Hy vọng tan băng trong quan hệ Mỹ - Trung

“Ấm” hơn vài độ

Để hiện thực hóa những cam kết mà hai nhà lãnh đạo đưa ra trong cuộc gặp, ngày 22/12, hai quốc gia đã khôi phục đối thoại quân sự cấp cao, vốn bị Trung Quốc đình chỉ vào tháng 8/2022 để phản đối chuyến thăm hòn đảo Đài Loan (Trung Quốc) của Chủ tịch Hạ viện Mỹ lúc đó là bà Nancy Pelosi.

Tại cuộc họp trực tuyến giữa Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ, Tướng Charles Q. Brown và Tham mưu trưởng Bộ Tham mưu liên hợp, Quân ủy Trung ương Trung Quốc, Tướng Lưu Chấn Lập, cả hai bên đều cho rằng, điều quan trọng là phải giữ cho các đường dây liên lạc luôn được kết nối.

Một tuần trước đó, Chủ tịch Tập Cận Bình cũng đã làm tăng thêm bầu không khí thân mật qua bức thư chúc mừng nhân kỷ niệm 50 năm thành lập Hội đồng Doanh nghiệp Mỹ-Trung (USCBC), một tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Washington, đại diện cho hơn 270 công ty Mỹ kinh doanh tại Trung Quốc. Ông đã hứa hẹn về một môi trường kinh doanh tốt hơn ở Trung Quốc, trong đó các công ty Mỹ sẽ có những cơ hội mới; đồng thời yêu cầu nhóm USCBC cùng các thành viên xây thêm cầu nối để trao đổi hữu nghị và mở rộng hợp tác.

Về phía Mỹ, những tín hiệu tích cực đến từ Bộ trưởng Tài chính Janet Yellen. Được biết, vị nữ Bộ trưởng sẽ thực hiện chuyến thăm Trung Quốc lần thứ hai vào năm 2024 khi hai nước kỷ niệm 45 năm quan hệ ngoại giao và trọng tâm của bà sẽ là phân loại các lĩnh vực quan tâm. Bà nhấn mạnh: “Có nhiều lĩnh vực mà Mỹ và Trung Quốc cực kỳ bất đồng. Luôn có nguy cơ xảy ra những cú sốc ảnh hưởng đến cả hai nước chúng ta. Chúng ta không tìm cách giải quyết mọi bất đồng cũng như không tránh né mọi cú sốc. Điều này không thực tế chút nào”.

Vị quan chức này đồng thời lưu ý rằng, tiến bộ đạt được có thể giúp con đường phía trước trở nên thuận lợi hơn. Bộ trưởng Janet Yellen chỉ ra rằng, Trung Quốc đang thực hiện cam kết nhằm hạn chế vận chuyển tiền chất fentanyl đến Mỹ Latinh và điều này sẽ giúp giải quyết nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong giới trẻ Mỹ. Điểm tích cực khác là các nhóm công tác được thành lập để giải quyết các vấn đề liên quan đến tài chính và kinh tế đã họp thường xuyên.

Bà nói: “Người ta thường hiểu rõ rằng, các nhà lãnh đạo quân sự cần có phương tiện liên lạc nhanh chóng và đáng tin cậy để giữ cho cuộc khủng hoảng không vượt khỏi tầm kiểm soát. Đối với các nhà hoạch định chính sách kinh tế ứng phó với căng thẳng tài chính, điều quan trọng là phải biết về đối tác ở đầu dây bên kia và có thể đưa ra quyết định nhanh chóng. Để thực hiện điều này, Mỹ và Trung Quốc sẽ tạo điều kiện trao đổi giữa các cơ quan quản lý tài chính”.

Vẫn còn sóng gió phía trước

Mối tiếp xúc giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới hiện “ấm” hơn vài độ so với thời điểm đầu năm song chưa có rào cản nào được tháo gỡ trong mối quan hệ vốn nghiêng về cạnh tranh hơn là hợp tác đó. Giới chuyên gia dự báo, trong năm 2024 có thể những biến động mới sẽ tác động mạnh lên mối quan hệ giữa hai cường quốc như cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ, bầu cử lãnh đạo của Đài Loan (Trung Quốc) và cả những tranh chấp thương mại giữa hai bên.

Liên quan tới cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ 2024, nếu không có những bất ngờ, nhiều khả năng đây sẽ là cuộc tái đấu giữa Tổng thống đương nhiệm Joe Biden và người tiền nhiệm Donald Trump. Trong các cuộc tranh luận chắc chắn sẽ có những lời lẽ gay gắt về Trung Quốc, đặc biệt là đến từ ông Donald Trump, người khơi mào cho cuộc chiến thương mại. Bà Yun Sun, Giám đốc Trung tâm Stimson tại Washington cho rằng, việc ông Donald Trump trở lại có thể sẽ là cơn ác mộng tồi tệ với Bắc Kinh.

