Bộ Nội vụ đề xuất nhiều quy định mới về tổ chức chính quyền địa phương
Bộ Nội vụ đang tổ chức lấy ý kiến nhân dân đối với dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi).
Theo Bộ Nội vụ, sau gần 10 năm thi hành Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, 4 năm thi hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Chính phủ và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2019, 3 năm thi hành các nghị quyết của Quốc hội về tổ chức chính quyền đô thị tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng cho thấy tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương các cấp đã dần đi vào ổn định, hoạt động có hiệu quả, cơ bản đáp ứng được các yêu cầu quản lý, phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương. Tuy nhiên, Bộ Nội vụ đánh giá quá trình tổ chức thi hành các luật, nghị quyết nêu trên đã bộc lộ một số hạn chế, bất cập cần được nghiên cứu sửa đổi, bổ sung cho phù hợp.
Trên cơ sở kế thừa các quy định còn phù hợp của luật hiện hành và cụ thể hóa 5 chính sách tại đề nghị xây dựng dự án luật đã được Chính phủ thông qua, dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) gồm một số nội dung mới.
Phân định thẩm quyền, phân quyền, phân cấp, ủy quyền giữa các cấp chính quyền địa phương
Về tổ chức đơn vị hành chính (ĐVHC), thành lập, giải thể, nhập chia, điều chỉnh địa giới ĐVHC, dự thảo luật quy định theo hướng bổ sung nguyên tắc tổ chức ĐVHC được thực hiện trên cơ sở quy hoạch tổng thể về ĐVHC quốc gia và từng địa phương phù hợp với từng giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội và thực hiện sắp xếp ĐVHC chưa đạt tiêu chuẩn theo quy định của pháp luật nhằm tổ chức hợp lý ĐVHC các cấp. Đồng thời, quy định cụ thể về lấy ý kiến nhân dân và trình tự, thủ tục thành lập, giải thể, nhập chia, điều chỉnh địa giới ĐVHC, bảo đảm mục tiêu đơn giản hóa quy trình, thủ tục, tạo thuận lợi cho việc tiếp tục sắp xếp ĐVHC các cấp thời gian tới.
Dự thảo luật đã phân định thẩm quyền, phân quyền, phân cấp, ủy quyền giữa các cấp chính quyền địa phương nhằm bảo đảm mục tiêu "mỗi nhiệm vụ chỉ giao cho một cấp chính quyền địa phương thực hiện", "chính quyền địa phương cấp nào giải quyết sát thực tiễn, hiệu quả hơn thì giao chính quyền địa phương cấp đó thực hiện". Trong đó, chính quyền địa phương cấp tỉnh ban hành chiến lược, chính sách trên địa bàn và bảo đảm tính thống nhất, thông suốt của nền hành chính quốc gia từ trung ương đến địa phương. Chính quyền địa phương cấp huyện, cấp xã là cấp tổ chức thực hiện, không ban hành chính sách. Chính quyền địa phương các cấp tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong việc quyết định các vấn đề của địa phương đã được luật quy định. Ngoài ra, dự thảo luật mở rộng chủ thể được phân cấp, ủy quyền và chủ thể nhận phân cấp, ủy quyền nhằm tạo sự chủ động cho chính quyền địa phương trong thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được giao; quy định chặt chẽ các điều kiện thực hiện phân cấp, ủy quyền; các trường hợp không phân cấp, ủy quyền… nhằm hạn chế việc phân cấp, ủy quyền tràn lan.
Mô hình tổ chức chính quyền địa phương
Về nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương các cấp, dự thảo luật quy định những nhiệm vụ, quyền hạn chung của chính quyền địa phương, HĐND và UBND các cấp được cụ thể hóa trên cơ sở quy định tại Điều 112, 113, 114 của Hiến pháp năm 2013. Trong đó sẽ phân định nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp chính quyền địa phương; phân định nhiệm vụ, quyền hạn giữa HĐND và UBND ở mỗi ĐVHC; phân định nhiệm vụ, quyền hạn của UBND và Chủ tịch UBND các cấp. Dự thảo luật cũng quy định nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp tỉnh bao gồm ban hành chiến lược, chính sách, quy hoạch đối với các ngành, lĩnh vực và quyết định những nội dung quan trọng trên địa bàn cấp tỉnh; chính quyền địa phương cấp huyện tổ chức thực hiện những công việc mà chính quyền địa phương cấp xã không có khả năng thực hiện (không ban hành chính sách). Chính quyền địa phương cấp xã thực hiện các công việc cụ thể trên địa bàn trong khả năng của mình.
