Bố trí các chức danh chủ chốt không phải người địa phương – bước đột phá trong công tác cán bộ

Ngày 31/10, thay mặt Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú ký ban hành Kết luận 201 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư thư về tình hình, kết quả công tác đại hội đảng bộ trực thuộc Trung ương nhiệm kỳ 2025-2030 và một số nhiệm vụ thời gian tới. Kết luận nêu rõ tập trung chuẩn bị tốt các công việc tổ chức Đại hội XIV của Đảng.

Thường trực các Tiểu ban nghiên cứu tiếp thu ý kiến tham gia góp ý từ đại hội đảng các cấp; ý kiến đại biểu Quốc hội và các tầng lớp nhân dân, trí thức, nhà khoa học... để hoàn thiện Dự thảo Văn kiện trình Hội nghị Trung ương 15. Tiếp tục chuẩn bị các nội dung về nhân sự và các điều kiện cần thiết để tổ chức thành công Đại hội XIV của Đảng. Kết luận nhấn mạnh “Tiếp tục triển khai chủ trương bố trí 100% các chức danh chủ tịch uỷ ban nhân dân, chủ nhiệm uỷ ban kiểm tra, chánh thanh tra tỉnh không phải là người địa phương, hoàn thành trước ngày 15/12/2025”.

Trước đó, chiều 30/9, tại buổi tiếp xúc cử tri đơn vị bầu cử số 10 (Hà Nội), Tổng Bí thư Tô Lâm cho biết, công tác chuẩn bị nhân sự cho đại hội Đảng các cấp và Đại hội lần thứ XIV đang được triển khai đúng tiến độ. Điểm nổi bật là chủ trương bố trí cấp ủy không phải người địa phương đã cơ bản hoàn thành ở cấp xã, cấp tỉnh và lần này sẽ thực hiện không một bí thư nào là người địa phương. Theo Tổng Bí thư, chủ trương này hiện đã áp dụng đối với các chức danh bí thư, giám đốc công an, chánh án TAND, viện trưởng VKSND, thời gian tới sẽ xem xét mở rộng đối với các chức danh như chủ tịch UBND, chủ nhiệm ủy ban kiểm tra, chánh thanh tra.                             

Việc thực hiện đồng bộ sẽ bảo đảm tính khách quan, minh bạch trong lãnh đạo, hạn chế tiêu cực, cục bộ địa phương… 

Tại mục 3, Chương II, Chỉ thị số 45-CT/TW ngày 14/4/2025 của Bộ Chính trị về đại hội đảng bộ các cấp tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng quy định về cơ cấu, số lượng cấp uỷ viên, uỷ viên ban thường vụ và phó bí thư cấp uỷ. Trong đó ghi rõ: Việc chuẩn bị nhân sự cần kết hợp hài hoà giữa nguồn nhân sự tại chỗ với việc điều động, luân chuyển cán bộ từ nơi khác đến.

Các địa phương, đơn vị có cơ cấu cấp uỷ nhưng chưa chuẩn bị được nhân sự tại chỗ thì cấp uỷ cấp trên trực tiếp xem xét, điều động nhân sự từ nơi khác có đủ tiêu chuẩn, điều kiện, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chính trị của địa phương, đơn vị để giới thiệu, chỉ định tham gia cấp uỷ hoặc bổ sung sau đại hội. Cơ bản thực hiện bố trí bí thư (phó bí thư) cấp uỷ đồng thời là chủ tịch hội đồng nhân dân ở cấp tỉnh, cấp xã… Cơ bản thực hiện chủ trương bố trí bí thư cấp uỷ cấp tỉnh không là người địa phương gắn với việc sử dụng, bố trí hài hoà nguồn cán bộ tại chỗ trong quy hoạch; phấn đấu cơ bản hoàn thành ở cấp xã và khuyến khích thực hiện đối với các chức danh khác…

Việc bố trí bí thư, chủ tịch và một số chức danh quan trọng khác không phải là người địa phương vừa bảo đảm thống nhất trong lãnh đạo, quản lý của toàn Đảng, từ Trung ương đến địa phương mà còn để phòng ngừa những biểu hiện tiêu cực. Nếu bí thư tỉnh ủy không phải người địa phương sẽ giảm các ràng buộc bởi những mối quan hệ gia đình, họ hàng, thân quen. Do đó, họ sẽ có điều kiện để thực hiện tốt hơn nhiệm vụ công tác, công việc lãnh đạo, điều hành ở địa phương sẽ khách quan, công tâm, minh bạch hơn.

