600 - 800 nghìn tỷ đồng đang “chảy” trong tín dụng đen
Chiếm khoảng 6-8% tổng dư nợ của cả nền kinh tế, tương đương 600-800 nghìn tỷ đồng, đó là số tiền đang “chảy” trong tín dụng đen, gây bao hệ lụy cho xã hội, trong đó cái giá phải trả cho người đi vay có khi bằng cả tính mạng.
Nhưng, việc hiểu, nhận dạng tín dụng đen vẫn còn khá chung chung, giải pháp chưa căn cơ, chưa đồng bộ, dẫn đến kết quả triển khai chưa thực sự hiệu quả, trong khi tệ nạn tín dụng đen vẫn đang hoành hành. Ngày 2/12, Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam phối hợp với Vụ Tín dụng các ngành kinh tế (Ngân hàng Nhà nước - NHNN), Cục Cảnh sát Hình sự (Bộ Công an) và Tòa án Nhân dân TP Hà Nội tổ chức Hội thảo: "Nhận diện tín dụng đen dưới góc nhìn pháp luật và các giải pháp phát triển tín dụng khu vực nông thôn".
Tín dụng đen lãi suất 1.700%/năm
Thiếu tướng Trần Ngọc Hà, Cục trưởng Cục Cảnh sát Hình sự cho biết, mấy tuần qua, lực lượng Cảnh sát Hình sự vừa triệt phá một đường dây cho vay nặng lãi do một đối tượng người Hải Phòng cầm đầu, hoạt động tại TP Hồ Chí Minh. Đối tượng này cho vay với lãi suất lên tới 1.700%/năm. Theo đó, có nạn nhân vay của nhóm đối tượng này 16,2 tỷ đồng, đã trả hơn 20 tỷ đồng nhưng giờ vẫn nợ hơn 11 tỷ đồng.
Theo nhận định của Thiếu tướng Trần Ngọc Hà, lợi nhuận bất chính quá lớn từ cho vay bất hợp pháp là nguyên nhân khiến tín dụng đen vẫn tồn tại dai dẳng, bất chấp lực lượng Công an liên tục truy quét. Qua công tác nghiệp vụ, Công an các địa phương đã rà soát, phát hiện 6.664 cơ sở kinh doanh dịch vụ cầm đồ; 540 cơ sở kinh doanh tài chính; 3.667 cá nhân có biểu hiện hoạt động cho vay lãi suất cao. Ngoài ra, lực lượng Công an cũng đã tiếp nhận, phát hiện hàng nghìn vụ/đối tượng, đã khởi tố hàng trăm vụ án về các tội danh giết người cố ý gây thương tích, làm nhục người khác, bắt, giữ, giam người trái pháp luật, xâm phạm chỗ ở người khác, cướp tài sản, bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản, cưỡng đoạt tài sản, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, hủy hoại, cố ý làm hư hỏng tài sản, gây rối trật tự công cộng…
Theo Phó Thống đốc NHNN Đào Minh Tú, tác động tiêu cực của đại dịch COVID-19 khiến nhiều người lao động rơi vào cảnh khó khăn, mất việc làm và không có tiền chi tiêu, tội phạm tín dụng đen đã lợi dụng tình cảnh này để mở rộng “bẫy” vay nợ thông qua nhiều hình thức, phương thức và thủ đoạn mới tinh vi hơn, hướng đến nhóm đối tượng yếu thế như người lao động nghèo, người dân tộc vùng sâu, vùng xa khó tiếp cận với thông tin… Đồng thời, tội phạm tín dụng đen đã sử dụng nhiều cách thức xử lý, đòi nợ phi pháp, ảnh hưởng đến an ninh, trật tự, gây bức xúc trong xã hội.
Là một chuyên gia về ngân hàng, TS Cấn Văn Lực tính toán quy mô tín dụng phi chính thức tại Việt Nam hiện nay tương đương khoảng 15-20% tổng tín dụng của nền kinh tế; trong đó, quy mô tín dụng đen chiếm khoảng 30-35% tổng tín dụng phi chính thức, tương đương 6-8% tổng dư nợ nền kinh tế, khoảng 600-800 ngàn tỷ đồng. Theo ông Lực, nếu so với tổng tín dụng thì đây không phải con số lớn, nhưng hệ lụy xã hội thì rất lớn, rất phức tạp và cần lưu tâm xử lý.