Liên quan đến mô hình tổ chức chính quyền địa phương, dự thảo luật quy định mô hình tổ chức chính quyền địa phương theo hướng: Đối với ĐVHC đô thị sẽ không tổ chức cấp chính quyền (không tổ chức HĐND) mà chỉ tổ chức chính quyền địa phương là UBND tại quận, phường, thị trấn. Đối với ĐVHC nông thôn sẽ không tổ chức cấp chính quyền (không tổ chức HĐND) mà chỉ tổ chức chính quyền địa phương là UBND tại xã. Đối với ĐVHC ở hải đảo, dự thảo đề xuất các huyện đảo không tổ chức ĐVHC cấp xã trực thuộc. Đối với đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, việc tổ chức chính quyền địa phương do Quốc hội quy định khi thành lập đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt đó.
Về cơ cấu tổ chức và hoạt động của HĐND, UBND các cấp, dự thảo luật quy định theo hướng đối với HĐND quy định khung số lượng đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách không quá 25% đối với HĐND cấp tỉnh và 20% đối với HĐND cấp huyện. Khung số lượng các ban của HĐND cũng được đề xuất theo hướng HĐND tỉnh không quá 3 ban; HĐND thành phố trực thuộc Trung ương không quá 4 ban; HĐND huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc Trung ương không quá 2 ban. HĐND quyết định thành lập các ban và quyết định số lượng đại biểu hoạt động chuyên trách của HĐND bảo đảm phù hợp với thực tiễn của địa phương.
Đối với UBND sẽ phân biệt cơ cấu tổ chức, chế độ làm việc và hoạt động của UBND tại ĐVHC tổ chức cấp chính quyền địa phương (có tổ chức HĐND) và UBND tại ĐVHC không tổ chức cấp chính quyền địa phương (không tổ chức HĐND). Trong đó, UBND tại ĐVHC tổ chức cấp chính quyền địa phương (có tổ chức HĐND) cơ cấu tổ chức có các chức danh chủ tịch, phó chủ tịch và một số ủy viên UBND. Chính phủ sẽ quy định khung số lượng phó chủ tịch, ủy viên UBND; khung số lượng cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh, cấp huyện và giao thẩm quyền cho HĐND các cấp quyết định số lượng phó chủ tịch UBND. UBND tại đơn vị không tổ chức cấp chính quyền địa phương (không tổ chức HĐND): Cơ cấu tổ chức của UBND gồm chủ tịch, các phó chủ tịch UBND (không có chức danh uỷ viên UBND); UBND làm việc theo chế độ thủ trưởng; chủ tịch UBND thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của UBND theo quy định của pháp luật.
Đáng chú ý, dự thảo luật bổ sung quy định về giao phụ trách điều hành hoạt động của UBND trong trường hợp khuyết chủ tịch UBND và chưa giao quyền chủ tịch UBND nhằm bảo đảm sự thông suốt của cơ quan hành chính, khắc phục vướng mắc trong trường hợp khuyết chủ tịch UBND thời gian qua.
Hai loại ý kiến và quan điểm, đề xuất của Bộ Nội vụ
Trong quá trình soạn thảo, theo Bộ Nội vụ còn có ý kiến khác nhau liên quan đến mô hình tổ chức chính quyền địa phương.
Loại ý kiến thứ nhất đề nghị không tổ chức HĐND tại quận, xã, phường, thị trấn. Các ĐVHC khác (tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương) tổ chức cấp chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND. Bộ Nội vụ phân tích, các ý kiến này cơ bản kế thừa mô hình tổ chức chính quyền đô thị tại Đà Nẵng, Hải Phòng và TP Hồ Chí Minh (không tổ chức HĐND tại quận, phường) và thực hiện chủ trương của Đảng về giảm cấp chính quyền địa phương (giảm toàn bộ cấp chính quyền địa phương cấp xã).
Loại ý kiến thứ hai đề nghị không tổ chức HĐND tại huyện, quận, phường; các ĐVHC khác tổ chức cấp chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND. Ý kiến này cơ bản kế thừa mô hình tổ chức chính quyền đô thị tại Đà Nẵng, Hải Phòng và TP Hồ Chí Minh (không tổ chức HĐND tại quận, phường) và kế thừa kết quả thực hiện thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường thực hiện ở 10 tỉnh, thành phố (với 67 huyện, 32 quận, 483 phường) giai đoạn 2009-2015 theo Nghị quyết 26/2008 của Quốc hội.
Qua đánh giá tác động, Bộ Nội vụ thấy rằng việc thực hiện mô hình tổ chức theo loại ý kiến thứ nhất phù hợp với chủ trương của Đảng về phân biệt mô hình chính quyền địa phương ở địa bàn đô thị, nông thôn, giảm cấp chính quyền địa phương cấp xã (ở cấp xã chỉ tổ chức chính quyền địa phương là UBND) và phù hợp với quan điểm về phân định thẩm quyền giữa các cấp chính quyền địa phương, trong đó cấp xã là cấp tổ chức thực thi, không ban hành chủ trương, chính sách, biện pháp, do vậy không tổ chức HĐND.
Bộ Nội vụ thống nhất với loại ý kiến thứ nhất và cho biết dự thảo luật đang thể hiện theo hướng ý kiến này.