Cần quy định chặt chẽ, tránh để lợi dụng giám định tư pháp xoá dấu vết, phạm tội
Luật Giám định tư pháp có vai trò then chốt trong hoạt động tư pháp; kết luận giám định là một nguồn chứng cứ quan trọng, có ý nghĩa quyết định trong các vụ án hình sự, dân sự, hành chính; chất lượng giám định ảnh hưởng trực tiếp đến việc xác định sự thật khách quan của vụ án.
Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khoá XV, sáng 5/11, Quốc hội tiến hành thảo luận tại tổ về các dự án luật: Thi hành án dân sự (sửa đổi); Giám định tư pháp (sửa đổi); Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống tham nhũng; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Cho ý kiến về dự án Luật Giám định tư pháp (sửa đổi), các ý kiến nhất trí với sự cần thiết sửa đổi nhằm thể chế hóa đầy đủ các đường lối, chủ trương của Đảng về công tác giám định tư pháp và giải quyết những hạn chế, vướng mắc phát sinh từ thực tiễn sau hơn 13 năm thực thi và đây là một đạo luật có vai trò then chốt trong hoạt động tư pháp; kết luận giám định là một nguồn chứng cứ quan trọng, có ý nghĩa quyết định trong các vụ án hình sự, dân sự, hành chính; chất lượng giám định ảnh hưởng trực tiếp đến việc xác định sự thật khách quan của vụ án, đến quyền con người, quyền công dân, lợi ích của Nhà nước, tổ chức và cá nhân.
Nên giữ quy định hiện hành về bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên tư pháp
Về thẩm quyền bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên tư pháp, đại biểu Nguyễn Tiến Nam (đoàn Quảng Trị) cho biết, khoản 1 Điều 11 dự thảo luật quy định: Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, Viện trưởng Viện KSND tối cao, Chủ tịch UBND cấp tỉnh bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên tư pháp. Theo đại biểu quy định như vậy giúp thuận lợi cho quá trình bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên, cắt giảm thủ tục hành chính.
Tuy nhiên, đại biểu băn khoăn về chất lượng giám định viên vì thực tế các lĩnh vực giám định tư pháp do tổ chức giám định tư pháp công lập thực hiện (như pháp y, kỹ thuật hình sự) có ở nhiều bộ, ngành và ở địa phương. Nếu cùng 1 lĩnh vực giám định tư pháp mà có nhiều chủ thể bổ nhiệm thì chất lượng giám định viên sẽ không đồng đều. Bên cạnh đó, ở một số bộ, ngành có số lượng giám định viên ít, chuyên môn còn hạn chế thì cần có thời gian theo dõi, đánh giá trước khi bổ nhiệm; việc giao cho các bộ, ngành, UBND cấp tỉnh bổ nhiệm dễ dẫn đến tình trạng “cứ đủ thời gian” là bổ nhiệm, mà không đánh giá được chất lượng giám định viên; việc đánh giá chất lượng cũng như bổ nhiệm giám định viên nên giao cho 1 đơn vị quản lý chuyên môn thực hiện sẽ đảm bảo đồng bộ, thống nhất.
Vì vậy, đại biểu đề nghị giữ nguyên như quy định của luật hiện hành: giao Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang bộ, Thủ trưởng cơ quan thuộc Chính phủ quản lý chuyên môn lĩnh vực giám định tư pháp bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên tư pháp (như Bộ Y tế bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên pháp y, pháp y tâm thần; Bộ Công an bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên kỹ thuật hình sự;…).
Cũng đồng tình quan điểm này, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (đoàn Lạng Sơn) cho rằng, quy định về bổ nhiệm, miễn nhiệm giám định viên tư pháp là chưa rõ ràng, đặc biệt trong trường hợp giám định viên kỹ thuật hình sự công tác tại Bộ Quốc phòng hay Viện KSND tối cao thì thẩm quyền bổ nhiệm thuộc về ai? Hơn nữa, ba lý do Chính phủ đưa ra cho việc chuyển thẩm quyền cần được bổ sung căn cứ thuyết phục hơn. Do đó, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa đề nghị Cơ quan soạn thảo xem xét, giữ thẩm quyền bổ nhiệm giám định viên tư pháp như luật hiện hành (Luật quy định rõ Bộ trưởng Bộ Y tế bổ nhiệm giám định viên pháp y, Bộ trưởng Bộ Công an bổ nhiệm giám định viên kỹ thuật hình sự), nhằm đảm bảo tính chuyên môn hóa và thống nhất quản lý theo lĩnh vực.
Cần tránh lộ lọt bí mật nhà nước trong giám định tư pháp
Đối với lĩnh vực giám định ADN, tài liệu, kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân, đại biểu Nguyễn Tiến Nam cho rằng, đây là những lĩnh vực giám định đặc thù, liên quan đến thông tin, dữ liệu cá nhân (thông qua thông tin sinh trắc học ADN, đường vân); bên cạnh đó, phần lớn đối tượng giám định, mẫu so sánh có liên quan đến bí mật nhà nước như: đặc điểm bảo an của tiền, hình dấu, chữ viết, chữ ký trên các giấy tờ, tài liệu có giá trị pháp lý, dữ liệu cá nhân trên các thiết bị điện tử,…
“Nếu thành lập Văn phòng giám định tư pháp đối với các chuyên ngành trên có thể dẫn đến lộ lọt bí mật nhà nước, lộ lọt thông tin cá nhân, phương pháp giám định, từ đó tội phạm có thể lợi dụng để phạm tội, xóa dấu vết, che giấu thủ đoạn phạm tội, gây khó khăn cho công tác phòng ngừa, phát hiện và điều tra, xử lý” – đại biểu nêu quan điểm và cho biết, hiện tại các tổ chức giám định tư pháp công lập được nhà nước đầu tư, đảm bảo đang hoạt động, đáp ứng tốt yêu cầu giám định ở các lĩnh vực trên, chưa phát sinh khó khăn, vướng mắc cần phải xã hội hóa.
Cũng cho rằng xã hội hoá hoạt động giám định có thể dẫn đến rủi ro, đại biểu Dương Khắc Mai (đoàn Lâm Đồng) cần kiểm soát chặt chẽ, dự thảo cho phép mở rộng xã hội hóa thông qua Văn phòng giám định tư pháp và tổ chức giám định theo vụ việc. Đại biểu nhận định quy định cũng tiềm ẩn rủi ro về chất lượng và đạo đức nghề nghiệp nếu thiếu cơ chế kiểm soát. Vì vậy, đề nghị cần đặt ra tiêu chuẩn rõ ràng về điều kiện hành nghề, cơ chế cấp phép, công nhận, đình chỉ, thu hồi đối với tổ chức giám định tư pháp ngoài công lập.
Đồng thời, bổ sung quy định về giám định độc lập, kiểm định chất lượng kết luận giám định, có thể thông qua Hội đồng chuyên môn hoặc cơ quan chuyên trách thuộc Bộ Tư pháp. Xây dựng cơ chế đánh giá định kỳ năng lực của Giám định viên tư pháp ngoài công lập để bảo đảm uy tín và chất lượng giám định.