Những sự kiện, vấn đề thế giới nổi bật năm 2021

1. Nhiều nước chuyển sang sống chung với đại dịch

Năm 2021 là năm thứ hai đại dịch COVID-19 hoành hành, thế giới đối mặt với những làn sóng lây nhiễm nghiêm trọng hơn, gây nhiều tổn thất hơn khi một loạt biến thể mới của virus SARS-CoV-2 như Delta plus, Lambda, Mu và Omicron xuất hiện. Những ngày cuối cùng của tháng 12/2021, đã có gần 280 triệu người trên thế giới nhiễm bệnh, gần 5 triệu 500 nghìn người tử vong.

Trước bối cảnh đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã phê chuẩn sử dụng khẩn cấp 8 loại vaccine ngừa COVID-19. Nhiều nước đã điều chỉnh từ chính sách "không ca mắc" sang "sống chung an toàn với COVID-19", đẩy mạnh tiêm chủng đại trà và áp dụng quy định bắt buộc tiêm vaccine nhằm kiểm soát dịch bệnh, giúp kinh tế toàn cầu dần thoát khỏi suy thoái và phục hồi vào những tháng cuối năm.

Đến nay, hơn 56% dân số thế giới đã được tiêm đủ liều cơ bản, trong khi tỷ lệ tiêm chủng ở các nước nghèo chỉ đạt chưa đầy 10%. Tuy nhiên, "những đợt sóng dữ mang tên biến thể" mà mới nhất là biến thể Omicron tiếp tục đặt thế giới trước những thách thức to lớn buộc các nước phải điều chỉnh biện pháp phòng, chống dịch trong đó có việc đẩy nhanh tiêm liều vaccine thứ 3.

2. Nền kinh tế thế giới có dấu hiệu phục hồi

Tăng trưởng 5-6% - đó là bước chuyển tích cực của kinh tế thế giới nếu so với con số âm 4,4% của năm 2020. Tuy nhiên, với con số thiệt hại khoảng 3,3 nghìn tỷ USD, với hàng chục triệu việc làm bị mất và chuỗi cung ứng bị gián đoạn của nền kinh tế thế giới khiến cho vận động của nền kinh tế thế giới trong năm 2022 tới vẫn sẽ phụ thuộc rất lớn vào tình hình dịch bệnh COVID-19.

Việc bao phủ vaccine nhanh chóng và các gói kích thích kinh tế khổng lồ, nhất là tại các "đầu tàu kinh tế" như Mỹ, châu Âu và Trung Quốc vẫn đang là động lực chính cho quá trình phục hồi kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, tâm lý lo ngại vẫn bao trùm bởi những nhân tố tiêu cực như lạm phát phi mã, giá năng lượng tăng cao, tốc độ tăng trưởng giữa các nước và các khu vực không đồng đều.

3. Hi vọng mới về chống biến đổi khí hậu từ Hội nghị COP26

Ngày 13/11/2021, 197 quốc gia tham gia Công ước khung của LHQ về biến đổi khí hậu đã thông qua "Hiệp ước khí hậu Glasgow" tại hội nghị COP26. Bản Hiệp ước này sẽ hoàn thiện các phần chưa được thống nhất của Thỏa  thuận Paris 2015. 100 quốc gia trên thế giới đã cam kết chấm dứt nạn phá rừng, cắt giảm 30% lượng phát thải khí mê-tan vào năm 2030.

Mỹ và Trung Quốc - hai quốc gia phát thải lớn nhất thế giới đã ra Tuyên bố chung, cam kết hợp tác xây dựng chiến lược dài hạn chống biến đổi khí hậu, nhằm đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0. Kết quả Hội nghị COP26 đem lại hy vọng cho cộng đồng quốc tế về việc ngăn chặn những tác động tồi tệ nhất của biến đổi khí hậu.

