Giải pháp nào điều chỉnh bất cập của chính sách học phí?

• Yêu cầu các trường đại học không tăng học phí năm học 2021-2022
• Tăng học phí, nên theo lộ trình
• Xem xét miễn giảm học phí cho sinh viên bị ảnh hưởng bởi mưa lũ

PV: Xin ông cho biết cụ thể hơn những bất cập xung quanh chính sách học phí hiện nay?

GS Lê Quân: Học phí hiện nay là thấp, bằng khoảng ¼ mức tiền lương tối thiểu (khoảng 1 triệu đồng/tháng, sinh viên phải đóng 10 tháng), trong khi ngân sách nhà nước lại hạn chế và đang có xu hướng cắt giảm ngân sách, gây áp lực cho các trường thiếu kinh phí để hoạt động và nâng cao chất lượng.

Các trường muốn thu học phí cao thì phải tự chủ, và không nhận ngân sách nữa. Do đó, nguồn thu chủ yếu của các trường sẽ là học phí. Đến nay, hầu hết các ĐH top 1 và top 2 đã triển khai tự chủ; mức thu học phí đã vượt nhiều lần so với mức sàn, khoảng 20 triệu/năm.

Trong khi đó, quy định về miễn giảm học phí, học bổng cho đối tượng chính sách, hộ nghèo, cận nghèo và chính sách tín dụng vay học tập, hoặc việc triển khai trích học phí lập quỹ học bổng vẫn đang thiếu hành lang pháp lý. Hiện Chính phủ mới đang tập trung xây dựng mức sàn học phí mới mà chưa chú trọng sửa chính sách về miễn giảm học phí, học bổng, vay vốn.

Như vậy, học phí ĐH đang tăng nhanh, nhưng cơ hội theo học các trường chất lượng cho sinh viên nghèo có học lực khá, giỏi bị thu hẹp. Đây chính là bất cập phải giải quyết.

Ngoài ra, rất nhiều ngành đào tạo tài năng, đào tạo khoa học cơ bản khó tuyển sinh có nguy cơ ít được quan tâm đầu tư vì hiệu quả thấp nhìn từ góc độ tài chính. Ví dụ như các ngành sư phạm, cử nhân toán, vật lý, văn học,…nhà nước cần có chính sách ưu tiên đầu tư cho những ngành này để thu hút học sinh giỏi nhờ miễn giảm học phí và học bổng.

PV: Vì sao ông kiến nghị dùng học phí làm rào cản kỹ thuật để tránh việc học sinh lao vào học ĐH bằng mọi giá?

GS Lê Quân: Trong bối cảnh hiện nay, ngân sách nhà nước đầu tư cho đào tạo ĐH rất hạn chế. Hầu hết các trường ĐH Việt Nam phải chờ vào học phí để chi cho hoạt động. Do trần học phí thấp, nên rất nhiều trường đang cố tăng thu bằng cách tăng quy mô đào tạo. Hệ lụy là chất lượng đào tạo giảm sút. Trong khi thực tế hiện nay, hầu như học sinh cứ có nhu cầu là đỗ ĐH.

Hệ thống giáo dục lại phân tầng. Bên cạnh một tỷ lệ học sinh vào học ĐH, còn phần lớn học sinh vào học nghề để có việc làm tốt. Có hai công cụ chính để sàng lọc học sinh vào ĐH, trong đó công cụ chính là tuyển sinh. Học sinh phải đáp ứnh yêu cầu về năng lực mới được nhập học. Bên cạnh đó, công cụ tài chính qua học phí cao cũng được dùng phổ biến. Hầu hết các chương trình chất lượng cao sẽ áp dụng cơ cấu: Đóng toàn bộ học phí, miễn 100% học phí, giảm học phí, cấp học bổng. Như vậy, học phí cao nhưng không cào bằng. Học sinh có hoàn cảnh khó khăn nhưng phải đáp ứng yêu cầu về năng lực thì mới được hỗ trợ tài chính để nhập học. Học phí thu được khi tiếp nhận học sinh nghèo đến từ nguồn học phí của các sinh viên khác đóng, từ nguồn tài trợ, từ chính sách an sinh của nhà nước.

