Người thanh tiếng nói cũng thanh

13:16 22/10/2024

Hà Nội vừa có cuộc thi sáng tác ca khúc mang tên “Thanh âm Hà Nội”. Cái tên cuộc thi này vượt qua khỏi âm nhạc, nhắc đến một di sản Hà Nội đang mai một trong vài chục năm gần đây, chính là thanh âm của giọng nói người Hà Nội.

Người thanh tiếng nói cũng thanh/ Chuông kêu đánh khẽ bên thành cũng kêu”. Điều kỳ lạ là người Hà Nội từ khoảng đầu thế kỷ hai mươi tới thập niên 1980 có cách phát âm khá gần gũi với ngữ điệu của phát thanh viên (PTV) Đài tiếng nói Việt Nam. Thí dụ một câu nói huyền thoại: “Đây là tiếng nói Việt Nam, phát thanh từ Hà Nội, Thủ đô nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa” của PTV Dương Thị Ngân. Các thanh điệu “sắc, huyền, hỏi, ngã, nặng” phân minh. Thanh ngang được ngân nga chứ không cụt, gãy; Thanh hỏi được bắt đầu từ thanh ngang vẽ một đường cong xuống nhẹ chứ không xoắn chữ S như bây giờ.

Thế kỷ trước, người Hà Nội nói chung giọng nói có thanh điệu phân minh, rành mạch. Người từ các vùng nông thôn xa về làm việc tại Thủ đô thì giọng nói dần nhẹ hóa thuận theo chuẩn mới. Những người con của họ sinh ra tại Thủ đô mặc nhiên có giọng nói nhẹ nhàng. Nét dễ nhận thấy sự nhẹ nhàng của giọng Hà Nội khi đọc các chữ S sẽ thay bằng  X, TR = CH, R = D. Chính âm của Hà Nội không có âm “nặng”. Ở đây cần phân biệt rõ chính tả (viết chuẩn) và chính âm (âm chuẩn). Mỗi địa phương như miền Trung hoặc Nam bộ mặc nhiên có âm chuẩn khác nhau. Ở đây chỉ xét đến chuẩn của đài phát thanh và giọng Hà Nội. Vì chuẩn chính âm này mà các điạ phương khác yêu cái nhẹ của giọng Hà Nội.

Vậy nguồn giọng này khởi phát ở đâu? Người viết bài đã khảo sát khá nhiều làng cổ ở Hà Nội, nghe các cụ nói thì thấy ngữ điệu khá khác biệt nhau chứ không thống nhất. Thậm chí trong một làng thì thôn Đoài với thôn Đông đã khác hẳn. Giọng Hà Nội dường như độc lập là một điều không dễ lý giải.

Gần đây, lớp 9X và GenZ trở đi ở Hà Nội có thói quen phát âm sâu gần cổ họng khiến âm thanh không thoát mà các cụ xưa gọi là “ngôn bất xuất khẩu”. Lại có cách phát âm mỏng và điệu lan tràn khiến các vần hay bị chen nguyên âm I lên trước nên quá đông các cháu phát âm chữ “kẹo kéo” thành “kiẹo kiéo”. Rất nhiều cháu không phát được phụ âm X. Thói quen đặt lưỡi giữa hai hàm răng khiến cho âm phát ra giống chữ “think” (phiên âm Omk) của tiếng Anh. Hậu quả là đọc chữ “xinh” tiếng Việt cũng sai.

Thuở trước thói quen này thường bị giễu là đầy lưỡi vì khá hiếm. Nay thói quen này đã lan rộng từ học sinh đến showbiz như ca sĩ, hoạt náo viên và thậm chí cả MC truyền hình. Xu thế gần đây, phụ âm CH (nhẹ) nhường chỗ cho TR (nặng). Khi hát sẽ thế này: “Bạn ơi hãy đến quê hương TRÚNG tôi/ Ngắm mặt biển xanh xa tít TRÂN trời”. Phụ âm X cũng nhường chỗ cho phụ âm S nhưng nhẹ hơn xíu và rất điệu. Thí dụ “Việt Nam yêu dấu SANH SANH lũy tre”.

Người Hà Nội xưa nói thanh điệu rành mạch tương tự các nốt cách nhau quãng 3, quãng 4, quãng 5 trong âm nhạc, đặc biệt thanh ngang luôn vang đủ, dù cuối câu cũng không bị hạ xuống theo ngữ điệu. Các bạn quốc tế vì thế nhận xét tiếng Việt như chim hót. Nhà thơ Lưu Quang Vũ viết “Tiếng tha thiết, nói thường nghe như hát/ Kể mọi điều bằng ríu rít âm thanh”. Bây giờ lớp trẻ có một dạng ngữ điệu uốn rất oặt oẹo. Nếu vẽ ra đường đi của nó thì hơi giống con giun uốn mình. Từ nào cũng uốn cong như chữ cái omega, thành ra hiệu ứng âm thanh nhão. Tính nhạc trong giọng nói đã biến mất, chỉ còn một mớ âm thanh như đống bùi nhùi.

Trong ngôn ngữ thì việc nhả nhẹ bớt hoặc lướt qua các từ chỉ mang công năng ngữ pháp là rất bình thường nhưng GenZ còn làm nhòe qua cả các thực từ tải thông tin khiến cho người nghe luôn phải nhăn mặt hỏi đi hỏi lại. Có bậc cha chú than thở rằng bọn trẻ bây giờ phát biểu phải có phụ đề mới hiểu được. Nhiều ca sĩ phát âm nhão đến mức làm music video là phải có phụ đề người ta mới biết hát gì.

