cũng bằng giấy bồi. Những cách giải quyết và phác thảo mà ông đưa ra thường được dựng ngay thành bối cảnh mà không cần nhiều thay đổi...

Cùng với các đoàn làm phim, họa sĩ Ngọc Linh đã đặt chân đến bao miền của đất nước, chăm chú quan sát cảnh sắc thiên nhiên, phong tục tập quán của từng địa phương, từng dân tộc, giúp cho vốn sống và kinh nghiệm nghề nghiệp càng thêm phong phú...

Những tác phẩm mang vẻ đẹp Việt Nam

Trong triển lãm mới nhất của mình, họa sĩ Ngọc Linh nhận được nhiều tình cảm, sự nể phục và kính ngưỡng của thế hệ hậu sinh. Họ kính ngưỡng không chỉ bởi tài năng mà còn là sự dấn thân và tình yêu hội họa trong sáng, thuần khiết của ông. Họa sĩ Trịnh Lữ nhận xét: "Phẩm chất hội họa đáng quý của Ngọc Linh là ở chỗ những hình ông tạo nên đều có một vẻ "hùng biện" riêng, khiến người xem phải chú ý lắng nghe; và các yếu tố về nét, mảng sáng tối và màu sắc khiến cái hình ấy có sức mạnh diễn đạt đầy cảm xúc. Phẩm chất hội họa này bộc lộ cả trong mảng hội họa điện ảnh của ông. Hình như, những gì Ngọc Linh muốn vẽ đều hiện lên trong tâm thức ông như một cảnh trí điện ảnh - một setting, một phông nền cho một chuỗi hành động kịch nào đó. Ông kể chuyện bằng tranh. Chắc cũng vì thế mà Ngọc Linh có vẻ tung tăng sung sướng nhất khi vẽ toàn cảnh của những câu chuyện lớn, với núi non sông ngòi làng bản trải dài, những "ngựa xe như nước, áo quần như nêm" màu sắc ngời ngời. Ông vẽ những cảnh ấy chẳng cần người mẫu hoặc ảnh chụp tham khảo. Tất cả cứ từ tâm tưởng mà hiện hình lên tranh...". Còn nhà sử học Dương Trung Quốc đánh giá: "Họa sĩ Ngọc Linh trải qua hai cuộc kháng chiến gian khổ, nhưng tất cả tác phẩm của ông không có bóng dáng của chiến tranh, của mưa bom bão đạn. Ông vẽ thiên nhiên, những vẻ đẹp của núi rừng, của Hà Nội. Đó là những tác phẩm của hòa bình, cho nên sức sống của chúng rất bền qua thời gian...".

Nhà báo, nhà phê bình Đào Mai Trang chia sẻ: "Cảm xúc và sự sáng tạo là hai điều mà họa sĩ Ngọc Linh - Vi Văn Bích luôn tâm niệm trên hành trình hội họa của mình. Trên hành trình ấy, mỗi nét bút hiển hiện thật tự nhiên, phóng khoáng như tâm tình của chủ nhân, dẫn dụ những ý tưởng ban đầu vượt qua các ranh giới thể loại, để từ đó, tôi tin rằng, có những khoảnh khắc suy tư được tổng hòa từ tình cảm dành cho cái chung trước mắt và cho nỗi riêng trong tâm hồn, để trở thành vĩnh cửu".

Còn họa sĩ Ngọc Linh giản dị: "Tôi yêu và sống với hội họa từ trẻ. Trong cuộc đời của mình, tôi đi khắp từ miền Bắc vào trong Nam, hình ảnh đất nước in sâu trong trái tim, hiển hiện trong trí nhớ để vẽ về Hà Nội, cũng như các vùng đất đã đi qua. Tôi luôn muốn vẽ tranh để ai xem cũng vui và thấy đất nước mình quá đẹp. Tôi cũng vẽ làm sao để không chỉ người Việt Nam, mà bạn bè quốc tế đều nhận thấy đây là tranh của Việt Nam...". Và, ông đã làm được điều đó khi những tác phẩm của họa sĩ Ngọc Linh mang vẻ đẹp trong sáng, hồn hậu của thiên nhiên, con người Việt Nam...

Ông đã đi một hành trình dài trên con đường tự do, chối bỏ những hào quang danh lợi để được sống trung thực với cảm xúc của mình, được vẽ cuộc đời bằng chính tình yêu, sức lao động và tài năng của ông.