Từ sức hút của MV “Bắc Bling”, nghĩ về bảo vệ văn hóa dân tộc
Mới đây, một MV của nghệ sĩ trẻ sáng tạo trên chất liệu văn hóa dân gian Kinh Bắc đã liên tục đứng trong top trending và vượt ra ngoài biên giới quốc gia, được nhiều nước đón nhận. Sức hút MV "Bắc Bling" của Hòa Minzy kết hợp với NSƯT Xuân Hinh và Tuấn Cry khẳng định xu hướng phát triển của âm nhạc đại chúng trên nền văn hóa dân tộc đang được đón nhận.
Tuy nhiên, theo nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long, chúng ta cũng cần có những hành động cụ thể hơn để bảo vệ văn hóa dân tộc.
Một sản phẩm của văn hóa đại chúng cần được khuyến khích
Chỉ sau 1 tuần ra mắt, “Bắc Bling” của Hòa Minzy đã tạo nên cơn sốt trên các nền tảng âm nhạc, ghi dấu ấn với hàng loạt thành tích ấn tượng. Sản phẩm lọt top 6 MV được xem nhiều nhất trên thế giới trong 24 giờ, top 18 Music video trending toàn cầu, top 1 trending YouTube Việt Nam cùng nhiều quốc gia châu Á. MV cũng giữ vị trí số 1 trên ZingChat Realtime, bảng xếp hạng nhạc mới ZingMP3 và lọt top 6 iTunes, khẳng định sự lan tỏa mạnh mẽ của một sản phẩm mang màu sắc dân gian kết hợp hiện đại.
Trên nền giai điệu trẻ trung, Hòa Minzy đã lồng ghép duyên dáng các yếu tố truyền thống, khiến tác phẩm có thể tiếp cận và chinh phục được nhiều lứa tuổi. Một phần ca từ lấy cảm hứng từ các câu dân ca trong bài "Mời trầu", "Người ở đừng về" hay câu tục ngữ "Ta về ta tắm ao ta/ Dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn...". Ở phần hình ảnh, ê-kíp giới thiệu hàng loạt nét văn hóa truyền thống như tranh Đông Hồ, hội kéo co làng Hữu Chấp, hội Lim, làng nghề gốm cùng một số địa danh gồm chùa Dâu, đền Bà Chúa Kho, nhà hát dân ca quan họ Bắc Ninh. Ca sĩ cũng đề cập đến một số tập tục của người Việt nói chung như têm trầu, nhuộm răng đen, lễ vinh quy bái tổ. Phần đọc rap thú vị của NSƯT Xuân Hinh được khai thác từ lối hát Tán Canh trong các bài cúng, rất thú vị.
Nhà phê bình âm nhạc Nguyễn Quang Long cho rằng, đây là một sản phẩm văn hóa đại chúng rất thú vị. phù hợp với tiết tấu của giới trẻ đã có ý thức khai thác các giá trị truyền thống, góp phần quảng bá cho những không gian văn hóa, địa danh văn hóa của Kinh Bắc. Điều này chúng ta nên ghi nhận và khuyến khích các bạn trẻ. Lý giải thành công của "Bắc Bling", anh cho rằng, yếu tố đầu tiên là sự xuất hiện của NSƯT Xuân Hinh. "Nghệ sĩ Xuân Hinh mang đến nét duyên dáng, hài hước rất riêng. Anh rap đầy cá tính nhưng vẫn đậm chất dân gian bởi anh chính là một nghệ sĩ chèo".
Nhà thơ, nhạc sĩ Nguyễn Vĩnh Tiến nhìn nhận, xu hướng này là sự tiếp nối dân gian đương đại, các bạn trẻ tiếp tục làm mới, đưa tiết tấu, câu chuyện và hơi thở đương đại để tôn vinh những giá trị truyền thống đẹp đẽ của người Việt Nam ở các vùng miền khác nhau, phản ánh sự đa dạng của bản sắc âm nhạc và bản sắc văn hóa.
Nhạc sĩ Giáng Son cũng cho rằng, đây là một nhạc phẩm bắt tay, dễ nghe, sử dụng nhiều nhạc cụ dân tộc từ đàn nguyệt, sáo, nhị, trống nhưng được chơi theo phong cách mới với tiết tấu nhanh, phù hợp xu hướng hiện đại. Phần lời hát của Hòa Minzy và rap của nghệ sĩ Xuân Hinh, Tuấn Cry có nhiều câu gieo vần dễ nhớ, dễ đi vào lòng người.
Nhạc sĩ cho rằng, cách làm MV lấy ý tưởng văn hóa dân gian không mới, từng được một số ca sĩ như Hoàng Thùy Linh thực hiện. Tuy nhiên, Hòa Minzy có sự sáng tạo, phong cách riêng. "Mỗi vùng miền đều có chất liệu đặc trưng. Sản phẩm lan tỏa nét đẹp của văn hóa Việt, khơi dậy sự tự hào trong mỗi người nghe. Đây là cách quảng bá văn hóa thông qua âm nhạc tích cực, đáng trân trọng, cần được khuyến khích", nhạc sĩ Giáng Son nói.
