Tigray - điểm nóng mới ở vùng Sừng châu Phi
Những loạt pháo cao xạ, tên lửa và bom do máy bay quân sự Ethiopia ném xuống trận địa Tigray khiến người ta nghĩ đến khói lửa chiến tranh thật sự. Tính đến ngày 15-11, đã có hàng trăm người chết do giao tranh tại vùng Tigray. Khoảng trên dưới 21.000 thường dân Ethiopia đã tràn sang nước láng giềng Sudan để lánh nạn. Văn phòng Điều phối các hoạt động nhân đạo của Liên Hợp Quốc (UNOCHA) cho rằng nếu giao tranh vẫn tiếp tục kéo dài ở Tigray, khiến cho 2 triệu người Tigray lâm vào cảnh khó khăn, đói kém buộc họ chạy lánh nạn, từ đó sẽ gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo quy mô lớn, tạo áp lực khó khăn cho các quốc gia láng giềng.
Anh, Liên Hợp Quốc, Liên minh châu Phi đã lên tiếng kêu gọi Thủ tướng Ethiopia Abiy Ahmed chấm dứt chiến dịch quân sự và sớm tiến hành đàm phán để chấm dứt xung đột, thù địch kéo dài. Thủ tướng Abiy Ahmed đã bác bỏ lời kêu gọi trên và tuyên bố sẽ chỉ dừng lại khi đã “quét sạch” đảng cầm quyền Mặt trận Giải phóng nhân dân Tigray (TPLF) ra khỏi Tigray.
Điều mà cộng đồng quốc tế đang băn khoăn chính là người khởi xướng cuộc xung đột này và đang làm cho nó ngày càng nghiêm trọng hơn chính là Thủ tướng Abiy Ahmed - người vừa được trao giải thưởng Nobel Hòa bình năm 2019 cho những nỗ lực giải quyết cuộc xung đột vũ trang kéo dài nhiều năm giữa Ethiopia với nước láng giềng Eritrea. Lẽ dĩ nhiên, Thủ tướng Abiy Ahmed không coi đây là cuộc xung đột vũ trang giữa hai bên tham chiến bình đẳng.
Ông gọi những nhà lãnh đạo thuộc đảng TPLF là những “phần tử tội phạm” và tuyên bố phát động chiến dịch quân sự nhằm loại bỏ những “phần tử tội phạm” này. Ông Abiy Ahmed cáo buộc các lãnh đạo đảng TPLF đã gây ra các vụ tấn công vào các doanh trại quân đội quốc gia đóng trong vùng Tigray và “trộm cắp” các khí tài quân sự.
Ở phía ngược lại, các lãnh đạo Tigray bác bỏ cáo buộc của Thủ tướng Abiy Ahmed, cho rằng ông “dựng chuyện” nhằm tạo cớ để biện giải cho chiến dịch quân sự của mình nhằm thủ tiêu đảng cầm quyền TPLF của Tigray. Lãnh đạo vùng Tigray Debretsion Gebremichael cáo buộc Thủ tướng Abiy Ahmed đã cố tình gây ra xung đột và gọi hành động quân sự của Thủ tướng Abiy Ahmed là hành động “xâm lược” vùng Tigray.
| Thủ tướng Ethiopia Abiy Ahmed. |
Tại sao Thủ tướng Abiy Ahmed lại quyết liệt tấn công quân sự vào vùng Tigray để tiêu diệt đảng TPLF? Vùng Tigray là nơi sinh sống của phần lớn quân nhân của quân đội quốc gia Ethiopia và là nơi đặt nhiều trang thiết bị, khí tài quân sự, “di sản” của cuộc chiến tranh biên giới năm 1998-2000 của Ethiopia với Eritrea, nước láng giềng phía bắc. Một số nhà phân tích ước tính rằng Tigray có thể tập hợp hơn một nửa tổng số quân nhân và các sư đoàn cơ giới của lực lượng vũ trang. Điều này có nghĩa là không bên nào có thể tự tin về một chiến thắng nhanh chóng.
