Trần Hà Yên: “Viết cho trẻ con để thấy đời mình không sống mòn”

Quả thực trong nét rạng rỡ của ngày hôm nay, tôi chẳng thể tưởng tượng một Trần Hà Yên đã kiên trì trong 10 năm qua để chiến đấu với căn bệnh ung thư. Và chính những tháng ngày ngỡ như tận cùng số phận, văn chương như một loại “biệt dược” giúp chị vững vàng đi tiếp cõi người còn lắm yêu thương này.

Tái sinh cuộc đời từ văn chương

Trần Hà Yên vốn dĩ quê quán ở Quảng Ngãi, nhưng lại sinh ra trên đất Hà Nội, tốt nghiệp Sư phạm Quy Nhơn, đi dạy tận Phú Yên và giờ sống ở TP Hồ Chí Minh. Chỉ nội cái khoảng chằng chịt những tháng năm ruổi rong đời mình ở nhiều vùng đất cũng đủ thấy một Trần Hà Yên mang sẵn trên mình nhiều nỗi gian truân. Nhưng chẳng hề gì, chị cùng ông xã, cũng là một giáo viên luôn thắp lên trong nhau những ngọn lửa đủ ấm để cùng đi qua bao giông bão. Mái ấm của chị đong đầy yêu thương.

Tôi vẫn nói với chị, trong phần số của chị, có rủi và may. Thăng trầm đi qua, tưởng đã đến lúc với tay hái trái ngọt của đời mình thì một lần nữa, chị đối diện với cửa tử. Ranh giới mỏng manh đó, may mắn chị có gia đình luôn cạnh bên, hết mực chăm lo và kiên trì cùng chị.

Phụ nữ, mà nhất là phụ nữ quàng vào thân mình cái nghiệp văn chương, kỳ thực mấy ai được như chị. Những trang bản thảo đầu tiên luôn được chính chồng chị đọc trước nhất. Thậm chí, những khi đi làm về muộn, anh tự chọn cách giải trí là ngồi vào máy tính, và tìm các tác phẩm mới viết của chị để đọc. Anh không phải là người viết, nhưng trước nhất anh yêu chị nên yêu luôn cả câu chữ của chị. Đó là phước hạnh của mối lương duyên mà trời ban cho chị. Vậy nên, sóng gió bão giông phủ xuống đời chị 10 năm nay, luôn có vợ chồng đồng lòng tát cạn.

Trần Hà Yên vốn dĩ sống và viết lặng thầm, nhưng bền bỉ so với nhiều bạn văn phía Nam. Đều đặn in sách và góp mặt trong các báo in, cả văn lẫn thơ. Nhưng có lẽ, với thơ mới là cốt lõi của văn chương chị. Chính thơ Trần Hà Yên mới dẫn dắt tôi tìm đến chị bởi những câu thơ đau đáu phận người, những câu thơ dạt dào xúc cảm, những câu thơ đọc lên và cay xè sống mũi ngay tức thì: “Ở nơi đây/ chỉ có những cái đầu trọc lóc/ vợ thương chồng gói tròn tiếng khóc/ mẹ thương con chiếu chăn lăn lóc/ lặng lẽ nhìn nhau/ đôi mắt đỏ/ rưng rưng”. Khi đọc bài thơ “Ranh giới” mà chị làm trong những tháng ngày điều trị căn bệnh ung thư, tôi tự hỏi những ám ảnh, những đọa đày, cả những chấp chới sinh tử, người phụ nữ này chỉ có thơ để gói ghém tấc dạ và vỗ về chính mình trong cuộc chiến giành lấy quyền được sống.

Hơn 10 năm trước, khi nghe bác sĩ nói mình bị ung thư, chị khụy xuống, nắm chặt tay vịn cầu thang và nhất quyết trả lời bác sĩ: “Tôi phải sống”. Ngay thời khắc đối diện án tử chị chỉ nghĩ đến chồng, đến hai người con và cuộc đời này còn nhiều thứ để mình tiếp tục. Tế bào ung thư di căn, chị đối diện với ca nạo hạch sâu trong hố chậu, vậy mà vẫn phải tập đi, hai người con dìu mẹ từng bước đau đớn. Trên đường về sau ca xạ trị, chị sợ những ảnh hưởng từ thuốc khiến mình ói hoặc ngất xỉu nên ngồi sau xe con chị chọn hát. Hát tất cả những bài hát trong đầu mình chợt nhớ để quên đi cái đau. Để thấy mình vẫn còn sống như chính mình mong muốn. Và văn chương nảy lên trong chị những câu từ, thể như đúng mùa hoa nở, đúng thời khắc cần phải có.

Những khoảng nghỉ một mình với căn nhà trống khi chồng con đi làm, câu chữ từ những cảm xúc chợt nảy lên trong đầu, và chị chọn ghi lại, cùng với bản năng văn chương tự khắc những dòng nguệch ngoạc đầu tiên thành thơ. Nếu tin văn chương cũng có thân phận thì chính thời khắc sinh tử, văn chương gá thân vào chị, cộng sinh với chị để cùng tái sinh. Và Trần Hà Yên điềm tĩnh dùng văn chương để an ổn đi qua chuỗi hành trình 10 năm kiên cường.