4. Mỹ rút quân khỏi Afghanistan sau 20 tham chiến, Taliban trở lại nắm quyền

Thời điểm chiếc máy bay C-17 sơ tán công dân Mỹ cuối cùng rời sân bay gần Kabul, Afghanistan vào ngày 30/8/2021 đã trở thành dấu mốc mang tính biểu tượng khép lại cuộc chiến dài nhất trong lịch sử nước Mỹ. 20 năm qua, con số 3.500 binh sĩ Mỹ và đồng minh cùng hàng chục nghìn quân nhân và dân thường đã thiệt mạng tại Afghanistan, trở thành nỗi ám ảnh lớn đối với nước Mỹ.

Trước đó, ngày 15/8/2021, lực lượng Taliban đã kiểm soát Thủ đô Kabul, trở lại nắm quyền tại Afghanistan sau 20 năm. Hiện chính quyền mới của Taliban chưa được quốc tế công nhận và quốc gia Nam Á này đang đối mặt với xung đột bạo lực, chia rẽ sắc tộc, nguy cơ khủng bố và khủng hoảng nhân đạo trầm trọng. Cộng đồng quốc tế tăng cường các nỗ lực để ổn định tình hình Afghanistan và ngăn chặn các hoạt động khủng bố đa quốc gia trong bối cảnh Mỹ đã chính thức hoàn tất kế hoạch rút toàn bộ lực lượng khỏi Afghanistan.

5. Kỷ nguyên Merkel kết thúc

Kỷ nguyên cầm quyền của bà Angela Merkel đã khép lại khi ông Olaf Schozl chính được Hạ viện Đức phê chuẩn vào cương vị Thủ tướng Đức ngày 8/12/2021. Với 4 nhiệm kỳ cầm quyền liên tiếp kể từ năm 2005, bà Angela Merkel đã ghi đậm dấu ấn là một nữ chính trị gia quyền lực, dẫn dắt nước Đức và Liên minh châu Âu (EU) vượt qua nhiều cuộc khủng hoảng lớn như khủng hoảng tài chính năm 2008, khủng hoảng di cư năm 2015, khủng hoảng nợ công năm 2010, tiến trình Brexit…

Được đánh giá là nhà lãnh đạo có ảnh hưởng nhất châu Âu, 14 lần được tạp chí Forbes bình chọn là người phụ nữ quyền lực nhất thế giới, bà đã đưa Đức trở thành nền kinh tế lớn nhất châu Âu và nước Đức trở thành biểu tượng của hòa bình và hòa hợp, đồng thời thúc đẩy nhanh tiến trình "nhất thể hoá" châu Âu. Việc bà Angela Merkel rút khỏi chính trường làm dấy lên lo ngại về một khoảng trống để lại cho nước Đức và EU, nhưng cũng nhen nhóm hy vọng về một làn gió thay đổi diễn ra khi ông Olaf Scholz trở thành người kế nhiệm bà Merkel trong 5 năm tới.

6. ASEAN nỗ lực tìm giải pháp cho ổn định và phát triển khu vực

ASEAN đã đạt được đồng thuận 5 điểm về giải quyết tình hình Myanmar, nhất trí thúc đẩy hợp tác ứng phó với COVID-19, khôi phục kinh tế và xây dựng Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau năm 2025. ASEAN cũng ghi dấu ấn về đối ngoại với việc thiết lập quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện với Trung Quốc và Australia, trao quy chế Đối tác đối thoại đầy đủ cho Vương quốc Anh, thể hiện vai trò trung tâm của Hiệp hội trong hợp tác với các đối tác, tổ chức bên ngoài khu vực.

7. Sự ra đời của Liên minh AUKUS

Thỏa thuận An ninh ba bên giữa Mỹ, Anh và Australia, còn gọi là AUKUS ra đời ngày 15/9/2021 - gây bất ngờ cho thế giới, đánh dấu bước đi mới của Mỹ trong chiến lược xoay trục về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đồng thời tạo nên những thay đổi trong cán cân chiến lược của khu vực. Cơ chế AUKUS giúp thắt chặt quan hệ 3 bên Mỹ, Anh và Australia, song lại làm gia tăng sự nghi kỵ và căng thẳng trong quan hệ Mỹ-Trung, đồng thời làm rạn nứt quan hệ của Mỹ với các đồng minh bên kia bờ Đại Tây Dương, đặc biệt là với Pháp.

