Bài toán hóc búa đầu tiên của tân Chủ tịch EU
Hungary có kế hoạch tổ chức hội nghị thượng đỉnh về đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU) tại Budapest vào ngày 28-29/8, một cơ hội để Thủ tướng nước chủ nhà Viktor Orban nỗ lực định hình chương trình nghị sự chính sách đối ngoại của khối. Tuy nhiên, thay vì đến Budapest, các Ngoại trưởng EU lại có kế hoạch tổ chức hội nghị thượng đỉnh ngoại giao riêng của họ.
Quyết định tẩy chay hoạt động ngoại giao trong nhiệm kỳ Chủ tịch luân phiên Hội đồng EU của Hungary được coi là đòn trừng phạt của EU sau khi Thủ tướng Viktor Orban cản trở viện trợ cho Ukraine và tự quyết định thực hiện các chuyến đi gây tranh cãi mà ông tuyên bố vì hòa bình tới Nga và Trung Quốc, gặp Tổng thống Vladimir Putin và Chủ tịch Tập Cận Bình, nhưng không phối hợp với 26 nhà lãnh đạo thành viên khác của khối.
Ủy ban châu Âu (EC) cáo buộc Thủ tướng Viktor Orban có hành vi lạm quyền và hình ảnh của EU, đi ngược lại các chủ trương của EU là cô lập Nga và duy trì sự ủng hộ cho Ukraine. Cao ủy phụ trách an ninh và đối ngoại EU Josep Borrell thông báo sẽ triệu tập các bộ trưởng dự một cuộc họp về đối ngoại “chính thức” cùng thời điểm với hội nghị mà Hungary lên kế hoạch, theo ba nhà ngoại giao EU liên quan trực tiếp về kế hoạch này và yêu cầu giấu tên do tính chất nhạy cảm của động thái trên.
Sự việc diễn ra sau khi Đặc phái viên của Hungary tại EU Bálint Ódor bị các đồng nghiệp châu Âu chỉ trích gay gắt tại một cuộc họp đầu tháng này, với Slovakia là quốc gia duy nhất không phát biểu. Bằng cách tẩy chay hội nghị thượng đỉnh về ngoại giao, các Ngoại trưởng EU khác hy vọng sẽ hạn chế được những hành động bất ngờ của Hungary.
Một trong những nhà ngoại giao EU nêu rõ: “Nếu có một cuộc họp đối ngoại chính thức do đại diện cấp cao (ông Josep Borrell) tổ chức vào cùng ngày, các bộ trưởng sẽ không thể đến Budapest”. Một người khác nói thêm rằng, bằng cách tẩy chay cuộc họp ở Budapest, các bộ trưởng ngoại giao EU khác muốn “gửi đi một tín hiệu rõ ràng rằng Hungary không đại diện cho EU”.
Phản ứng trước động thái tẩy chay từ EU, Bộ trưởng các vấn đề châu Âu của Hungary János Bóka cho rằng, EU không thể tự chọn các tổ chức và quốc gia thành viên mà họ muốn hợp tác, đồng thời cho biết Tổng thống Viktor Orban vẫn “cam kết hợp tác” để giải quyết “những thách thức chung”.
Căng thẳng giữa EU và Hungary đã có từ trước khi nổ ra xung đột Nga - Ukraine. Dưới thời Thủ tướng Viktor Orban, Budapest đã bị Brussels chỉ trích về vấn đề dân chủ và pháp quyền, cũng như ngăn cản hoạt động của EU bằng cách chặn việc thông qua luật hoặc tài trợ để giành được nhượng bộ trong các lĩnh vực không liên quan. Các bộ trưởng của các nước EU khác đã sẵn sàng lạnh nhạt với Hungary.
Tại cuộc họp đầu tiên trên cương vị Chủ tịch luân phiên EU của Hungary, được tổ chức tại Budapest để thảo luận về chính sách công nghiệp, chỉ có 7 bộ trưởng từ các nước khác tham gia. Một nhà ngoại giao EU nói đùa rằng “thật không may” một số ngoại trưởng sẽ không thể tham dự sự kiện ở Budapest nếu ông Josep Borrell tổ chức một cuộc họp tương tự. Kế hoạch này đã được thảo luận không chính thức với một số nước EU, bao gồm Pháp và Đức. Vào ngày 17/7, Cơ quan Dịch vụ Đối ngoại EU do ông Josep Borrell lãnh đạo sẽ trình bày kế hoạch trên cho 27 đại diện thường trực của EU.