Xác tín mình bằng thơ thiếu nhi

Cho đến bây giờ chị đã có 8 đầu sách được in ấn, và mới nhất chính là tập thơ thiếu nhi “Từ vườn hoa nhà em” (NXB Văn học). Từ những câu chuyện chị ghi lại trên trang mạng cá nhân, ban đầu chỉ để lưu lại chút gì đó cho chồng con lỡ chị không đi trọn hành trình cuộc đời, cho đến lúc nhận được sự ủng hộ của chính người đọc, Trần Hà Yên mới tự tin dấn thân sâu cùng văn chương.

Thơ chị luôn mạnh về cảm xúc, và giàu thông điệp yêu thương. Dẫu trong mỗi bài thơ luôn lấp ló những khoảng buồn, những trăn trở và những chông chênh của thân phận con người hữu hạn trong cõi đời vô hạn này. Nhưng, riêng mảng thơ thiếu nhi, Trần Hà Yên như đắm mình vào sự tươi non và trong trẻo một cách hòa hợp rất nhuần nhuyễn. Có lẽ chính những đứa cháu nhỏ hằng ngày hiện hữu trong trái tim chị, đã khiến thơ thiếu nhi của Trần Hà Yên vô cùng tự nhiên.

Trần Hà Yên bắt đầu đến với thơ thiếu nhi chỉ hai năm nay, những lần từ ô cửa nhà mình nhìn đám cháu sáng sớm tíu tít chào bà rồi đi học, hoặc mỗi chiều hôm cháu ùa vào lòng bi bô kể chuyện ở trường, và cả những ngày nghỉ cùng cháu dạo chơi khắp phố phường khiến chị được đắm mình vào không gian trẻ thơ, cảm xúc dẫn dắt lúc nào chẳng hay. Có khi chị hóa thành hoa cỏ, ong bướm, cũng có khi là chính lời đứa cháu dệt thành câu chữ. Linh hoạt trong cách chọn góc nhìn, và ứng biến trong câu chữ của mình.

Thơ thiếu nhi của Trần Hà Yên vì thế rất đỗi trong trẻo và gần gũi, hiện đại như: “Vội gì lo ăn sáng/ Cùng bố mẹ tập bơi/ Sau này có đi chơi/ Không sợ mình đuối nước”. Hay như câu chuyện hai đứa bé chạy chơi quanh nhà và làm vỡ cái bình, Trần Hà Yên thu vào tầm mắt và rồi thơ cũng tinh nghịch như chính lời trẻ con: “Chiều về thấy vậy bố hỏi/ Sao bình bị vỡ thế này/ Anh hai ngập ngừng nhìn bố/ Tí thưa: tại nó bị say”. Phải quan sát và phải hòa mình vào với trẻ nhỏ thì mới hiểu được nét tinh nghịch lẫn vô tư của các con. Thơ thiếu nhi cần thiết là sự đồng điệu tâm hồn thì mới có thể khiến độc giả nhí thích thú, bởi chính các con trẻ thấy mình trong từng câu chữ. May mắn thay, ở Trần Hà Yên có được điểm này.

Hơn 40 bài thơ nhỏ gọn, xinh xắn trong tập thơ là những câu chuyện ghi lại cảm xúc cũng như cuộc sống hằng ngày của trẻ con, từ đó góc nhìn của Trần Hà Yên nở ra những điều giản dị thân thuộc và cảm xúc tươi mới, non xanh nhưng đầy những yêu thương mà chính trẻ nhỏ mang đến cho người lớn.

Lan rộng ra hơn, đó là tinh thần lạc quan và niềm tin vào tương lai cho chính chúng ta từ việc hằng ngày được tắm tưới tâm hồn bởi sự trong trẻo của trẻ nhỏ. Tôi tin đây chính là dụng ý của Trần Hà Yên khi tìm đến với thơ thiếu nhi, không chỉ là thể nghiệm cho nghề viết mà là sự xác tín của hành trình văn chương đóng dấu tên mình. Bởi khi tôi hỏi vì sao chọn thơ thiếu nhi trong khi trải nghiệm sống của chị chính là mảng đề tài mà chẳng mấy ai có được. Câu chuyện đời chị vốn dĩ đã là mảnh đất màu mỡ nhiều vấn đề để khai thác ra trăm ngàn chất liệu cho sáng tác. Trần Hà Yên lẳng lặng đôi phút rồi thủ thỉ những lúc viết cho trẻ con chị thấy đời mình không sống mòn.

Trong cơn mưa lất phất của tháng 5, chồng chị chào tôi và lại dắt tay người vợ đứng nép vào mái hiên của quán cà phê và chờ xe. Khoảnh khắc đó, tôi tin chị đã sống một cuộc đời trọn vẹn của yêu thương, của cho và nhận, của một số phận gá mình cùng văn chương. Quãng đường về, tôi thả lòng mình cùng hai vế câu mà chị đã trả lời cho tôi, trẻ con và không sống mòn. Thiếu nhi như những mầm non, đó là tương lai, và chí ít nhìn các con, quả thật chúng ta thấy đời này không có điều gì để phải sống mòn.