Vì sao hàng loạt kho hàng ngưng thu mua sầu riêng?

Giá giảm đột ngột, thương lái và nhà vườn cùng lo

Hơn 3 ngày qua, chị Phạm Thị Thái, một thương lái chuyên thu mua sầu riêng đang “đứng ngồi không yên” vì giá sầu riêng giảm đột ngột. Giá sầu riêng mua tại vườn đã giảm từ 15.000 - 20.000 đồng/kg so với những ngày trước, từ 80.000 - 85.000 đồng/kg xuống còn 60.000 - 65.000 đồng/kg. Nhiều thương lái gom hàng từ mấy ngày trước với giá 80.000 đồng/kg nhưng nay không bán được cho kho đành tìm cách bán tháo với giá chỉ từ 25.000 - 35.000 đồng/kg.

“Giá giảm đột ngột, nhiều thương lái không dám cắt trái tại vườn vì về không biết bán cho ai. Có cắt về cũng lỗ khá nặng vì chốt giá trước đó từ 80.000 - 85.000 đồng/kg, nay chỉ còn 65.000 đồng/kg. Hôm qua, tôi có cắt hơn 4 tấn tại vườn nhưng không có kho nào thu mua nên đành phải bán tháo với giá rẻ cho các vựa thu mua hàng kem, mỗi tấn tôi bị lỗ từ 15 đến 20 triệu”, chị Thái cho hay.

Các nhà vườn cũng lâm vào cảnh lo lắng không yên. Anh Nguyễn Đình Trung (trú tại xã Ea Toh, tỉnh Đắk Lắk) cho biết, gia đình anh trồng hơn 3ha sầu riêng đã đến kỳ thu hoạch nhưng thương lái không chịu đến cắt. “Những ngày qua, trái sầu riêng rụng khá nhiều. Trao đổi với người đặt cọc thì họ cho biết, nay hầu hết các kho ngưng thu mua, giá lại xuống thấp nên không cắt sẽ bị lỗ nặng”.

Cũng theo anh Trung, mặc dù gia đình đã hạ cho thương lái đặt cọc tiền mua vườn gần 20 giá (từ 80.000/kg xuống còn 60.000/kg) nhưng họ vẫn không dám cắt vì cắt về không biết bán cho ai. Với tình trạng này, vườn cây sẽ bị thiệt hại rất nặng.

Cũng như anh Trung, gia đình ông Trình Văn Tuấn, nông dân có 1ha đất trồng cây sầu riêng. Gần 20 tấn trái đã bắt đầu chín, rụng rất nhiều nhưng chưa biết tiêu thụ nơi đâu.

Đâu là nguyên nhân?

Theo UBND xã Krông Pắk, tỉnh Đắk Lắk, thương lái cho hay, vào ngày 21/10 vừa qua, họ nhận được thông tin ngưng thu mua từ các kho vì các trung tâm kiểm nghiệm thông báo lý do bảo trì, bảo dưỡng thiết bị để nâng cấp, tạm ngừng lấy mẫu từ 18h ngày 21/10/2025 và tiếp nhận trở lại từ 8h ngày 27/10/2025. Thông tin này khiến các công ty xuất khẩu, thương lái hoang mang.

Chị Phạm Thị Thái cho biết: “Các điểm test bị tạm dừng đồng nghĩa trong thời gian này, các doanh nghiệp không có chứng thư kiểm nghiệm, doanh nghiệp không thể mở tờ khai, hàng không thể thông quan. Vì vậy, các công ty buộc phải tạm dừng thu mua để tránh hàng bị ứ đọng. Thương lái giờ không dám mua vì bị lỗ nặng và cũng không biết bán cho ai”, chị Thái nói.

Chị Nguyễn Thị Hương (chủ kho thu mua sầu riêng) cho hay, việc ngừng test hiện nay có thể xuất phát từ nghi ngờ sai phạm trong hoạt động kiểm nghiệm chất lượng sầu riêng xuất khẩu, liên quan đến các tiêu chuẩn kim loại nặng như cadimi, vàng O (Auramine O). “Nhiều lô hàng cho kết quả kiểm nghiệm ở trong nước không bị gì nhưng khi phía Trung Quốc kiểm nghiệm thì phát hiện vàng O vượt ngưỡng cho phép. Do vậy, các phòng test bị nghi ngờ không minh bạch nên họ thông báo tạm dừng”, chị Hương cho biết.

