Con đường dẫn tới chức tổng thống của bà Caputova

• Thách thức của nữ Tổng thống Slovakia đầu tiên
• Nữ Tổng thống đầu tiên của Slovakia: Bông hồng thép trong cuộc chiến chống tham nhũng

Ngay sau khi biết kết quả thắng cử, bà Zuzana Caputova đã vui mừng tuyên bố chiến thắng của bà trong kỳ bầu cử này cho thấy “không cần phải công kích đối phương” để giành chiến thắng. Thật vậy, bà Caputova đã triển khai một chiến dịch vận động tranh cử dựa trên các giá trị tích cực và cải cách chính trị.

Tuy nhiên, cuộc tranh cử cũng không suôn sẻ bởi có quá nhiều lời công kích lẫn tin đồn không mấy tốt đẹp nhắm vào bà.

Bà Caputova được giới phân tích đánh giá là một “người ngoài cuộc” đối với chính trị, bởi trước khi tham gia tranh cử, bà hầu như không được biết đến, chẳng ai biết bà thuộc đảng phái chính trị nào.

Năm nay 45 tuổi, Zuzana Caputova xuất thân từ gia đình lao động ở thành phố Bratislava, một trong hai thành phố lớn nhất của đất nước Tiệp Khắc (sau này tách thành Cộng hòa Séc và Slovakia). Caputova theo học ngành luật tại Đại học Comenius ở Bratislava. Sau khi tốt nghiệp (năm 1996), Caputova làm việc cho chính quyền địa phương thị trấn Pezinok, làm đến chức phó thị trưởng.

Trước khi bước chân vào chính trị, bà Caputova là một nhà hoạt động dân sự theo đuổi các mục tiêu bảo vệ môi trường, chống tham nhũng. Giai đoạn 2001 đến 2017, bà làm cố vấn luật cho Via Iuris, một tổ chức dân sự.

Giai đoạn hoạt động này, bà nổi tiếng với chiến dịch chống chôn lấp chất thải gây ô nhiễm môi trường ở Pezinok. Chiến dịch vận động công chúng của bà đạt thành công khi Tòa án Tối cao ra phán quyết năm 2013 rằng việc chôn lấp chất thải đó là bất hợp pháp, vi phạm luật bảo vệ môi trường.

Năm 2015, bãi chôn lấp chất thải ở Pezinok phải đóng cửa sau phán quyết của Tòa án Công lý châu Âu. Sau sự kiện này, Caputova được tôn vinh khắp châu Âu, được trao giải thưởng môi trường mang tên Goldman.

Việc bà Caputova bước chân vào chính trị và quyết định tham gia tranh cử xuất phát từ một sự kiện gây chấn động công chúng. Đó là vụ việc sát hại nhà báo Jan Kuciak chuyên làm phóng sự điều tra về tội phạm có tổ chức, xảy ra vào tháng 2-2018.

Hàng ngàn người dân Slovakia đã xuống đường biểu tình đòi thay đổi đường lối chính trị và chấm dứt tình trạng tham nhũng. Làn sóng biểu tình làm rúng động hệ thống chính trị cầm quyền, buộc Thủ tướng Robert Fico phải từ chức.

Trong khi đó, kẻ bị quy trách nhiệm chủ mưu trong vụ sát hại nhà báo Kuciak là một triệu phú tên Marian Kocner, cũng là người bà Caputova liên tục đối đầu trong nhiều vụ việc khác, đặc biệt là vấn đề chôn lấp chất thải độc hại.

Chính những đòi hỏi chính trị của người dân trong cuộc biểu tình đã khiến Caputova quyết định tự mình phải làm việc đó, bằng cách tranh cử tổng thống. Ngày 16-3 vừa qua, trong lúc bà Caputova vận động cử tri, phát biểu về những việc mình sẽ làm nếu được bầu làm Tổng thống Slovakia, tòa án ở Bratislava đã ra phán quyết buộc tội Kocner. Tin tức lan truyền nhanh chóng tạo cho Caputova niềm hy vọng vào sức mạnh của công chúng trong việc làm thay đổi trong xã hội.

Chưa từng có kinh nghiệm chính trị, Caputova trình làng một gương mặt hoàn toàn mới để tạo niềm tin cho công chúng Slovakia khi người ta đã chán ngấy bầu không khí chính trị hiện tại vốn đầy tham nhũng và kém hiệu quả.

Caputova cho biết, hoạt động chính trị của bà lấy cảm hứng từ nhà hoạt động cách mạng Gandhi của Ấn Độ và “người hùng” chính trị Vaclav Havel thời kỳ Tiệp Khắc. Caputova ngay lập tức tham gia vào một “cuộc chiến” của lực lượng chính trị tự do chống lại tư tưởng chính trị cực hữu trong nhiều vấn đề xã hội, từ vấn đề người nhập cư cho đến chuyện hôn nhân đồng giới và phá thai.

Trong tất cả những vấn đề này, thông điệp của Caputova mang tính chất dung hòa sự mong muốn của số đông công chúng, đặc biệt là giới trẻ và có học thức cao. Đó là lý do người ta thích bà. Trước bầu cử, tỉ lệ ủng hộ của cử tri dành cho Caputova luôn ở mức cao trên 50%.

Sau khi giành chiến thắng trong cuộc đua vòng 1, Caputova tiếp tục thể hiện sức mạnh của “làn gió mới” bằng chiến thắng áp đảo ở vòng 2 hôm 30-3 vừa qua. Người chiến bại dưới tay bà là ông Maros Sefcovic, Ủy viên Năng lượng của EU, được đảng cầm quyền Smer hậu thuẫn. Chính vì vậy, chiến thắng của Caputova còn mang ý nghĩa một sự thất bại nặng nề của đảng cầm quyền.

Là người công khai ủng hộ việc Slovakia gia nhập khối NATO và EU, Caputova được cho là sẽ thúc đẩy nhanh hơn tiến trình Slovakia gia nhập hai tổ chức này. Đây có vẻ là tin mừng cho lực lượng chính trị tự do khu vực Trung và Đông Âu trước áp lực nặng nề của trào lưu chính trị cực hữu dân túy đang bao trùm các quốc gia láng giềng (Cộng hòa Séc, Ba Lan, Hungary...).

Nhưng đường lối chính trị tự do sẽ đặt bà vào thế đối đầu với lực lượng chính trị cực hữu dân túy và cả thành phần chống phương Tây ngay trong nước Slovakia.

Chưa kể những hoạt động bảo vệ môi trường, chống tiêu cực, tham nhũng trong quá khứ, đặc biệt là cuộc đối đầu với ông Kocner, đã đụng chạm đến các nhóm lợi ích, tạo cho Caputova thêm một số “kẻ thù” nguy hiểm. Ngay trước thềm bầu cử vòng 2, trên mạng xã hội đã xuất hiện một loạt công kích và tin đồn thất thiệt nhắm vào bà.

Mặt khác, quan điểm và đường lối “hướng Tây” của Caputova cũng sẽ khiến nước Nga không vui và đây sẽ là thách thức thật sự lớn đối với bà khi tiếp nhận ghế Tổng thống vào tháng 6-2019 tới.

Việc gia nhập NATO và EU vốn trước nay là vấn đề nhạy cảm tại Slovakia do nước này, cũng như nhiều nước thuộc khối Đông Âu trước đây, nằm trong sự giằng co địa chính trị Đông-Tây, trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng giữa phương Tây với nước Nga. Vì vậy, nếu quá hăng hái xúc tiến việc gia nhập NATO và EU, bà Caputova có thể sẽ vấp phải những trở ngại lớn.