Đề xuất bỏ phạt tiền, tăng nặng phạt tù
Ông Nguyễn Đình Tiến, Phó Chánh tòa Hình sự cho biết, quá trình xử lý các vụ việc liên quan đến tín dụng đen rất khó khăn trong việc phát hiện, thu thập, củng cố chứng cứ, bởi các đối tượng thường cất giấu hợp đồng ở những nơi kín đáo, dễ tiêu hủy, sử dụng mạng xã hội để chốt hợp đồng.
Hơn nữa, các đối tượng còn sử dụng nhiều “chiêu trò” lách luật như: Thu tiền gốc trước, nếu người vay trả hết gốc thì chuyển lãi thành gốc nên khi bị phát hiện không thể kết luận các đối tượng thu lời từ lãi; hoặc sử dụng thủ đoạn trong lập hợp đồng vay: Không thể hiện lãi suất, thế chấp bằng giấy tờ tùy thân; lợi dụng công nghệ thông tin, phần mềm, ứng dụng điện thoại để cho vay.
Khi đã bị đưa ra truy tố, xét xử thì các bị cáo thường không thừa nhận phạm tội, gây khó khăn cho việc giải quyết vụ án. Ngoài các hành vi thực hiện tội phạm liên quan đến tín dụng đen trực tiếp như đã nêu ở trên, thời gian gần đây, các đối tượng còn thay đổi hình thức hoạt động như thông qua các phần mềm điện tử, hoạt động trên môi trường mạng thông qua các app cho vay mà người bị hại chỉ cần có điện thoại thông minh là có thể dễ dàng truy cập, kí kết các hợp đồng vay nợ với các thủ đoạn hết sức tinh vi khiến bị hại khó có thể nhận diện các điều khoản cam kết bất lợi trái pháp luật, đặc biệt là mức lãi suất rất cao.
Các thủ đoạn này khá đa dạng và mới mẻ khiến cho người dân có nhu cầu vay vốn không hình dung và lường trước hậu quả. Hơn nữa, tội phạm tín dụng đen thông qua không gian mạng thường được tổ chức công ty điều hành các website tài chính với mô hình tội phạm có tổ chức và được điều hành hết sức tinh vi và chuyên nghiệp.
Liên quan đến các đường dây tín dụng đen thường có các tổ chức, băng nhóm xã hội đen, đâm thuê chém mướn và để thu hồi nợ, các đối tượng sẵn sàng thực hiện các hành vi hết sức trắng trợn, manh động tấn công hoặc khủng bố tinh thần, đời sống của bị hại, gây hoang mang, hoảng loạn trong đời sống khu dân cư. Thậm chí tội phạm không từ các thủ đoạn bắt giữ người, đánh, chém, gây thương tích, cướp tài sản của không chỉ người vay mà còn của cả thân nhân của họ và lý do cho các hành động này dựa vào các hợp đồng đòi nợ, mua bán nợ...
Vì vậy, đại diện Tòa án nhân dân TP Hà Nội đề nghị, do tính chất nguy hiểm của loại tội phạm có thể gây bất ổn cho đời sống người dân, ảnh hưởng đến an ninh chính trị, trật tư an toàn xã hội nên cần nghiên cứu sửa đổi quy định Điều 201 Bộ luật Hình sự năm 2015 theo hướng: Bỏ hình phạt tiền và tăng hình phạt tù theo khoản 1 hình phạt từ 1 đến 5 năm tù; khoản 2 từ 5 năm đến 15 năm tù. Đồng thời, có sự phối hợp thường xuyên giữa các cơ quan bảo vệ pháp luật, cơ quan thanh tra ngân hàng, cơ quan quản lý thông tin truyền thông, cơ quan quản lý doanh nghiệp để xử lý kịp thời, xử phạt nặng tội phạm tín dụng đen.
TS. Cấn Văn Lực đề xuất, để chống tín dụng đen, bên cạnh các giải pháp về quy định pháp lý và quản lý, cần tăng khả năng tiếp cận tín dụng, vốn chính thức cho người dân và doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa. Tạo điều kiện pháp lý thuận lợi để phát triển kinh tế số, tài chính số. Đồng thời nâng cao nhận thức, hiểu biết của người dân và doanh nghiệp về dịch vụ tài chính – ngân hàng. “Cuối cùng, quan trọng hơn cả vẫn là ý thức của người dân, cộng đồng trong phòng, chống tín dụng đen”, ông Lực nói.