Bầu cử địa phương tại Thổ Nhĩ Kỳ: Nỗi lo kinh tế in hằn trên những lá phiếu

Thắng lợi ấn tượng của đảng đối lập

Thổ Nhĩ Kỳ tổ chức cuộc bầu cử toàn quốc vào Chủ nhật (31/3) để bầu ra các thị trưởng thành phố, tỉnh trưởng, quận trưởng và các quan chức địa phương sẽ phục vụ đất nước trong 5 năm tới. Trong cuộc bầu cử này, đảng AKP của Tổng thống Recep Tayyip Erdogan đã đánh mất vị trí số 1, đồng thời cũng để mất các khu vực trước đây được coi là thành trì của mình vào tay đối thủ.

Theo kết quả kiểm phiếu chính thức cuối cùng được công bố, đảng đối lập lớn nhất của Thổ Nhĩ Kỳ, đảng Nhân dân Cộng hòa (CHP) theo chủ nghĩa cộng hòa trung tả thế tục đã giành thắng lợi vang dội với 37,7% tổng số phiếu bầu và vượt qua đảng AKP cầm quyền (35,49%). CHP chiến thắng ở 35 trên 81 tỉnh, thành phố, bao gồm 14 trên 30 vùng đô thị (metropolitan) và cũng giữ quyền kiểm soát các thành phố lớn nhất đất nước.

Tại thủ đô Ankara, ứng cử viên của CHP đồng thời là thị trưởng đương nhiệm Mansur Yavas đã giành thắng lợi với 60,4% số phiếu bầu. Ở Izmir, vùng đô thị quan trọng bên bờ biển Aegean, ứng cử viên Cemil Tugay của CHP trở thành thị trưởng với 48,9% phiếu bầu. Đặc biệt là ở Istanbul, Thị trưởng đương nhiệm Ekrem Imamoglu, một trong những chính trị gia sáng giá nhất của đảng CHP, tái đắc cử với 51,8% số phiếu.

Istanbul là một phần thưởng chiến lược và mang tính biểu tượng đối với cả CHP lẫn AKP. Nằm trên eo biển Bosporus ngăn cách châu Âu và châu Á, đại đô thị với 16 triệu dân này là trung tâm văn hóa, thương mại toàn cầu và đóng vai trò đầu tàu kinh tế của Thổ Nhĩ Kỳ khi chiếm tới 30% tổng GDP của đất nước.

Thành phố này trong 25 năm qua được điều hành bởi các đảng có khuynh hướng tôn giáo - đầu tiên là đảng Phúc lợi mà khi đó ông Erdogan còn là thành viên và đảng AKP cho đến khi đảng CHP thế tục giành chiến thắng và ông Ekrem Imamoglu trở thành thị trưởng vào năm 2019.

Với những kết quả kể trên, ông Selim Sazak - Giám đốc Sanda Global, một công ty tư vấn có trụ sở tại Ankara từng tư vấn cho một số chiến dịch trong cuộc bầu cử địa phương, nhận định cuộc bầu cử địa phương 2024 là chiến thắng quyết định nhất của phe đối lập tại Thổ Nhĩ Kỳ trong 1/4 thế kỷ qua”. Còn theo tiến sĩ Berk Esen, nhà khoa học chính trị tại Đại học Sabanci (Istanbul), kết quả của cuộc bầu cử năm nay là thắng lợi lớn nhất của đảng CHP kể từ năm 1977.

Lời cảnh báo cho đảng AKP và ông Erdogan

Tiến sĩ Evren Balta, nhà khoa học chính trị tại Đại học Ozyegin ở Istanbul, cho biết: “Kết quả cuộc bầu cử địa phương năm nay dấu hiệu cảnh báo đối với ông Erdogan dù ông ấy không có tên trong lá phiếu. Đó là một cú đánh lớn mang tính biểu tượng”.

Thất bại của đảng AKP xảy ra gần 1 năm sau khi ông Erdogan tái đắc cử tổng thống trong cuộc bầu cử gay cấn vào tháng 5, đánh bại lãnh đạo phe đối lập Kemal Kilicdaroglu. Ngay sau chiến thắng năm ngoái, Tổng thống Erdogan đã giao nhiệm vụ cho đảng AKP của ông phải giành lại các thành phố đã mất vào tay phe đối lập trong cuộc bầu cử địa phương năm 2019, đặc biệt là Istanbul, nơi ông từng làm thị trưởng.