Ở Mỹ, Úc, học phí ĐH cao là rào cản khá quan trọng với người học. Học phí là công cụ tài chính để phân luồng học sinh. Học phí cao đẳng và học phí học nghề thường thấp do được nhà nước tài trợ. Hầu hết sinh viên Mỹ vay nợ trong quá trình học. Sinh viên chịu áp lực tự cân đối tài chính khi học ĐH. Qua đó sinh viên có trách nhiệm hơn, nỗ lực học tập hơn và hội nhập xã hội tốt hơn.

Trong 3 năm qua, học phí rất nhiều ĐH top trên khi tự chủ đã tăng rất nhanh. Và do nhu cầu xã hội cần nhân lực kỹ năng nghề lớn, do đó rất nhiều học sinh đã chọn học cao đẳng để dễ có việc và đi làm thay vì vào ĐH bởi lý do học phí.

PV: Vậy theo ông, giải pháp nào để đảm bảo quyền lợi cho học sinh có hoàn cảnh kinh tế khó khăn có cơ hội học ĐH?

GS Lê Quân: Để tạo điều kiện tiếp cận ĐH tốt cho học sinh nghèo, Nhà nước cần có chính sách:

Đầu tư cho các chương trình đào tạo tài năng, các chương trình đào tạo khoa học cơ bản, các ngành xã hội có nhu cầu nhưng khó tuyển sinh…Các chương trình này được miễn giảm học phí hoặc được cấp học bổng.

Đồng thời, cấp bù học phí cho con em gia đình chính sách, hộ nghèo, cận nghèo có học lực đáp ứng chuẩn chất lượng. Cho sinh viên vay vốn không bảo lãnh. Mức vay đủ để đóng học phí và chi phí sinh hoạt. Đây là quỹ đầu tư cho an sinh và tạo việc làm. Nói cách khác, cần điều chỉnh chính sách học phí đảm bảo tính đúng, tính đủ, đi liền với hoàn thiện chính sách hỗ trợ sinh viên có hoàn cảnh khó khăn, học tốt.

PV: Với mức sống của người dân Việt Nam hiện nay, theo ông mức học ĐH thế nào là phù hợp?

GS Lê Quân: Theo thông lệ quốc tế, học phí thường dùng để chi trả tiền lương cho giảng viên. Mức học phí thường được các tổ chức kiểm định xác định dựa trên thu nhập của sinh viên tốt nghiệp. Như vậy, mức trần học phí hiện nay của Việt Nam chỉ bằng ¼ mức tiền lương tối thiểu ở khu vực thành thị. Với mức học phí như hiện nay, chúng ta chỉ đủ trả tiền lương cơ bản ở mức thấp cho một giảng viên giỏi.

Để xác định học phí, các trường ĐH cần xây dựng định mức kinh tế kỹ thuật của từng ngành đào tạo, đảm bảo thu đủ bù chi. Định mức kinh tế kỹ thuật phải được cấp có thẩm quyền phê duyệt, được kiểm toán.

PV: Một năm chỉ tiêu tuyển sinh của ĐHQGHN cũng rất lớn. Vậy định hướng chính sách học phí tại ĐHQGHN ra sao thưa GS?

GS Lê Quân: ĐHQGHN chú trọng chất lượng, thu hút được người học giỏi và nâng cao chất lượng đào tạo là mục tiêu của chúng tôi. Học phí tại ĐHQGHN cũng đa dạng. Với phần lớn các chương trình tài năng, khoa học cơ bản, sư phạm thì học phí thấp, gắn với học bổng để thu hút học sinh giỏi. Với những chương trình chất lượng cao và quốc tế thì đề xuất cho phép thu học phí đúng định mức kinh tế kỹ thuật, có tính đến quỹ học bổng cho học sinh nghèo học tốt. Trong bối cảnh ngân sách hạn hẹp, ĐHQGHN có cơ chế điều phối một phần nguồn thu từ các chương trình xã hội có nhu cầu cao để tăng suất đầu tư cho các chương trình đào tạo tài năng, ngành khoa học cơ bản, ngành xã hội có nhu cầu nhưng khó tuyển sinh.

PV: Xin cảm ơn GS về cuộc trao đổi này!