Ồ ạt đầu tư điện gió, điện mặt trời nhưng không hoà được điện lưới: “Có vấn đề gì trong đó không”?

Sáng 12/10, tiếp tục Phiên họp thứ 27, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) tiến hành giám sát chuyên đề "Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016-2021".

Nguy cơ thiếu điện luôn hiện hữu

Đoàn giám sát đánh giá, việc cung cấp và nhập khẩu năng lượng cơ bản đáp ứng đủ cho yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh với chất lượng ngày càng được cải thiện, cơ bản đảm bảo an ninh năng lượng. Việc triển khai quy hoạch các phân ngành năng lượng, nhất là Quy hoạch điện VII, Quy hoạch điện VII điều chỉnh đã đạt được kết quả nhất định, Quy hoạch điện VIII tuy mới được phê duyệt nhưng đã được chú trọng, nỗ lực triển khai kịp thời.

Tỷ lệ xây dựng lưới điện theo Quy hoạch điện VII điều chỉnh trong giai đoạn 2016-2020 đạt mức trung bình khá (trên 52,97% đối với lưới điện 220 kV; lưới điện 500 kV về đường dây đạt được 58,55%, trạm 500 kV đạt 87,07%).

Tuy nhiên, bên cạnh đó, đoàn giám sát cũng cho rằng, mục tiêu đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia đối mặt với nhiều thách thức; các nguồn cung trong nước không đủ đáp ứng yêu cầu dẫn đến phải nhập khẩu năng lượng ngày càng lớn. "Chỉ tiêu chủ yếu đánh giá đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia biến động theo chiều hướng bất lợi. Khả năng thiếu điện trong ngắn hạn (2024-2025), trung hạn (2025-2030) và dài hạn (2030–2050) là nguy cơ hiện hữu", Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy cho hay.

3/6 chỉ tiêu chủ yếu đánh giá đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia đang biến động theo chiều hướng bất lợi. Đáng lưu ý, ngành năng lượng nước ta ngày càng phụ thuộc vào nhập khẩu; tài nguyên năng lượng sơ cấp Việt Nam ngày càng cạn kiệt. Tài nguyên năng lượng sơ cấp về thủy điện về cơ bản đã khai thác hết.

Các tập đoàn năng lượng lớn của nhà nước như Tập đoàn Điện lực Việt Nam, Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam, Tập đoàn Than – Khoáng sản Việt Nam đã không hoàn thành việc đầu tư các dự án nguồn điện và lưới điện theo nhiệm vụ được giao tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh. Một số dự án năng lượng đầu tư trong nước thua lỗ, đầu tư ra nước ngoài tiềm ẩn nhiều rủi ro, bao gồm mất vốn đầu tư, khó khăn trong việc xử lý, giải quyết các vấn đề và quá trình giải quyết chậm trễ do sự khác biệt văn hóa, ngôn ngữ, thủ tục hành chính và hệ thống pháp lý của quốc gia.

Trong số 12 dự án thua lỗ, kém hiệu quả của ngành Công Thương, có 4 dự án trong lĩnh vực chế biến dầu khí thuộc Tập đoàn dầu khí Việt Nam (PVN) với tổng số lỗ lũy kế tính đến ngày 30/6/2019 lên tới 9.154,6 tỷ đồng. Đáng lưu ý, việc xử lý hậu quả đối với 3 dự án sản xuất nhiên liệu sinh học (các nhà máy sản xuất nhiên liệu sinh học: Quảng Ngãi, Phú Thọ, Bình Phước) hết sức khó khăn, gây nợ xấu cho các tổ chức tín dụng.

Vi phạm về kinh tế hơn 15.000 tỷ đồng

Đoàn giám sát cũng dẫn báo cáo của Thanh tra Chính phủ, trong giai đoạn 2016 - 2021, qua thanh tra đã phát hiện vi phạm về kinh tế 15.170 tỷ đồng, 5.960 m2 đất, xử lý hành chính 246 tổ chức, 724 cá nhân và chuyển cơ quan điều tra tiếp tục, xem xét, xử lý 23 vụ.

