Ai đứng sau hỗn loạn chính trị ở Brazil?
Khu liên hợp Ba quyền lực (Three Powers Plaza), nơi có tòa nhà Quốc hội, dinh Tổng thống và trụ sở Tòa án Tối cao - biểu tượng 3 nhánh quyền lực của hệ thống chính trị Brazil, đã bị chiếm giữ và đập phá ngày 8/1 vừa qua. Vụ “đảo chính” đã thất bại, an ninh đang được thắt chặt để đề phòng những kẻ cực đoan quá khích quay trở lại tiếp tục đập phá.
Đúng như lo ngại của giới quan sát về những tuyên bố không chấp nhận thua cuộc của ông Jair Bolsonaro, những kẻ quá khích ủng hộ ông đã thực hiện hành động tương tự như vụ bạo loạn trên Đồi Capitol của Mỹ hồi năm 2021. Cái khác là vụ việc ở Brazil mang đặc điểm của một cuộc “đảo chính” dùng sức mạnh của đám đông quá khích.
Nhiều người tham gia biểu tình phản đối đã tuyên bố với báo chí rằng ý tưởng trong đầu họ là hành động nhằm lật đổ tổng thống mới nhậm chức Luiz Inacio Lula Da Silva. Cuộc “đảo chính” diễn ra chớp nhoáng, chỉ trong hơn 3 tiếng đồng hồ sáng sớm 8/1. Những kẻ quá khích đã bắt đầu tụ tập tại tổng hành dinh quân đội hôm 7/1 để phản đối chính quyền của Tổng thống Lula Da Silva. Khoảng gần 3 giờ sáng, đám đông di chuyển về phía Khu liên hợp Ba quyền lực và lần lượt tràn vào tòa nhà Quốc hội, rồi dinh Tổng thống, trụ sở Tòa án Tối cao. Họ đập phá cửa kính, đồ đạc trong văn phòng làm việc, giật đổ các bức tượng,... Có vẻ những kẻ quá khích không làm gì quá nghiêm trọng mà chỉ chiếm giữ các tòa nhà để phản đối. Đến khoảng 6h30 sáng, lực lượng an ninh đã kiểm soát tình hình, khống chế đám đông, bắt giữ những kẻ quá khích gây rối.
Bất chấp những lo ngại về tình trạng an ninh bất ổn, các thành viên trong chính phủ của ông Lula Da Silva khẳng định họ đang nỗ lực để thiết lập lại tình trạng bình thường và ngăn chặn các nỗ lực nổi dậy tiếp theo. Hai bộ trưởng mới đã tuyên thệ nhậm chức tại dinh Tổng thống vào chiều 11/1, đó là Bộ trưởng Bình đẳng chủng tộc Anielle Franco và Sônia Guajajara, người đứng đầu Bộ Về người bản địa.
Lực lượng an ninh đã được triển khai khắp thủ đô Brasilia để phòng ngừa những kẻ quá khích ủng hộ cựu Tổng thống Bolsonaro từ nơi khác kéo về gây bạo loạn. Truyền thông Brazil cho biết thành phần cực hữu Brazil đã triệu tập “một cuộc biểu tình lớn trên toàn quốc để giành lại quyền lực” vào chiều hôm 11/1. Vào buổi tối hôm trước, xe SUV chở lực lượng an ninh công cộng quốc gia đã được triển khai tại vị trí dọc theo lối đi dạo dẫn đến Khu liên hợp Ba quyền lực, nơi vừa bị tấn công.
Ông Ricardo Cappelli, người được giao phụ trách an ninh thủ đô sau tình trạng hỗn loạn, đã hứa với người dân rằng ông sẽ không để lặp lại “những sự kiện không thể chấp nhận được” như vậy nếu những người ủng hộ Bolsonaro quay trở lại đường phố Brsilia.