Nhưng, giờ đây, mục tiêu mà ông Erdogan đề ra đã không thành hiện thực. Đảng AKP thậm chí còn mất 10 quận của Istanbul vào tay các đối thủ trong cuộc bầu cử hôm 31/3 và trong một kết quả mang tính biểu tượng nhất cho thất bại, quận Beyoglu của Istanbul - nơi ông Erdogan sinh ra, lớn lên và bắt đầu sự nghiệp chính trị - cũng rơi vào tay CHP.

Phát biểu với những người ủng hộ bên ngoài trụ sở đảng AKP ở Ankara cuối tuần trước, Tổng thống Erdogan cho biết kết quả bầu cử đã không như ông mong đợi nhưng ông tôn trọng quyết định của cử tri, đồng thời nhấn mạnh “đây không phải sự kết thúc đối với chúng tôi (AKP) mà sẽ là một bước ngoặt”.

Mặc dù ông Erdogan vẫn tỏ ra bình tĩnh trước thất bại của đảng AKP, song theo các nhà bình luận, cuộc bầu cử địa phương năm nay sẽ mang đến những tác động sâu rộng đối với Thổ Nhĩ Kỳ và đối với cá nhân vị thủ tướng 70 tuổi này, người đã tích lũy quyền lực to lớn trong hơn 20 năm lãnh đạo đất nước.

Giờ đây, ông Erdogan không chỉ có ít chính quyền địa phương liên kết với đảng AKP hơn để dựa vào mà còn có một đối thủ tiềm năng trong cuộc tranh cử tổng thống tiếp theo, người có ảnh hưởng và sự nổi tiếng ngày càng lớn hơn, đó là ông Ekrem Imamoglu.

Sinh ra tại một ngôi làng nhỏ ở tỉnh Anatolian Erzincan, ông Imamoglu trở thành thị trưởng thứ 32 của Istanbul vào năm 2019. Chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ ban đầu đã hủy bỏ kết quả cuộc bầu cử đó, dẫn đến một cuộc bỏ phiếu lại mà ông Imamoglu cuối cùng vẫn giành chiến thắng. Ông Imamoglu kể từ đó đã nổi lên như một trong những nhà phê bình mạnh mẽ nhất đối với Tổng thống Erdogan. Giống như ông Erdogan, ông Imamoglu là chính trị gia có sức lôi cuốn trong một gia đình đến từ vùng Biển Đen của Thổ Nhĩ Kỳ. Tự nhận mình là một nhà dân chủ xã hội, năm ngoái ông Imamoglu đã ra tranh cử với tư cách phó tổng thống tương lai cho ứng cử viên đối lập Kilicdaroglu trong cuộc bầu cử tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ.

Tổng thống Erdogan đã đánh bại bộ đôi Kilicdaroglu- Imamoglu để tái đắc cử, nhưng việc ông Imamoglu giành chiến thắng với tỷ số cách biệt trong cuộc bỏ phiếu hôm 31/3, một cuộc đua mà ông Erdogan cũng đóng vai trò lớn trên cương vị lãnh đạo đảng AKP cầm quyền, có thể xem như câu trả lời nặng ký của đảng CHP.

“Tôi có thể nói rằng ông Imamoglu sẽ là một đối thủ rất đáng gờm”, tiến sĩ Ahmet Kasim Han, nhà khoa học chính trị tại Đại học Beykoz ở Istanbul, cho biết, đồng thời nhận định chính trị gia 53 tuổi này sẽ là đối thủ lớn nhất của ông Erdogan trong cuộc bầu cử Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ dự kiến diễn ra vào năm 2028.

Kinh tế là yếu tố then chốt

Ông Murat Somer, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Ozyegin ở Istanbul, cho rằng kết quả cuộc bầu cử địa phương năm nay là “một thẻ đỏ” đối với Tổng thống Erdogan và các chính sách kinh tế của nhà lãnh đạo 70 tuổi này. Nền kinh tế Thổ Nhĩ Kỳ trong những năm gần đây đã chao đảo vì lạm phát cao và giá trị đồng tiền sụt giảm, phần lớn là do các chính sách của Tổng thống Erdogan. Và, theo số liệu tháng trước, lạm phát của Thổ Nhĩ Kỳ chạm mức 68,5% so với cùng kỳ năm ngoái và đồng lira vẫn tiếp tục giảm mạnh khi mất khoảng 82% giá trị so với USD trong 5 năm qua. 