Năm 2021, sự ra đời của AUKUS và việc EU công bố chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương ngày 16/9/2021 và Mỹ công bố chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương ngày 14/12/2021 ở Jakarta, phản ánh rõ nét xu hướng tập hợp lực lượng và tầm quan trọng địa chính trị của khu vực này.

8. Quan hệ Nga - phương Tây bên bờ vực sụp đổ

Năm 2021, quan hệ Nga - Ukraine đột ngột căng thẳng với việc các bên và cả Mỹ tăng cường triển khai lực lượng quân sự tới khu vực biên giới hai nước. Từ biển Baltic tới Biển Đen đến khủng hoảng di cư ở biên giới Balan - Belarus, nguy cơ xung đột giữa phương Tây và Nga đang ở mức cao nhất kể từ thời Chiến tranh Lạnh. Sau nhiều tháng căng thẳng với Ukraine, phương Tây, đặc biệt là Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO), hôm 17/12/2021, lần đầu tiên Nga nêu bản dự thảo Hiệp ước 8 điểm mong muốn phương Tây chấp thuận, nhằm giảm căng thẳng ở châu Âu và xoa dịu cuộc khủng hoảng Ukraine. Nếu không sớm đạt được những thỏa thuận mới, quan hệ Nga - phương Tây có thể bị đẩy đến bờ vực đổ vỡ.

9. Cuộc chiến Mỹ - Trung chưa có hồi kết

Ngày 20/1/2021, ông Joseph Robinette Biden Jr chính thức trở thành Tổng thống Mỹ sau một cuộc bầu cử đầy kịch tính. Gần một năm lãnh đạo nước Mỹ, Tổng thống Joe Biden luôn duy trì chính sách tái cân bằng quan hệ với các đồng minh, từ đó xây dựng mặt trận liên minh mới chống Trung Quốc, trái ngược với cách làm của người tiền nhiệm.

Dưới thời Tổng thống Joe Biden, cạnh tranh chiến lược Mỹ - Trung đã trở thành một cuộc đối đầu tổng lực, toàn diện, gay gắt hơn. Mỹ luôn muốn Trung Quốc phải nhượng bộ trong vấn đề Đài Loan (Trung Quốc), Biển Đông, Biển Hoa Đông, dân chủ, nhân quyền…

Trung Quốc không nhượng bộ, ngược lại còn vượt Mỹ trở thành quốc gia giàu nhất thế giới với tài sản ròng ước tính 120.000 tỷ USD, sắp đạt mục tiêu trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, Washington và Bắc Kinh vẫn phát đi tín hiệu sẵn sàng đối thoại, dù chưa nhượng bộ và thoả hiệp nhưng không để căng thẳng và đối đầu vượt ra ngoài tầm kiểm soát.

10. Dấu ấn về du lịch và văn hóa trên vũ trụ

Hành trình khám phá không gian đạt được những bước tiến đáng kể nhờ sự phát triển vượt bậc của ngành du lịch vũ trụ tư nhân. Ngày 20/7/2021, tỷ phú người Mỹ Jeff Bezos đã tham gia chuyến thám hiểm không gian đầu tiên trên tàu vũ trụ New Shepard do Công ty Blue Origin của ông nghiên cứu và thử nghiệm. Trên tàu còn có hành khách trẻ tuổi nhất bay vào vũ trụ là một sinh viên 18 tuổi người Hà Lan. Ba tháng sau, Blue Origin thực hiện chuyến bay thứ hai chở hành khách lớn tuổi nhất, nam diễn viên người Canada William Shatner, 90 tuổi.

Tháng 10/2021, một đoàn làm phim Nga đã có 12 ngày trên Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) để thực hiện bộ phim đầu tiên được quay ngoài vũ trụ mang tên "The Challenge" (Thử thách). Hãng thông tấn Nga TASS đã ký thỏa thuận mở văn phòng đại diện thường trực đầu tiên của một cơ quan báo chí truyền thông trên ISS.