Đặc biệt, khi bố trí bí thư tỉnh ủy, thành ủy không phải người địa phương sẽ có thực tiễn để rèn giũa và trở thành những cán bộ có tư duy chiến lược lớn hơn, tầm nhìn xa hơn, hướng tới bổ sung cho cơ quan lãnh đạo của Trung ương. Luân chuyển cán bộ giữa các tỉnh, thành phố cũng sẽ góp phần tạo ra chuẩn mực điều hành thống nhất, mở rộng tầm nhìn, giảm lệ thuộc vào mạng lưới thân hữu tại chỗ. Đây là cơ sở để chống tham nhũng một cách căn cơ hơn, vừa là điều kiện để nâng cao tiêu chuẩn liêm chính và hiệu quả bộ máy.

Qua nghiên cứu, thử nghiệm từ nhiều năm trước cho thấy, bí thư cấp ủy không phải người địa phương thì khi xử lý các vụ việc khách quan hơn, quyết định nhanh nhạy hơn và chịu trách nhiệm với quyết định của mình. Ví dụ như khi cấp dưới vi phạm và người đứng đầu ra quyết định kỷ luật sẽ giảm sự ràng buộc bởi các yếu tố thân quen, họ hàng, làng mạc.

Nếu là người cùng tỉnh, gắn bó từ lâu đời sẽ xảy ra những quan hệ thân hữu đan xen, không họ nội thì họ ngoại, không làng này thì làng kia sẽ tác động đến tâm lý, tình cảm, rất khó để đưa ra những quyết sách lãnh đạo, quản lý, nhất là xử lý cán bộ, công chức, viên chức vi phạm một cách khách quan, đúng luật. Thực tế, thời gian qua đã xảy ra tình trạng vi phạm mang tính tập thể, có sự cấu kết giữa doanh nghiệp và lãnh đạo tỉnh một cách sâu sắc qua hàng chục năm.

Do đó, chủ trương bố trí bí thư cấp ủy, chủ tịch cùng một số chức danh khác như chánh thanh tra, giám đốc công an, chủ nhiệm uỷ ban kiểm tra không phải người địa phương là sự khẳng định của Đảng trong quyết tâm xây dựng hệ thống lãnh đạo liêm chính, khách quan và minh bạch, chặn tư duy cục bộ, khơi thông sự phát triển. Lãnh đạo được luân chuyển từ nơi khác đến sẽ có điều kiện xử lý các vấn đề tại địa bàn một cách khách quan hơn, giảm bớt được cục bộ địa phương, bè phái, những tồn tại từ lâu chưa giải quyết được, giúp ổn định chính trị.

Rõ ràng, khi người đứng đầu tránh được lợi ích địa phương quen thuộc, họ có thể quyết tâm dẹp bỏ cơ chế “thân quen, họ hàng”, tránh xung đột lợi ích, giúp hệ thống chính quyền địa phương hoạt động công minh hơn. Nếu nghiêm túc thực hiện chủ trương này, cán bộ lãnh đạo các cấp sẽ được chọn lựa dựa trên năng lực, phẩm chất chứ không phải dòng tộc, họ hàng. Một bộ máy lãnh đạo trong sạch, vững mạnh sẽ xứng đáng với niềm tin của nhân dân, qua đó góp phần thúc đẩy đất nước phát triển nhanh và bền vững hơn.