Có một bạn gái trẻ chia sẻ bí kíp bắt chước tiếng Hà Nội khá hài hước rằng, cả một câu “Con chào cô ạ” thì chỉ cần gật gù lẩm nhẩm “mnmn…Cô ạ!” hoặc “quạ!” hoặc “…ạ” là chuẩn. Hiểu sự ăn bớt này là chuẩn thì đáng lo âu quá.

Mất chữ đã đành, không ít thanh niên phát âm kiểu bay mất dấu thanh điệu, lơ lớ như ông Tây hát Quan họ. Câu “Chào quý vị! chào các bạn!” thì MC liến thoắng bay hết dấu “Chok vị! Chok bạn…!” Dạo quanh các kênh tin tức video trên YouTube thấy rất nhiều giọng đọc mất hoặc méo thanh điệu rất chướng tai. Đôi khi nghe được kênh video nào đó đọc rõ ràng dễ chịu thì lại là giọng đọc của công nghệ AI. May mắn thay công nghệ đã gìn giữ một phần tiếng Việt.

Có lần người viết bài đã hỏi một NSND, phát thanh viên truyền hình gạo cội có cách nào để chỉnh lại âm thanh cho cư dân Hà Nội không? Bà nói mình chỉ biết đào tạo cho các cháu muốn theo nghề phát thanh viên, MC. Dạy được ai tốt người đó chứ chưa có dự án nào làm được ở diện rộng. Mong bà đào tạo nhanh kẻo cái sai mà đông rồi sẽ thành đúng. Hy vọng giới trẻ biết di sản vô giá đang mai một và phải hiểu rõ câu  “Chim khôn kêu tiếng rảnh rang/ Người khôn nói tiếng dịu dàng, dễ nghe”.

Tả Từ

Sáng 27/6, tại Hà Nội, Bộ Công an đã tổ chức họp Tổ biên tập dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Cảnh vệ; Luật Nhập cảnh, xuất cảnh, quá cảnh, cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam; Luật Xuất cảnh, nhập cảnh của công dân Việt Nam; Luật Cư trú; Luật Căn cước; Luật Lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở; Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ; Luật Đường bộ; Luật Quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ; Luật Phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ.

Giám đốc Công an tỉnh Bắc Ninh quyết định: Cách chức Đội trưởng đối với Trung tá Hồ Sỹ Phong, đang công tác tại Phòng Cảnh sát phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ và tiếp tục tạm đình chỉ công tác đối với Trung tá Hồ Sỹ Phong để phục vụ công tác điều tra, xác minh, xử lý vụ việc.

Ngày 27/6, Trung tâm Dự báo khí tượng thuỷ văn quốc gia cho biết, trong hôm nay và ngày mai 28/6, khu vực Bắc bộ có mưa rào và dông; riêng khu vực trung du và vùng núi có mưa vừa, cục bộ có nơi mưa to đến rất to, với lượng mưa từ 15-40mm/24h, cục bộ có nơi trên 150mm/24h.

Trong phần tranh luận tại phiên tòa xét xử vụ án xảy ra tại Công ty cổ phần Tập đoàn Phúc Sơn và các đơn vị liên quan diễn ra sáng 27/6, công ty này gửi đơn kèm xác nhận của ngân hàng về việc: Một cá nhân có 507 tỷ đồng trong tài khoản, muốn mua lại tài sản của Công ty cổ phần Tập đoàn Phúc Sơn. Tuy nhiên, chủ tọa cho rằng, việc này không có giá trị pháp lý, bởi nếu muốn mua bán, các bên có thể chuyển tiền cho nhau.

Cùng với nhiệm vụ đảm bảo an ninh, an toàn tại các điểm thi tốt nghiệp THPT năm 2025, CBCS Công an tỉnh Cà Mau - cực Nam Tổ quốc, phát huy tinh thần xung kích, tình nguyện, tích cực tham gia các hoạt động của chương trình tiếp sức mùa thi.

Theo đánh giá của giáo viên, đề thi các môn tự chọn trong Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 đã thể hiện bước chuyển phù hợp với định hướng phát triển năng lực theo chương trình GDPT 2018. Điều này sẽ góp phần tác động tích cực đến định hướng học tập lâu dài của học sinh.

Sáng 27/6, Hội đồng xét xử sơ thẩm TAND TP Hà Nội tiếp tục điều hành phiên tòa xét xử cựu Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Phúc Hoàng Thị Thúy Lan và bị cáo Nguyễn Văn Hậu, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Tập đoàn Phúc Sơn cùng 39 bị cáo khác. Sang ngày làm việc thứ 4, đại diện Viện kiểm sát thực hành quyền công tố tại phiên tòa đã luận tội các bị cáo và nêu quan điểm giải quyết vụ án.

Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) đã mở rộng lãnh địa của nó không chừa một ngành nghề nào. Trong đó, nghề sáng tạo nghệ thuật cũng đang đứng trước những cơn sóng lớn và những tranh cãi dữ dội.

Sáng 27/6, hơn 1,1 triệu thí sinh trên cả nước bước vào ngày thi cuối cùng của Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025. Học sinh lớp 12  theo chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 sẽ làm bài thi của 2 môn/9 môn tự chọn. Đây cũng là lần đầu kỳ thi tốt nghiệp THPT có 9 môn thi cùng một buổi. 

©2004. Bản quyền thuộc về Báo Công An Nhân Dân.
®Không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý bằng văn bản của Báo Công An Nhân Dân.