Có nên bỏ chứng chỉ ngoại ngữ bằng lập hội đồng thi

• Xóa bỏ yêu cầu chứng chỉ ngoại ngữ, tin học đối với giáo viên
• Sản xuất văn bằng, chứng chỉ giả, bán mớ như rau
• Điều tra đường dây mua bán chứng chỉ hành nghề y

Trả lời chất vấn tại kỳ họp Quốc hội vừa qua, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Lê Vĩnh Tân cho biết, quá trình triển khai Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Công chức và viên chức năm 2019, các nghị định của Chính phủ cũng tập trung xem xét giảm bớt các thủ tục trong việc tuyển dụng, quản lý, thi nâng ngạch, thăng hạng viên chức, kể cả quá trình bổ nhiệm cán bộ. Theo Bộ trưởng, về vấn đề tuyển dụng, lần này nghị định mới của Chính phủ đã quy định đối với những trường hợp khi tốt nghiệp các bằng chuyên môn đã chuẩn về đầu ra ngoại ngữ, tin học theo quy định của Bộ GD&ĐT, thí dụ như ngoại ngữ thuộc trình độ bậc 3 thì không cần yêu cầu có chứng chỉ ngoại ngữ nữa, nếu trường đại học đã đào tạo chuẩn rồi. Tương ứng như thế, trong vấn đề tuyển sinh đại học và thi nâng ngạch, nếu những đối tượng được miễn thi tin học, ngoại ngữ thì không cần phải nộp văn bằng, chứng chỉ ngoại ngữ. 

Để thực hiện vấn đề này, trong nghị định cũng giao cho các bộ quản lý chuyên ngành về cán bộ, công chức, viên chức sẽ ban hành thông tư hướng dẫn về tiêu chuẩn của ngạch công chức và chức danh nghề nghiệp của viên chức, trong đó là có quy định về trình độ về tin học và ngoại ngữ theo từng vị trí việc làm.

Không vì tiêu cực mà bỏ hẳn

Văn bằng, chứng chỉ ngoại ngữ, tin học vốn gây “lùm xùm” tại không ít cơ sở đào tạo (như vụ văn bằng giả tại Trường Đại học Đông Đô; vụ Đại học Sư phạm Hà Nội 2 cấp giấy xác nhận cho NCS đã tham gia kỳ thi và đạt trình độ tiếng Anh bậc 4 theo khung năng lực ngoại ngữ 6 bậc dùng cho Việt Nam dù trường không nằm trong danh sách 14 đơn vị mà Bộ GD&ĐT cho phép tổ chức thi, cấp chứng chỉ ngoại ngữ theo khung năng lực ngoại ngữ 6 bậc dùng cho Việt Nam). Vấn đề cũng gây tranh luận nóng tại các kỳ họp Quốc hội, dư luận nhiều ý kiến trái chiều. Theo chúng tôi, vấn đề này cần phải được nhìn nhận đầy đủ, đặt trong yêu cầu bối cảnh mới và thực tiễn công tác tại từng vị trí tuyển dụng, công tác. Không nên vì những vụ việc tiêu cực mà dẫn tới cực đoan, bỏ văn bằng, chứng chỉ ngoại ngữ, tin học.

Ngoại ngữ, tin học đã đưa vào nhà trường phổ thông, đại học mấy chục năm nay, là môn thi tốt nghiệp THPT bắt buộc, chuẩn đầu vào, đầu ra các hệ đào tạo đại học, sau đại học. Năm 2019, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 1659/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Chương trình quốc gia về học tập ngoại ngữ cho cán bộ, công chức, viên chức giai đoạn 2019 - 2030” với mục tiêu tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực ngoại ngữ cho cán bộ, công chức, viên chức đáp ứng tiêu chuẩn chức danh, vị trí việc làm và khung năng lực theo quy định, có phẩm chất, năng lực, uy tín, ngang tầm nhiệm vụ. Đồng thời, xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức chuyên nghiệp, có chất lượng cao, có số lượng, cơ cấu hợp lý và có khả năng sử dụng ngoại ngữ thành thạo trong công việc và làm việc trong môi trường quốc tế. Nhiều giải pháp đồng bộ được xác định, trong đó có việc tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức của các bộ, ngành, địa phương và bản thân đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức về vai trò và sự cần thiết phải học tập, nâng cao năng lực ngoại ngữ để đáp ứng yêu cầu thực thi công vụ và làm việc trong môi trường quốc tế.

Thực tế, chúng ta không nên quy định chung chung mà cần căn cứ từng vị trí, việc làm để xem xét sự cần thiết văn bằng, chứng chỉ ngoại ngữ, tin học hay không. Việc quy định rạch ròi là cần thiết, chẳng hạn giáo viên mầm non, tiểu học, công chức xã, công chức ở những vị trí ít khi sử dụng ngoại ngữ thì không cần quy định chuẩn đầu vào ngoại ngữ. Còn ở những vị trí thường sử dụng, tuỳ vào mức độ, yêu cầu để đặt ra trình độ ngoại ngữ phù hợp.