Tăng cường nguồn lực cho bảo tồn di sản văn hóa
Tuy nhiên, sức hút của MV "Bắc Bling" hay hiệu ứng của các tiết mục làm mới âm nhạc dân tộc trong game show "Anh trai vượt ngàn chông gai" không có nghĩa là âm nhạc dân tộc đang hồi sinh. Nhà phê bình Nguyễn Quang Long khẳng định, đó không phải là văn hóa dân tộc mà chỉ là những tác phẩm phát sinh. Nó là dòng chảy tự nhiên xuất phát từ nhu cầu nội tại của các nghệ sĩ trẻ. Quan họ trong MV của Hòa Minzy không phải là quan họ chuẩn mà đó chỉ là một sản phẩm của văn hóa đại chúng có sử dụng chất liệu của quan họ. Điều này cần phân định rõ.
Văn hóa truyền thống trước cơn bão của công nghệ, nghe nhìn nhanh đang dần mai một. Vậy, làm thế nào để giới trẻ có thể tiếp cận và yêu văn hóa truyền thống. Có lẽ, phải bắt đầu từ những cách tiếp cận mới như Hòa Minzy hay Hoàng Thùy Linh và một số nghệ sĩ trẻ từng làm.
NSND Tự Long - Giám đốc Nhà hát Chèo Việt Nam cũng cho rằng, những bài hát mang chất liệu dân gian như "Dạ cổ hoài lang", "Đào liễu", "Trống cơm" đưa lên sân khấu "Anh trai vượt ngàn chông gai" mang hơi thở của đương đại, có rock, rap, hiphop đều được khán giả đón nhận nồng nhiệt. PGS.TS Bùi Hoàng Sơn cũng ủng hộ phát huy giá trị truyền thống theo cách Hòa Minzy hay "Anh trai vượt ngàn chông gai". Đó là những sáng tạo mới dựa trên nền di sản, là cách mà các nghệ sĩ tạo sức sống mới cho nghệ thuật truyền thống.
Nhà phê bình Nguyễn Quang Long cũng cho rằng, đó là một hướng đi cần khuyến khích giới trẻ để góp phần quảng bá cho âm nhạc cổ truyền, các địa danh, di tích lịch sử. Sự xuất hiện ngày càng nhiều sản phẩm khai thác chất liệu dân gian là tín hiệu đáng mừng cho âm nhạc đại chúng Việt Nam. Việc đưa yếu tố truyền thống vào những sáng tạo mới không chỉ thể hiện tình yêu quê hương đất nước mà còn dễ chạm đến cảm xúc của khán giả, giúp họ bước đầu tiếp cận và hiểu về văn hóa dân tộc, về những di sản của ông cha.
Mặc khác, theo anh, chúng ta phải định danh thế nào là âm nhạc truyền thống và âm nhạc đại chúng. MV "Bắc Bling" không phải hát hay, cũng không đậm chất nghệ thuật. Đó là một sản phẩm của văn hóa đại chúng phù hợp với giới trẻ, là dòng chảy tất yếu của đời sống âm nhạc. Cái hay là các bạn đã thu hút được khán giả Việt quay trở lại nghe nhạc Việt thay vì trước đây, giới trẻ của chúng ta chỉ nghe nhạc Hàn, nhạc Trung. Tuy nhiên, muốn khơi thông dòng chảy của âm nhạc truyền thống trong đời sống hôm nay, có nhiều vấn đề chúng ta cần xác định rõ.
Thứ nhất, truyền thống phải được bảo tồn đúng. Nếu bây giờ chúng ta đi nghe quan họ ở các lễ hội sẽ bị lẫn lộn giữa các ca khúc mới và quan họ. Hát xoan cũng vậy, là những ca khúc mới khai thác trên chất liệu xoan... Điều này phải có sự phân định rõ ràng để giúp khán giả nghe và phân biệt bởi cứ tự phát như thế sẽ không tốt cho việc bảo vệ các giá trị văn hóa truyền thống và càng ngày nó càng mai một, xa rời cái gốc gác, nguyên bản. Các ca khúc dù mang chất liệu gì cũng không phải là âm nhạc truyền thống mà đó là âm nhạc phương Tây sáng tạo trên nền truyền thống.
Cũng theo nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long, sự lan tỏa của các MV, các bài hát có khai thác chất liệu âm nhạc dân gian cũng là lời cảnh báo đối với những người làm công tác bảo tồn âm nhạc dân tộc. Hiện nay, âm nhạc truyền thống đang có nhiều sai lệch, xa rời cái nguyên gốc. Phía Nhà nước cũng cần có những hành động cụ thể hơn để bảo tồn gia tài của chúng ta. "Giới trẻ sẽ luôn tìm kiếm và hướng đến những cái mới, sự sáng tạo, đó là xu thế tất yếu cần được khuyến khích. Tôi nghĩ đến một lúc nào đó, họ sẽ quay trở lại với truyền thống. Vấn đề này phải bắt nguồn từ giáo dục - một bài toán khó giải mà chúng tôi - những người yêu văn hóa truyền thống vẫn luôn đề cập trong nhiều năm qua", nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Long nói.