Nên đánh giá kỹ, tránh làm khó cho người dân

• Nhiều Bộ giám sát dự án đường cao tốc Bắc – Nam

Bộ GTVT vừa có văn bản yêu cầu các đơn vị liên quan xây dựng Đề án thu phí trên các tuyến đường đầu tư bằng ngân sách Nhà nước, đặc biệt là một số dự án có yêu cầu cấp bách. Bộ GTVT cũng yêu cầu các Ban Quản lý dự án 7, Thăng Long và Ban QLDA đường Hồ Chí Minh phối hợp với Viện Chiến lược, Tổng cục Đường bộ Việt Nam cung cấp hồ sơ dự án và chỉ đạo các đơn vị tư vấn dự án trong việc cung cấp thông tin, dữ liệu về các dự án theo yêu cầu của Viện Chiến lược; Chỉ đạo các đơn vị tư vấn báo cáo bổ sung trong trường hợp thông tin dữ liệu dự án chưa đầy đủ, chưa đảm bảo theo yêu cầu của Viện Chiến lược.

Theo đó, 6 dự án cao tốc Bắc-Nam sử dụng nguồn vốn đầu tư công, thực hiện chỉ đạo của Quốc hội và Chính phủ, Bộ GTVT đang phối hợp Bộ Tài chính để tính toán phương án thu phí các dự án sử dụng vốn ngân sách, sớm trình Chính phủ và báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội để bổ sung và danh mục phí và lệ phí, tập trung trước tiên vào các dự án cao tốc do có lựa chọn cho người dân.

Đại diện Vụ PPP cho rằng, cao tốc là tuyến chạy tốc độ cao, chạy riêng và song song với các tuyến đường khác, nên người dân có quyền lựa chọn, để trả phí thì đi cao tốc, không thì đi Quốc lộ 1. Bộ GTVT sẽ xác định giá vé cho từng thời điểm, có điểm khởi đầu và điểm kết thúc, ở từng giai đoạn sẽ có bước nhảy và sẽ áp dụng theo đúng quy định của hợp đồng.

Liên quan đến mức thu phí ba đoạn tuyến cao tốc Mai Sơn - Quốc lộ 45, Vĩnh Hảo - Phan Thiết và Phan Thiết-Dầu Giây với tổng mức đầu tư gần 40.000 tỉ đồng từ nguồn vốn ngân sách Nhà nước, đại diện Bộ GTVT cho biết, ba đoạn tuyến cao tốc này dự kiến hoàn thành vào năm 2023 đồng thời có tổ chức thu phí với mức từ 1.500-2.000 đồng/km. Thứ trưởng Bộ GTVT, ông Nguyễn Ngọc Đông cho rằng, phương tiện muốn lưu thông thì phải trả tiền, còn nếu không thì có thể lựa chọn để lưu thông tuyến đường khác, như Quốc lộ 1, đường Hồ Chí Minh.

Ở một khía cạnh khác, liên quan đến vấn đề thu phí tại các dự án cao tốc đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách Nhà nước, đại diện Tổng cục Đường bộ Việt Nam thông tin, trong dự thảo Luật Giao thông đường bộ sửa đổi, Bộ GTVT đã đề xuất quy định thu phí cao tốc trọn đời nhằm tạo ra phát triển đồng bộ, có kinh phí để hoàn thiện đường ở nơi khác.

Theo đó, sau khi tuyến cao tốc được đầu tư theo hình thức BOT hoàn thành thu phí hoàn vốn sẽ được chuyển giao cho Nhà nước quản lý, khi đó vẫn sẽ tiếp tục thu phí. Nguồn phí đó là để phục vụ cho việc quản lý, bảo trì. Còn nếu thu phí mà dư ra, Nhà nước sẽ tiếp tục đầu tư các tuyến đường mới, đó là lý do tại sao gọi là thu phí cao tốc trọn đời.

Do đó, việc tổ chức thu phí trước tiên là để điều tiết giao thông, để có nguồn lực nâng cao chất lượng dịch vụ lưu thông trên tuyến đường thu phí đó và tiếp tục phát triển hệ thống đường bộ nói chung, trong đó có đường cao tốc. Dù tuyến đường đó được đầu tư bằng nguồn vốn Nhà nước, doanh nghiệp hay hình thức BOT đều phải thu phí để hoàn vốn.

Trước đề xuất thu phí trên, một số chuyên gia kinh tế cho rằng, cần phải có đánh giá kỹ để tính phương án tối ưu nhất. Điểm trừ của đề xuất này là cơ sở hạ tầng bao gồm cả đường cao tốc được xây dựng bằng tiền ngân sách, trong đó có tiền thuế của dân thì không có lý do gì người dân không được sử dụng. Trong khi đó, nếu giờ vẫn tiếp tục xây dựng đường cao tốc bằng tiền ngân sách mà bắt dân đóng thêm phí nữa thì họ phải đóng 2 lần cho một loại dịch vụ công mà họ phải được sử dụng.

Còn về điểm tích cực, hiện nay do ảnh hưởng của dịch bệnh nên ngân sách đang bị khó khăn, thâm hụt, thất thu thuế do nhiều doanh nghiệp làm ăn không có lãi. Ngoài ra, chi phí công ngày càng nhiều nên đóng tiền sử dụng phương tiện công cộng là điều cần thiết nhằm đảm bảo chất lượng công trình, sản phẩm công cộng mà người dân sử dụng. Tuy nhiên, giữa hai điểm tích cực và tiêu cực thì chúng ta cần chọn điểm nào vượt trội hơn.

Việc này cần sự nghiên cứu của Bộ GTVT. Bên cạnh đó, TS Nguyễn Hữu Đức, chuyên gia cao cấp của Tổ chức Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA), phân tích quan điểm của Bộ GTVT là phí bảo trì đường bộ chỉ thu để bảo trì các đường quốc lộ, tỉnh lộ... nguồn thu hiện cũng không đáp ứng đủ nhu cầu. Các bộ muốn tăng thêm nguồn thu để đầu tư các tuyến mới, nên đưa ra đề án thu các tuyến cao tốc do ngân sách đầu tư, đồng nghĩa phải bổ sung trong Luật Giao thông đường bộ sửa đổi.

Nhưng về phía người dân thì lý do đó không thực sự thuyết phục, vì đầu tư bằng ngân sách thực tế một phần trong đó cũng từ nguồn thuế của người dân. Các bộ nên ngồi lại cân đối khả năng chịu đựng của người dân và doanh nghiệp, có thể tính tới khả năng xem xét giảm bớt phí bảo trì đường bộ hằng năm. Cần nghiên cứu cân bằng lợi ích thu thêm cho ngân sách, nhưng khoan thử sức dân.