Tuy nhiên, chúng ta thấy rằng, việc bố trí này mới chỉ là điều kiện cần, là cái khung để ngăn ngừa tiêu cực, tham nhũng chứ không phải giải pháp có thể đảm bảo hiệu quả trọn vẹn. Phần còn lại cũng rất quan trọng chính là các thiết chế kiểm soát quyền lực, kiểm soát công tác tổ chức cán bộ và sự rèn luyện, chấp hành của chính những cá nhân được điều động, luân chuyển. Nếu người đó sang địa phương khác nắm quyền nhưng vẫn mang tư tưởng lợi ích gia đình, lợi ích nhóm thì họ vẫn có thể “lách luật” kéo bè, kéo cánh khi khoảng cách địa lý không đủ để ngăn cản họ làm trái quy định.

Đặc biệt trong điều kiện ngày nay, sự gắn kết giữa các tỉnh, thành, giữa các vùng miền được nâng cao, giao thông đi lại thuận lợi thì việc kéo bè, kết cánh, di chuyển người thân từ họ hàng, quê hương mình đến nơi công tác mới không phải là điều khó thực hiện nếu việc kiểm soát của các cấp có thẩm quyền thiếu chặt chẽ. Hơn nữa, ngay trong quá trình công tác tại địa phương mới cũng sẽ nẩy sinh các mối quan hệ mới, lợi ích mới, từ đó khiến các nhóm thân quen, cánh hẩu khác nhau lại xuất hiện mà không nhất thiết mang yếu tố quê hương, họ hàng. Sự nguy hại của những nhóm lợi ích này nếu câu kết tinh vi cũng không thể nói kém hơn, ít nguy hiểm hơn so với các nhóm lợi ích từ gia đình, dòng tộc.  

Nhìn lại lịch sử, chúng ta thấy thời kỳ phong kiến đã có Luật Hồi tỵ quy định vấn đề này. Nội dung của các quy định hồi tỵ xoay quanh việc ngăn chặn những người thân thích với nhau (người trong gia đình, họ hàng, người đồng hương, thầy trò…) làm việc trong cùng một cơ quan nhà nước. Ngoài ra, cũng có những quy định không cho phép quan chức mua ruộng đất tại nơi mình cai quản, không cho phép quan lại được tham gia vào một số khâu quan trọng của các kỳ thi tuyển người cho triều đình. Các quy định như vậy nhắm đến việc loại bỏ hiện tượng những người thân thuộc gần gũi với nhau kéo bè kết phái bao che, hỗ trợ lẫn nhau, vốn là môi trường lý tưởng của tham nhũng.

Trong giai đoạn phát triển mới, chủ trương bố trí đảm bảo 100% bí thư, chủ tịch, chánh thanh tra, chủ nhiệm uỷ ban kiểm tra, giám đốc công an, viện trưởng VKSND, chánh án TAND đều không phải là người địa phương ngay trong nhiệm kỳ tới thể hiện quyết tâm lớn của Đảng, là bước đột phá trong công tác tổ chức cán bộ, tạo luồng gió mới, động lực mới để thực hiện tốt hơn các yêu cầu, nhiệm vụ chính trị, chuyên môn. Việc bố trí cán bộ cốt cán không phải là người địa phương với mục đích cao nhất là để chính cán bộ đó có thời gian, điều kiện công tác tại vùng đất mới để mài giũa, phấn đấu, khi đã vượt lên được những yếu tố ràng buộc về dòng tộc, họ hàng, quê quán thì đó là lúc để chính họ khẳng định được bản thân, năng lực điều hành, tư duy tổ chức, chỉ đạo triển khai trong thực tiễn.

Đồng thời, để đảm bảo thực hiện đồng bộ, thống nhất trên toàn quốc đối với các chức danh chủ chốt, lĩnh vực nhạy cảm, theo chúng tôi cần bỏ cụm từ “nghiên cứu” trong đoạn “nghiên cứu thực hiện việc bố trí chức danh người đứng đầu các ngành, lĩnh vực: Kiểm sát, toà án, thuế cấp tỉnh không phải là người địa phương”. Theo đó, việc bố trí chức danh người đứng đầu các lĩnh vực nêu trên cũng cần ấn định ngay từ nhiệm kỳ 2025-2030 đối với cấp tỉnh, thành phố chứ không tạo khoảng trống “nghiên cứu” dễ dẫn đến kéo dài, làm chậm tiến trình thực hiện.