Trong nỗ lực mới nhất nhằm kiểm soát tình hình, Ngân hàng trung ương Thổ Nhĩ Kỳ ngày 21/3 đã tăng lãi suất lên 50%, cao hơn rất nhiều so với mức 8,5% của một năm trước. Đây là lần tăng mới nhất trong chuỗi các đợt tăng lãi suất diễn ra sau khi ông Erdogan tái đắc cử. Việc tăng lãi suất này được hoan nghênh rộng rãi như một sự đảo ngược rất cần thiết đối với chính sách tiền tệ sai lầm đã tồn tại quá lâu.

Lập trường chính sách tiền tệ trước đây của ông Erdogan xuất phát từ niềm tin rằng việc tăng lãi suất sẽ làm tăng lạm phát hơn là giảm. Vì thế, trong bối cảnh đại dịch COVID-19 và những biến động địa chính trị mạnh mẽ trong 2 năm qua đã khiến lạm phát trên toàn thế giới tăng cao, hầu hết các ngân hàng trung ương đều tăng lãi suất để đáp lại thì Thổ Nhĩ Kỳ lại tiếp tục cắt giảm lãi suất.

Việc giữ lãi suất ở mức thấp giả tạo đã góp phần làm gia tăng lạm phát trong nước, khiến Thổ Nhĩ Kỳ trở thành nhà vô địch về lạm phát, ngang hàng với Argentina và Venezuela. Giá cả tăng phi mã đã đẩy hàng triệu người Thổ Nhĩ Kỳ đến gần hơn với nghèo đói và do đó, kết quả cuộc bầu cử địa phương 2024 chính là câu trả lời cho sự thất vọng của công chúng đối với bức tranh kinh tế của đất nước. 

Tất nhiên, Tổng thống Erdogan cũng nhận thấy rõ tín hiệu cảnh báo từ cuộc bầu cử địa phương năm nay. Phát biểu với những người ủng hộ đảng AKP ngay sau khi có kết quả kiểm phiếu sơ bộ, ông Erdogan đã khẳng định Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ quyết tâm tập trung vào việc vực dậy nền kinh tế trong 4 năm tới.  “Chúng tôi sẽ tập trung nhiều hơn vào các vấn đề cấp bách của đất nước, đặc biệt là việc hồi sinh vùng động đất và loại bỏ các vấn đề kinh tế của chúng tôi”, ông Erdogan nói. “Chúng ta sẽ bắt đầu thấy những kết quả tích cực từ chương trình kinh tế của mình, đặc biệt là việc kiểm soát lạm phát, trong nửa cuối năm nay”.

Những kết quả mà Tổng thống Erdogan hứa hẹn cũng chính là mục tiêu của kế hoạch kinh tế trung hạn do Bộ trưởng Tài chính Mehmet Simsek đề xuất vào tháng 9 năm ngoái. Sự trở lại của ông Simsek với tư cách là Bộ trưởng Tài chính trong nội các mới của Tổng thống Erdogan, thay cho con rể của nhà lãnh đạo này, Berat Albayrak, được coi là một động thái tích cực nhất nhằm kéo Thổ Nhĩ Kỳ ra khỏi suy thoái.

Nhưng, theo các nhà phân tích, Thổ Nhĩ Kỳ vẫn cần có kế hoạch tái cơ cấu nền kinh tế với cốt lõi là cải cách thể chế phù hợp mới thực sự phục hồi. “Nhiều nền kinh tế mới nổi đã tránh được những biến động lớn về tỷ giá hối đoái và kiểm soát được lạm phát nhờ thành công trong việc cải thiện khuôn khổ chính sách, đặc biệt bằng cách tăng cường tính độc lập của các ngân hàng trung ương. Đấy là điều Thổ Nhĩ Kỳ cần hướng tới bởi đất nước này đã hoàn toàn mất đi sự độc lập trong chính sách tiền tệ đến mức ngân hàng trung ương có tới 6 thống đốc khác nhau chỉ trong 5 năm qua”, Steven Vass, nhà phân tích về kinh tế của Tạp chí The Conversation, nhận định.