Thậm chí, theo tin từ tờ Politico, sau chuyến thăm Nga của Thủ tướng Viktor Orban, EU có thể tước quyền chủ tịch luân phiên của Hungary. Theo nguồn tin, sau khi đảm nhận chức Chủ tịch luân phiên của Hội đồng châu Âu với cam kết sẽ đưa “Châu Âu vĩ đại trở lại (MEGA)”, ông Viktor Orban đã đến thăm Ukraine và gặp Tổng thống Volodymyr Zelensky. Sau đó, nhà lãnh đạo Hungary đã tới Nga, chuyến thăm gây ra làn sóng chỉ trích ở Kiev cũng như Brussels.
“Các quốc gia thành viên đã khó chịu với phương châm MEGA. Nhưng cuộc gặp của ông Orban với Tổng thống Nga Vladimir Putin sẽ vĩnh viễn làm lu mờ nhiệm kỳ Chủ tịch EU của Hungary. Với cuộc gặp này, nhiệm kỳ chủ tịch sẽ kết thúc thậm chí trước khi nó thực sự bắt đầu”, tờ Politico dẫn lời một nhà ngoại giao giấu tên của EU cho biết. Một nhà ngoại giao khác nói rằng có “sự phản đối chính trị rất rõ ràng” đối với ông Viktor Orban ở Brussels.
Ông Daniel Hegedus, thành viên cấp cao tại tổ chức tư vấn Quỹ Marshall của Đức, lập luận rằng, EU “có thể tước quyền Chủ tịch Hội đồng châu Âu của Hungary trong vòng vài tuần” và chuyển giao sang nhiệm kỳ của Ba Lan từ ngày 1/9, cắt ngắn nhiệm kỳ của Hungary. Điều này đòi hỏi phải có ít nhất 4/5 phiếu thuận trong Hội đồng châu Âu.
Về phần mình, Thủ tướng Viktor Orban đã bác bỏ những chỉ trích trên, khẳng định, ông chỉ đang thực hiện sứ mệnh hoà bình nhằm tìm ra lối thoát ngắn nhất cho xung đột Nga – Ukraine. Nhà lãnh đạo Hungary cũng tuyên bố, ông không đại diện cho liên minh trong chuyến thăm Nga: “Các cường quốc lớn hơn có thể chấm dứt xung đột, nhưng Hungary có thể là một công cụ tốt trong tay Chúa để thúc đẩy hòa bình”.
Sau Ukraine, Nga và Trung Quốc, Thủ tướng Viktor Orban đã tới Mỹ để tham dự Hội nghị Thượng đỉnh thường niên của NATO nhưng không hội đàm cấp cao với Tổng thống Mỹ Joe Biden. Thay vào đó, ông đã gặp ứng cử viên tổng thống hàng đầu của đảng Cộng hòa Donald Trump, mà như ông nói, là theo một phần “sứ mệnh hòa bình 5.0”. “Chúng tôi đã thảo luận các biện pháp để kiến tạo hòa bình. Tin tốt trong ngày: Ông Trump sẽ giải quyết được điều đó!”, Thủ tướng Hungary viết trên mạng xã hội X.
Đáp lại, ứng cử viên tổng thống hàng đầu của đảng Cộng hòa bày tỏ: “Cảm ơn ông Viktor Orban. Phải có hoà bình và nhanh chóng. Quá nhiều người đã thiệt mạng trong một cuộc chiến đáng lẽ không bao giờ nên xảy ra!”. Trước đây, ông Viktor Orban từng ca ngợi ông Donald Trump là “người đàn ông của hòa bình”. Dưới sự lãnh đạo của ông, Mỹ đã “không khơi mào một cuộc chiến tranh nào”. Thành viên đảng Cộng hòa này cũng đã nhiều lần tuyên bố sẽ chấm dứt xung đột Ukraine trong vòng 24 giờ nếu tái đắc cử.