Mùa rang nổ, ép cốm hộc ở Bình Thuận
Nguyên liệu chính làm ra hộc cốm là lúa nếp. Lò rang nổ đắp bằng đất sét trộm rơm, chừa một cửa chính để đưa trấu (nhiên liệu) vào đốt, xung quanh khoét lỗ nhỏ để thông gió. Bên trên đặt một chảo lớn hoặc một chảo sành, lót một lớp cát mịn.
Nếp được tuyển chọn tùy theo giống được trồng tại địa phương, có loại 3 tháng, 6 tháng hoặc nếp than. Thường là nếp thu hoạch từ năm trước, được bảo quản khô ráo dành riêng làm cốm.
Trước khi rang nổ 2-3 ngày, nếp mang ra rưới nước phun sương rồi đem phơi qua một nắng. Đốt trấu hoặc than củi lên, người chủ lò múc khoảng 1 tô nếp đổ vào chảo, trộn ngoáy đều... Chỉ vài phút là có một mẻ nổ ra lò.
Với người đóng cốm hộc cho gia đình, chòm xóm thì công đoạn ép cốm thường diễn ra sau ngày 15-18 tháng Chạp, trước lúc tiễn Ông Táo về trời.
Trước tiên người ta đổ toàn bộ nổ rang ra nia hoặc trên ván, đi-văng, để nhặt lại một lần nữa các mày trấu nếp còn dính trong nổ cho sạch sẽ. Sau đó cho nổ vào mâm nhôm, nhựa đề trộn với đường nước...
Cốm ép xong mang ra phơi nắng cho ráo, tránh gió cát và bụi bẩn, sau đó lấy giấy màu gói như gói quà. Mỗi bàn thờ, cạnh bộ lư đèn là 3-5 hộc cốm mỗi bên. Bàn thờ nhỏ, hoặc ông Địa, thần Tài thì 1-2 hộc là đủ.
Ngày nay, tại thị trấn Phú Long (Hàm Thuận Bắc) còn duy trì làng cốm hơn 10 lò đang vào mùa rang nổ để bán cho các tỉnh khác. Khoảng 2-3h sáng, tiết trời se lạnh, những chủ lò đã dậy nhóm lửa và bắt đầu rang nổ đến 8-9h sáng. Hương thơm của nếp rang, dù đi đâu, làm gì mỗi khi đến mùa gió bấc, nhiều người vẫn luôn nhớ.
Bà Nguyễn Thị Trúc (KP Phú Hòa, TT Phú Long) nói: “Nhà tôi làm nghề nổ đã mấy đời rồi, nếp của nhà làm, mình bỏ công cũng kiếm được chút tiền ăn tết, vừa đóng cốm làm quà biếu bà con gần xa”. Bình quân một lò rang nổ vụ Tết rang khoảng 5 tấn nếp, giá nổ khoảng 24.000đ/kg, trừ chi phí, chủ lò có thể được 15 triệu đồng.