Thủ tướng Abiy Ahmed lên nắm quyền sau cuộc bầu cử năm 2018. Từ khi lên nắm quyền, vị thủ tướng trẻ tuổi (44 tuổi) đã tạo tiếng vang với loạt cải cách chính trị sâu rộng. Cho rằng tham nhũng chính là “quốc nạn” làm cản trở sự phát triển của đất nước nên Thủ tướng Abiy Ahmed tập trung mạnh vào cuộc chiến chống tham nhũng.
Mâu thuẫn bắt đầu phát sinh khi công cuộc cải cách chính trị của Thủ tướng Abiy Ahmed đụng chạm đến nhiều chính khách kỳ cựu ở Ethiopia, đặc biệt là đảng cầm quyền TPLF ở Tigray. Cần biết rằng trước khi ông Abiy Ahmed lên nắm quyền, TPLF chính là đảng nắm quyền kiểm soát Chính phủ Ethiopia trong suốt nhiều thập niên, mặc dù đảng này chỉ là đảng “tỉnh lẻ”, không “phủ sóng” toàn quốc.
Khi lên nắm quyền, Thủ tướng Abiy Ahmed ngay lập tức ra lệnh giải tán liên minh cầm quyền và sau đó chỉ đạo sáp nhập các đảng nhỏ, tỉnh lẻ lại thành một đảng lớn, tầm cỡ quốc gia. TPLF không chấp nhận việc sáp nhập này và tự mình đứng độc lập. Có lẽ sự “bất tuân lệnh” này là nguồn gốc mâu thuẫn, khiến cho các lãnh đạo đảng TPLF than phiền rằng họ bị đối xử bất công khi thường xuyên trở thành mục tiêu chống tham nhũng của Thủ tướng Abiy Ahmed.
Mâu thuẫn càng lớn hơn với việc cuộc bầu cử toàn quốc dự kiến diễn ra trong tháng 9-2020 đã phải hoãn lại do đại dịch COVID-19 nhưng vùng Tigray không đi theo quyết định của thủ đô Addis Ababa, tự mình tổ chức cuộc bầu cử riêng. Thủ tướng Abiy Ahmed cho đó là hành động phi pháp, là sự nổi loạn chống chính phủ. “Ngòi nổ” cho hành động quân sự đã được châm lửa.
Liệu Thủ tướng Abiy Ahmed có dập tắt được sự chống cự của đảng TPLF ở Tigray hay không và khi nào thì ông sẽ thực hiện được tuyên bố của mình hiện vẫn còn là những câu hỏi chưa có lời đáp. Theo giới chuyên môn, vùng Tigray hiện có đến 250.000 tay súng vũ trang, bao gồm cả lực lượng đặc nhiệm và các tay súng bán quân sự.
Bản thân Thủ tướng Abiy Ahmed đã thừa nhận đảng TPLF đang nắm quyền kiểm soát một căn cứ quân sự khá mạnh thuộc Bộ Chỉ huy phương Bắc tại thủ phủ Mekelle. Điều này có nghĩa là xét về thực lực quân sự, chưa biết ai nhỉnh hơn ai. Cuối tuần trước, các lãnh đạo vùng Tigray đã tuyên bố bắn hạ được máy bay ném bom của quân đội Ethiopia, đồng thời thừa nhận quân đội của họ đã thực hiện các vụ tấn công bằng tên lửa vào các mục tiêu sân bay ở tỉnh lân cận Amhara, đồng thời dọa sẽ mở những đợt tấn công vào các mục tiêu ở nước láng giềng Eritrea.
Tuyên bố này ngay lập tức dấy lên lo ngại cuộc xung đột vũ trang tại vùng Tigray không chỉ có nguy cơ biến thành cuộc nội chiến mà còn đe dọa lan ra các quốc gia láng giềng, tạo thành tình trạng bất ổn mới tại vùng Sừng châu Phi.