Từ kết quả nêu trên, đoàn giám sát kiến nghị trong năm 2023, cần ban hành kế hoạch thực hiện Quy hoạch điện VIII, quy hoạch tổng thể năng lượng quốc gia, danh mục các dự án phát triển năng lượng quan trọng quốc gia, cấp bách trong giai đoạn 2023-2030.

Nghiên cứu, rà soát, đánh giá tác động, có cơ chế phù hợp, nếu cần thiết đề xuất cơ chế đặc thù để triển khai kịp tiến độ các dự án nguồn và lưới điện cấp bách, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia và hiệu quả kinh tế, đáp ứng tiến độ theo Quy hoạch tổng thể về năng lượng quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 và các quy hoạch phân ngành năng lượng đã được các cơ quan có thẩm quyền phê duyệt, không để thiếu điện, than, xăng dầu và khí đốt cho nền kinh tế, sinh hoạt của người dân trong mọi tình huống.

Đoàn giám sát cũng đề nghị khẩn trương đẩy nhanh việc hoàn thành các điều kiện để thực hiện lộ trình phát triển thị trường điện bán buôn và bán lẻ cạnh tranh. Điều chỉnh kịp thời giá bán lẻ điện theo biến động thực tế của thông số đầu vào, giá nguyên nhiên liệu, tỷ giá, thị trường điện, bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, an sinh xã hội, đồng thời bù đắp được chi phí và lợi nhuận hợp lý để bảo toàn vốn kinh doanh của doanh nghiệp...

"Tiếp tục đẩy mạnh công tác giám sát, kiểm toán, thanh tra, kiểm tra, điều tra và kết luận, xử lý dứt điểm các vụ việc tồn đọng; trong năm 2023, làm rõ nguyên nhân gây ra khoản lỗ của các Tập đoàn/Tổng công ty nhà nước phát triển năng lượng trong thời gian vừa qua" - Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường nhấn mạnh. Cùng với đó, nghiên cứu đề xuất hoặc quyết định theo thẩm quyền các giải pháp xử lý dứt điểm, không để tình trạng rủi ro, mất cân đối tài chính; tăng cường trách nhiệm của các bộ quản lý ngành và các địa phương, chủ đầu tư.

Giám sát chưa chỉ rõ trách nhiệm, báo cáo còn chung chung

Thảo luận tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ khẳng định, chuyên đề giám sát "Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016-2021" có ý nghĩa rất quan trọng, nên việc ban hành nghị quyết phải tạo ra chuyển biến khác biệt trong thực tiễn bởi một số nội dung trong báo cáo và dự thảo nghị quyết vẫn còn mang tính định tính.

Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, chuyên đề giám sát phải có trọng tâm, trọng điểm, làm rõ thực trạng, tồn tại, hạn chế khách quan, chủ quan, những trách nhiệm trong ban hành văn bản pháp luật, thực thi chính sách, tổ chức thực hiện. "Theo tôi, trọng điểm nên tập trung nhiều vấn đề an ninh năng lượng. Trong an ninh năng lượng thì quan trọng nhất là điện và xăng dầu, trong điện thì tập trung quy hoạch Điện VII và quy hoạch Điện VIII", Chủ tịch Quốc hội nêu rõ và cho rằng, giải trình liên quan đến quy hoạch điện của các cơ quan chưa thỏa đáng.

"Trong quy hoạch Điện VIII, phải làm rõ thế nào là kế hoạch triển khai quy hoạch. Kế hoạch không phải là quy hoạch con trong quy hoạch lớn, mà là kế hoạch triển khai cụ thể, nguồn lực thế nào, giao trách nhiệm các bộ, ngành ra sao?", Chủ tịch Quốc hội lưu ý.

Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế (UBKT) Vũ Hồng Thanh bày tỏ băn khoăn khi quy hoạch Điện VIII được ban hành trước quy hoạch tổng thể quốc gia. "Đáng lẽ quy hoạch tổng thể trước, quy hoạch phân ngành sau thì chúng ta lại làm ngược lại, tính liên kết như thế nào?", ông nói. Trước đây, UBKT có cuộc giám sát nhỏ, trong quy hoạch Điện VII, các doanh nghiệp đề cập "hiện tượng dự án vùng này, vùng kia, công suất bao nhiêu đã có tên người này, người kia rồi". Cạnh tranh trong quy hoạch có vấn đề, đề nghị đoàn giám sát làm rõ, có hay không?

Cũng theo Chủ nhiệm UBKT, đoàn giám sát nhận định việc triển khai quy hoạch các phân ngành năng lượng còn nhiều bất cập, nhất là trong việc tổ chức quy hoạch điện và điều chỉnh việc phát triển điện gió, điện mặt trời, thủy điện nhỏ. Thực tiễn thời gian vừa qua, Bộ Công thương tham mưu ban hành giá fit có thời hạn thì xuất hiện phong trào đầu tư ồ ạt điện mặt trời, điện gió. Nhiều dự án đã hoàn thành và đưa vào hoạt động, có dự án được hưởng giá fit, có dự án thì không, hoặc có dự án chỉ được hưởng một phần...

"Các nhà đầu tư đã kiến nghị nhiều vì thiếu truyền tải, thừa cục bộ, họ không bán được điện trong lưới. Cần làm rõ việc ban hành giá fit có đúng hay không, có công bằng hay không? Rõ ràng ở đây có sự thất thoát, lãng phí của xã hội, của doanh nghiệp khi một nguồn công suất đầu tư ra rồi không sử dụng được" - Chủ nhiệm UBKT thẳng thắn.

Cùng chung suy nghĩ, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương đề nghị báo cáo đánh giá những ách tắc, vướng mắc trong điều hành giá điện, giá than, giá khí; nguyên nhân và trách nhiệm như thế nào? Đánh giá kỹ hơn thực trạng thực hiện quy hoạch Điện VII khi để xảy ra tình trạng điện thừa nhưng không hoà được lưới điện quốc gia, một số doanh nghiệp bất bình.

"Có vấn đề gì trong đấy không, có "lợi ích nhóm" không? Đoàn giám sát phải làm, nếu có thì chuyển hồ sơ cho cơ quan điều tra. Phải nói rõ chứ cứ chung chung thì không bao giờ khắc phục. Chỉ rõ nguyên nhân và trách nhiệm của các cơ quan, địa phương, chủ quản lý, đề xuất biện pháp tháo gỡ", Phó Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Về những giải pháp mà nghị quyết đưa ra, ông đề nghị xác định các giải pháp trọng tâm liên quan kịch bản bảo đảm an toàn năng lượng; tránh việc hô khẩu hiệu rất hay: "Kiên quyết không để thiếu điện trong bất cứ hoàn cảnh nào", nhưng giải pháp thì không có. Tiếp đó là giải pháp trọng tâm quy hoạch tổng thể, phân ngành, nếu không, giữa công suất và truyền tải lại "đá" nhau, lãng phí rất lớn nguồn lực xã hội, "doanh nghiệp kêu ca, người dân thì thiếu điện".

"Rồi giải pháp trọng tâm về hạ tầng năng lượng, công nghệ năng lượng, thị trường năng lượng, tái cơ cấu 12 dự án trọng điểm về điện, than, dầu khí chậm tiến độ. Đoàn giám sát cần làm rõ, kiến nghị giải pháp cụ thể gì đây, chứ cứ nói chung chung thì không giải quyết được, mà giá trị của báo cáo lần này sẽ rất hạn chế", Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương bổ sung.