Về vấn đề trên, một lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Lắk nêu, sự cố phát hiện vàng O khiến phía Trung Quốc siết chặt việc kiểm soát, nhiều doanh nghiệp tạm ngưng đưa hàng qua biên giới, nhiều container phải quay đầu. Các kho ở Đắk Lắk buộc phải ngưng thu mua. Nông dân thì lo sợ hàng chín không bán được, còn doanh nghiệp thì chỉ biết chờ. “Điều cốt yếu là chúng ta phải khắc phục ngay các khâu yếu, nhất là việc kiểm soát hóa chất và minh bạch phòng test. Nếu không, cứ mỗi vụ lại một lần khủng hoảng như thế này là không ổn”, vị lãnh đạo này nói.

Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam cho biết, Hiệp hội đang theo dõi sát diễn biến tại các cửa khẩu và nắm thông tin từ doanh nghiệp xuất khẩu. “Ngoài việc ngưng các điểm kiểm nghiệm để nâng cấp thì vào thời điểm này, các kho nhập khẩu bên Trung Quốc cũng có xu hướng hạn chế giao dịch mới để tiêu thụ hết lượng hàng tồn trước đó. Việc giảm tốc nhập khẩu là yếu tố mang tính chu kỳ, không chỉ riêng năm nay”, ông Nguyên nói.

Còn theo anh Trần Tuấn Huy (chủ một doanh nghiệp xuất khẩu sầu riêng), hiện nay, phía Trung Quốc đang thay lệnh 248 thành lệnh 280. “Điểm chung của 2 lệnh này là đều do Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) ban hành, cùng mục tiêu quản lý an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. Hai lệnh này đều yêu cầu doanh nghiệp nước ngoài phải đăng ký cơ sở sản xuất, đóng gói, bảo quản nếu muốn xuất khẩu chính ngạch. Hàng hóa phải có mã số vùng trồng, mã cơ sở đóng gói được phê duyệt, đảm bảo nguyên tắc an toàn, kiểm soát rủi ro và truy xuất đầy đủ nguồn gốc”, anh Huy nêu.

Tuy nhiên, tại lệnh 280 đã có một số thay đổi như: Lệnh 280 chia nhóm sản phẩm theo mức độ rủi ro. Nhóm rủi ro cao vẫn kiểm soát chặt, nhóm thấp được làm nhanh, thủ tục gọn hơn. Cơ chế đăng ký và gia hạn linh hoạt hơn, doanh nghiệp đáp ứng tốt tiêu chuẩn có thể được tự động gia hạn 5 năm. Thay đổi nhỏ chỉ cần báo cập nhật, không cần đăng ký lại từ đầu. GACC có thể công nhận toàn bộ hệ thống quản lý an toàn thực phẩm của nước xuất khẩu, giúp doanh nghiệp được duyệt nhanh hơn nếu hệ thống trong nước vận hành tốt. Danh mục sản phẩm và yêu cầu minh bạch, danh mục hàng được phép xuất khẩu sẽ cập nhật công khai, doanh nghiệp phải đảm bảo thông tin thống nhất (địa chỉ, người đại diện, giấy phép). Nếu thay đổi mà không báo, mã số xuất khẩu có thể bị đình chỉ ngay.

“Tóm lại, Lệnh 248 thiên về quản lý hành chính, nhiều thủ tục. Còn Lệnh 280 chuyển sang quản lý theo rủi ro, hiện đại hơn, tạo điều kiện cho những doanh nghiệp làm bài bản, minh bạch và có hệ thống. Sự cố ngưng thu mua hiện nay không phải là khủng hoảng, mà là giai đoạn chuyển tiếp cần thiết. Sau vài ngày “nghẽn” kỹ thuật, mọi hoạt động sẽ trở lại bình thường, thậm chí ổn định hơn trước. Đây không phải là bước lùi, mà là bước chuẩn hóa để ngành sầu riêng Việt Nam vững vàng hơn trên con đường xuất khẩu chính ngạch”, anh Huy nhận định.