Tình người dưới đống đổ nát
Ngày 28/3, Myanmar rung chuyển bởi một trận động đất mạnh 7,7 độ richter, được đánh giá là một trong những thiên tai nghiêm trọng nhất từng xảy ra tại quốc gia Đông Nam Á này trong nhiều thập niên qua. Tâm chấn nằm gần Mandalay - thành phố lớn thứ hai cả nước - khiến nhiều khu dân cư, công trình tôn giáo và hạ tầng trọng yếu sụp đổ trong chốc lát.
Theo số liệu chính thức công bố đến ngày 30/3, ít nhất 1.644 người đã thiệt mạng và hơn 3.400 người khác bị thương. Những con số thương vong tiếp tục tăng khi lực lượng cứu hộ vẫn còn đang đào bới dưới hàng nghìn tấn đổ nát trong điều kiện vô cùng thiếu thốn.
Myanmar vốn nằm trên giao điểm giữa hai mảng kiến tạo lớn là Ấn Độ và Á-Âu, một vị trí địa chất vốn dĩ luôn tiềm ẩn nguy cơ động đất mạnh. Trận động đất ngày 28/3 được cho là bắt nguồn từ đứt gãy Sagaing - một trong những hệ thống đứt gãy lớn nhất Đông Nam Á - chạy dọc theo trục Bắc-Nam của Myanmar.
Giới địa chất học cho biết đây là một đứt gãy trượt ngang, có tính chất nguy hiểm tương tự San Andreas của Mỹ. Độ sâu của trận động đất chỉ khoảng 10km - mức độ nông khiến sức tàn phá trên bề mặt càng khủng khiếp. Một số chuyên gia quốc tế thậm chí cảnh báo rằng đây có thể là phần đầu tiên của một chuỗi dư chấn lớn hơn, đe dọa khu vực trong nhiều tuần tiếp theo.
Thiệt hại do trận động đất gây ra là trên diện rộng. Hàng nghìn tòa nhà tại Mandalay và các khu vực lân cận bị san phẳng, trong đó có nhiều công trình tôn giáo và di tích lịch sử. Cơ sở hạ tầng thiết yếu như cầu, đường, bệnh viện và sân bay bị phá hủy hoặc tê liệt, khiến công tác cứu hộ và tiếp tế lâm vào bế tắc. Tại một số vùng nông thôn, người dân vẫn chưa thể liên lạc với bên ngoài do mất điện và sập mạng lưới viễn thông. Ảnh vệ tinh cho thấy những dải đất đen kịt đổ nát xen lẫn các khu dân cư ngổn ngang, phản ánh mức độ tàn phá khủng khiếp.
Đáng chú ý, trận động đất không chỉ gây thiệt hại tại Myanmar mà còn có tác động lan rộng sang các quốc gia lân cận. Tại Thái Lan, rung chấn được cảm nhận rõ ở Bangkok, cách tâm chấn hơn 1.000km. Một tòa nhà đang xây dựng tại thủ đô đã sập khiến ít nhất 2 người thiệt mạng. Tại Vân Nam (Trung Quốc), cư dân được sơ tán khẩn cấp khỏi các tòa nhà cao tầng để đề phòng rủi ro sau dư chấn.
Trong bối cảnh đó, chính quyền quân sự Myanmar đã đưa ra phản ứng khá bất ngờ khi công khai kêu gọi viện trợ quốc tế - điều hiếm thấy kể từ sau cuộc đảo chính năm 2021. Lời kêu gọi này lập tức nhận được sự hưởng ứng từ nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế. Trung Quốc, Ấn Độ, Nga, Liên hợp quốc và một số nước ASEAN đã bắt đầu gửi viện trợ, bao gồm lều bạt, thuốc men, thiết bị cứu hộ và nhân lực hỗ trợ kỹ thuật. Tuy vậy, nhiều đoàn cứu trợ quốc tế vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận vùng tâm chấn do tình trạng mất an ninh và thiếu điều phối từ chính quyền địa phương.
Tình hình tại hiện trường những ngày qua vô cùng căng thẳng. Nhiều khu vực dân cư bị cô lập, thiếu nước sạch, thực phẩm và thuốc men. Hàng vạn người dân buộc phải sống ngoài trời trong khi thời tiết đang chuyển sang oi bức. Lực lượng cứu hộ trong nước - vốn bị hạn chế cả về thiết bị lẫn kinh nghiệm - đang phải chạy đua với thời gian để tìm kiếm người sống sót. Nhiều người dân đã tự tổ chức các nhóm cứu hộ bán chuyên, sử dụng các công cụ thô sơ để đào bới đống đổ nát. Trong khi đó, một số khu vực ghi nhận tình trạng cướp bóc và hỗn loạn nhỏ lẻ khi người dân tranh giành hàng cứu trợ.