Trong khi đó, cảnh sát liên bang Brazil cho biết đã bắt giữ Ana Priscila Azevedo, một trong những người bị cáo buộc tổ chức cuộc bạo loạn tại một thành phố cách Brasília khoảng 50km. Azevedo bị cáo buộc đã sử dụng Telegram để kêu gọi hàng chục nghìn người cực đoan ủng hộ ông Bolsonaro đến thủ đô Brasilia để thực hiện cuộc “lật ngược kết quả bầu cử”. “Babylon sẽ sụp đổ” - Azevedo đã tuyên bố như vậy.
Vụ gây rối gây chú ý khắp thế giới bởi tính chất nghiêm trọng về mặt chính trị của nó. Đó không chỉ là biểu tình phản đối rồi đập phá thông thường, mà đằng sau đó người ta nghi ngờ có một âm mưu “đảo chính” nhằm “lật ngược tình thế” sau bầu cử tương tự như cách ông Trump đã làm ở Mỹ đầu năm 2021.
Hiện một cuộc điều tra đang được tiến hành ở Brazil để xác định mức độ phức tạp của kế hoạch đằng sau cuộc bạo loạn này và liệu chúng có phải là một phần của âm mưu “đảo chính” có phối hợp hay không.
Các nhà điều tra xác định, ông Anderson Torres, cựu Bộ trưởng Tư pháp của chính quyền ông Bolsonaro, người từng là quan chức chịu trách nhiệm về an ninh ở Brasília, thay vì thực hiện bất kỳ sự chuẩn bị nào để bảo vệ các tòa nhà trước những kẻ biêu tình quá khích, lại bay sang Orlando, Florida, nơi ông Trump đang ở, vào cuối tuần xảy ra cuộc nổi dậy. Ông đã bị sa thải và lệnh bắt giữ ông ta đã được ban hành. Torres cho biết sẵn sàng trở lại Brazil để trình diện với chính quyền.
Phát biểu tại dinh Tổng thống, Bộ trưởng Quan hệ thể chế Alexandre Padilha cho biết ông tin rằng cuộc tấn công của những kẻ cực hữu hôm 8-1 nhằm vào 3 nhánh quyền lực của Brazil là “một hành động khủng bố” được tiến hành nhằm hạ bệ chính phủ mới nhậm chức được một tuần của ông Lula Da Silva.
Hơn 70 nghị sĩ tiến bộ của Mỹ và Brazil đã lên án sự hợp tác lật đổ và những người theo chủ nghĩa Trump ở Mỹ nhằm lật ngược cuộc bầu cử ở cả hai quốc gia, đồng thời kêu gọi những người liên quan phải chịu trách nhiệm. Trong một tuyên bố hôm 11/1, nữ nghị sĩ Ilhan Omar của đảng Dân chủ Mỹ lên án hành động gây bạo loạn, cho rằng rõ ràng có sự phối hợp giữa những kẻ cực hữu quá khích ở Mỹ và Brazil.
Tuyên bố dẫn chứng các hành động của gia đình ông Bolsonaro tại Mỹ sau khi ông thất cử ở Brazil. Theo đó, con trai ông Bolsonaro là nghị sĩ Brazil Eduardo Bolsonaro đã bay tới Florida và gặp ông Trump cùng các trợ lý cũ của ông, Jason Miller và Steve Bannon, chính những người này “đã khuyến khích ông Bolsonaro phản đối kết quả bầu cử ở Brazil”.
Vào ngày 30/12/2022, một ngày trước khi kết thúc nhiệm kỳ tổng thống, ông Bolsonaro cũng đã bay đến Florida. Chính quyền của Tổng thống Biden cho rằng thị thực A-1, dành riêng cho các nhà lãnh đạo nước ngoài, sẽ hết hạn sau 30 ngày kể từ khi người giữ thị thực không còn giữ chức vụ cao, ngụ ý rằng thị thực của ông Bolsonaro sẽ hết hạn vào cuối tháng 1/2023 và ông ta sẽ bị buộc phải rời nước Mỹ. Chính quyền Mỹ cũng cho biết sẽ xem xét bất kỳ yêu cầu dẫn độ nào của Chính phủ Brazil một cách “nghiêm túc”.