Bỏ văn bằng, chứng chỉ để lập hội đồng thi: Nguy cơ tái diễn tiêu cực

Bộ Nội vụ soạn thảo Nghị định 138 của Chính phủ về thi tuyển công chức, bỏ quy định về văn bằng, chứng chỉ ngoại ngữ để đưa vào phần thi tuyển. Cụ thể, phần 2 thi ngoại ngữ có 30 câu hỏi theo yêu cầu của vị trí việc làm về một trong 5 thứ tiếng Anh, Nga, Pháp, Đức, Trung Quốc hoặc ngoại ngữ khác do người đứng đầu cơ quan có thẩm quyền tuyển dụng công chức quyết định, thời gian thi 30 phút. Phần 3, thi tin học, cũng có 30 câu hỏi theo yêu cầu của vị trí việc làm, thời gian thi 30 phút.

Việc quy định hội đồng thi tuyển thay cho văn bằng, chứng chỉ như trên, về lý thuyết là giảm gánh nặng, thủ tục. Tuy nhiên, “hội đồng tuyển dụng làm việc theo nguyên tắc tập thể, quyết định theo đa số; trường hợp biểu quyết ngang nhau thì thực hiện theo ý kiến mà chủ tịch hội đồng tuyển dụng đã biểu quyết” cho thấy, tính khách quan, vô tư trong tuyển dụng phục thuộc vào vai trò, cách làm của chủ tịch hội đồng. Việc người dự tuyển vượt qua kỳ thi ngoại ngữ, tin học do hội đồng các đơn vị, địa phương lập ra phụ thuộc vào tính minh bạch, khách quan của đơn vị, địa phương đó (thông qua hội đồng) nên nguy cơ tiêu cực là không nhỏ. Việc tổ chức thi tuyển, lập hội đồng (trong đó có thi ngoại ngữ, tin học) tại các địa phương thường do ngành nội vụ chủ trì, cùng các thành viên có liên quan. Thực tế lâu nay, tại nhiều hội đồng thi tuyển, dư luận đã lùm xùm chuyện tiêu cực, có những người giỏi ngoại ngữ, tin học vẫn bị rớt khỏi kỳ thi, trong khi người năng lực, trình độ ngoại ngữ, tin học kém vẫn có thể “lách” qua.

Văn bằng, chứng chỉ: Không tuyệt đối hoá nhưng không xem nhẹ

Về chứng chỉ ngoại ngữ, hiện nay các cơ sở “nở rộ” khiến dư luận lo ngại tình trạng mua bán chứng chỉ để “lấp” vào hồ sơ cho đủ điều kiện. Tuy nhiên, nếu bỏ văn bằng, chứng chỉ để thay bằng “hội đồng thi” mang tính địa phương, đơn vị như trên thì có nguy cơ chuyển mảng khuyết, tiêu cực chỗ này để lấp sang chỗ khác. Như đã phân tích, nguy cơ tiêu cực trong hội đồng thi tuyển ngoại ngữ, tin học do các hội đồng đơn vị, địa phương lập ra là rất lớn, dễ người giỏi bị bật, người kém lại lách vào qua kỳ thi tưởng như minh bạch. Do đó, cần có cách nhìn thấu đáo hơn giữa điều kiện thi tuyển và điều kiện văn bằng, chứng chỉ. 

Văn bằng, chứng chỉ là cơ sở chứng minh năng lực, trình độ của một cá nhân, việc cấp văn bằng, chứng chỉ phải qua quá trình đào tạo tại các cơ sở được phép của Bộ GD&ĐT. Vấn đề là cần thắt chặt thanh, kiểm tra năng lực, điều kiện tại các trường đại học, cơ sở giáo dục, đào tạo để đảm bảo việc học và thi, cấp bằng được thực chất. Khi đó, các chứng chỉ ngoại ngữ, tin học có giá trị và phản ánh đúng thực tế trình độ người học. Thực tế, không phải những nơi gắn mác đại học là đúng quy chuẩn nếu thiếu sự giám sát, kiểm tra.

Như vậy, việc bỏ quy định về văn bằng, chứng chỉ mà thay bằng lập hội đồng tại các đơn vị, địa phương thì nguy cơ tiêu cực là không hề giảm, thậm chí phức tạp hơn do quy mô, thành phần hội đồng không có chuyên môn ngoại ngữ, tin học và các động cơ cá nhân. Cần có sự rà soát, đánh giá kỹ lưỡng để quy định trường hợp nào thì sử dụng văn bằng, chứng chỉ, trường hợp nào huỷ bỏ.