Mối quan hệ Mỹ - Trung bắt đầu căng thẳng trong nhiệm kỳ của cựu Tổng thống Barack Obama và người kế nhiệm Donald Trump đã châm ngòi cho cuộc chiến thương mại toàn diện, những cáo buộc về nguồn gốc của COVID-19 và cả những cẳng thẳng về tình trạng Đài Loan (Trung Quốc).

Ở một khía cạnh nào đó, việc ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng có thể là một lợi thế địa chính trị cho Trung Quốc. Tổng thống Joe Biden hiện tại đã khéo léo gia tăng áp lực lên Bắc Kinh, duy trì mức thuế đánh vào các sản phẩm của Trung Quốc như thời của người tiền nhiệm. Nếu ông Donald Trump quay trở lại, đồng nghĩa với việc Mỹ khả năng lớn sẽ lại rút khỏi các liên minh, điều đó có lợi cho Trung Quốc. Tuy nhiên, những hành động của ông Donald Trump gần như là bất quy tắc và đồng nghĩa với việc không thể dự báo trước.

Bên cạnh đó, Trung Quốc chắc chắn sẽ phản ứng đối với cuộc bầu cử lãnh đạo của Đài Loan (Trung Quốc) vào ngày 13/1 tới song cách Bắc Kinh tỏ thái độ ở mức độ nào sẽ quyết định đến mối quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Ông Lại Thanh Đức, ứng cử viên hàng đầu cho vị trí lãnh đạo Đài Loan (Trung Quốc) và đối thủ Tiêu Mỹ Cầm từ đảng Dân chủ Tiến bộ cầm quyền đang dẫn đầu trong các cuộc thăm dò. Các cuộc bầu cử tại Đài Loan (Trung Quốc) trước đây đều khiến căng thẳng giữa hai bờ eo biển leo thang. Đáng chú ý nhất là năm 1996 khi Trung Quốc tổ chức các cuộc tập trận lớn và thử tên lửa ngay trước cuộc bầu cử khiến Mỹ phải điều tầu sân bay tới khu vực này. Một số nhà phân tích cho rằng, lần này, Chủ tịch Tập Cận Bình sẽ tiết chế phản ứng quân sự.

Trong vấn đề chip và chất bán dẫn, các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Mỹ nhằm ngăn chặn các sản phẩm bán dẫn tiên tiến nhất lọt vào tay Trung Quốc có thể sẽ được tăng cường trong năm tới. Bộ trưởng Thương mại Mỹ Gina Raimondo cho biết sẽ có một bản cập nhật “ít nhất là hàng năm”. Trong khi đó, Bắc Kinh đã nỗ lực chống lại các biện pháp của Mỹ, đặc biệt là trả đũa vào doanh nghiệp Mỹ. Một đòn bẩy mà Trung Quốc có thể sử dụng đó là nước này đang là nhà cung cấp đất hiếm lớn nhất thế giới, nguyên liệu cần thiết cho việc sản xuất chip. Vào tháng 7 vừa qua, Trung Quốc cũng công bố hạn chế xuất khẩu một số sản phẩm gali và gecmani.

Về phần mình, Mỹ cũng đã thành lập một ủy ban để chống lại việc chảy máu công nghệ nhạy cảm. Trợ lý Bộ trưởng Thương Mại Matthew Axelrod cho biết, các cuộc điều tra về vi phạm xuất khẩu công nghệ sang Trung Quốc đang được tiến hành và sẽ có những hành động thực thi đáng kể vào năm 2024.

Tuy vậy, Giám đốc điều hành công ty tư vấn rủi ro chính trị Eurasia Group tại Trung Quốc Rick Waters đánh giá, mọi thứ đang đi đúng hướng sau cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ - Trung hồi tháng 11. Ông nói: “Việc thực hiện thỏa thuận fentanyl dường như đang được tiến hành, nhưng việc mở lại các kênh giữa quân đội hai bên chậm hơn một chút so với dự kiến”.

Ở Trung Quốc, việc nối lại quan hệ quân sự được coi là bước khởi đầu tốt đẹp trong việc ngăn chặn những tính toán sai lầm và ổn định quan hệ. Nhưng Mỹ không nên coi các kênh liên lạc quân sự được khôi phục là dấu hiệu cho thấy hai bên không còn rào cản. Ông Xin Qiang, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Mỹ tại Đại học Fudan, trả lời báo Global Times: “Các mối quan hệ đang ở một bước ngoặt quan trọng, với việc trao đổi ngày càng tăng, nhưng những bất ổn vẫn còn cao”.