Thảm họa này xảy ra trong bối cảnh Myanmar vẫn đang vật lộn với khủng hoảng chính trị kéo dài hơn ba năm. Cơ cấu chính quyền phân mảnh, xung đột vũ trang giữa quân đội và lực lượng kháng chiến ở nhiều nơi khiến phản ứng trước thiên tai kém hiệu quả và thiếu thống nhất. Nhiều vùng bị ảnh hưởng lại chính là nơi có giao tranh giữa quân đội và lực lượng dân quân sắc tộc, làm dấy lên lo ngại rằng viện trợ nhân đạo có thể trở thành một yếu tố trong cuộc chiến tranh giành ảnh hưởng trên thực địa. Về lâu dài, Myanmar sẽ phải đối mặt với một bài toán tái thiết đầy nan giải. Ước tính sơ bộ cho thấy thiệt hại kinh tế có thể lên tới hàng tỷ USD.
Nhiều chuyên gia cho rằng nước này sẽ cần từ 3 đến 5 năm để có thể phục hồi hoàn toàn, nếu có được sự hỗ trợ quốc tế rộng rãi và hiệu quả. Tuy nhiên, điều này không chỉ phụ thuộc vào nỗ lực bên ngoài mà còn đòi hỏi chính quyền Myanmar phải cải thiện khả năng điều phối, nâng cao tính minh bạch và xây dựng lại lòng tin với người dân cũng như cộng đồng quốc tế.
Từ một góc nhìn rộng hơn, thảm họa tại Myanmar một lần nữa gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về mức độ dễ tổn thương của các quốc gia đang phát triển trước thiên tai lớn. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm gia tăng tần suất và cường độ của các thảm họa tự nhiên, nhu cầu xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, quy hoạch đô thị bền vững và tăng cường năng lực ứng phó khẩn cấp trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Thảm họa động đất tại Myanmar, vì vậy, không chỉ là một biến cố quốc gia mà còn là phép thử đối với khả năng phối hợp nhân đạo của toàn khu vực - nơi mà thiên tai và bất ổn chính trị thường xuyên chồng chéo lẫn nhau. Với hàng nghìn sinh mạng đã mất, hàng vạn người rơi vào cảnh màn trời chiếu đất, Myanmar đang đứng trước một ngã rẽ lớn. Việc xử lý hậu quả thiên tai lần này - nếu được thực hiện một cách minh bạch, hiệu quả và nhân đạo - có thể là cơ hội hiếm hoi để chính quyền nước này khởi động một quá trình hòa giải, mở ra cánh cửa đối thoại và xây dựng lại lòng tin đã mất từ lâu. Nhưng nếu cơ hội ấy bị bỏ lỡ, hậu quả có thể không chỉ dừng lại ở những đống đổ nát, mà còn kéo dài trong cấu trúc chính trị - xã hội của một đất nước vốn đã quá mong manh.
Trong nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế hướng về Myanmar, Việt Nam đã nhanh chóng thể hiện tinh thần đoàn kết và trách nhiệm quốc tế sâu sắc. Ngày 30/3, một đoàn CBCS tinh nhuệ thuộc lực lượng CAND và QĐND Việt Nam đã lên đường sang Myanmar, mang theo trang thiết bị chuyên dụng cùng kinh nghiệm thực tiễn trong công tác cứu nạn, cứu hộ ở những điều kiện khắc nghiệt.
Việc cử đoàn công tác này không chỉ là hành động thiết thực thể hiện truyền thống “tương thân tương ái, giúp bạn như giúp mình”, mà còn cho thấy vai trò ngày càng rõ nét của Việt Nam trong các sứ mệnh nhân đạo khu vực và quốc tế.
Việt Nam vốn có nhiều kinh nghiệm trong ứng phó với thiên tai, đặc biệt là lũ lụt và động đất tại khu vực miền núi. Những bài học từ các chiến dịch tìm kiếm nạn nhân sạt lở ở miền Trung, hay các đợt cứu hộ quy mô lớn tại vùng rốn lũ đã rèn luyện cho lực lượng cứu hộ Việt Nam khả năng tác chiến linh hoạt, hiệu quả và giàu bản lĩnh. Chính vì vậy, sự tham gia của đoàn công tác Việt Nam không chỉ góp phần trực tiếp vào nỗ lực cứu nạn ở Myanmar, mà còn truyền tải thông điệp mạnh mẽ về hình ảnh một đất nước trách nhiệm, luôn sẵn sàng chìa tay sẻ chia trong những thời điểm thử thách nhất.
Sự hiện diện của Việt Nam tại hiện trường không chỉ mang ý nghĩa nhân đạo, mà còn thể hiện vai trò tích cực của Việt Nam trong cấu trúc an ninh - nhân đạo của ASEAN, nơi các mối đe dọa phi truyền thống như thiên tai, biến đổi khí hậu và dịch bệnh đang ngày càng trở thành thách thức chung.
Trong một khu vực mà mỗi quốc gia đều có thể trở thành nạn nhân của thiên tai, sự hỗ trợ kịp thời và vô điều kiện lẫn nhau không chỉ là nhu cầu thực tiễn, mà còn là cốt lõi của lòng tin chiến lược và hợp tác khu vực. Trên tinh thần đó, Việt Nam đang chứng tỏ rằng, ngay cả trong những lúc khó khăn nhất, tình người và tinh thần trách nhiệm vẫn luôn là sợi dây kết nối bền chặt giữa các dân tộc Đông Nam Á.