Có thể áp dụng biện pháp mà pháp luật chưa quy định để ứng phó trường hợp khẩn cấp
Dự thảo Luật Tình trạng khẩn cấp quy định Thủ tướng Chính phủ quyết định áp dụng các biện pháp mà pháp luật chưa quy định để ứng phó, khắc phục tình trạng khẩn cấp hoặc áp dụng các biện pháp quy định trong luật này khi chưa ban bố, công bố tình trạng khẩn cấp.
Chiều 27/10, tiếp tục Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Quốc hội thảo luận ở hội trường về một số nội dung còn ý kiến khác nhau của dự thảo Luật Tình trạng khẩn cấp. Trước khi thảo luận, các đại biểu Quốc hội nghe Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội Lê Tấn Tới thay mặt Ủy ban Thường vụ Quốc hội trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo luật này.
Chỉnh lý quy định tình trạng khẩn cấp là trạng
Chủ nhiệm Ủy ban Quốc phòng, An ninh và Đối ngoại của Quốc hội cho biết, trên cơ sở tiếp thu ý kiến các đại biểu Quốc hội, dự thảo luật tiếp thu, chỉnh lý quy định: Tình trạng khẩn cấp là trạng thái xã hội được cấp có thẩm quyền ban bố, công bố tình trạng khẩn cấp tại một hay nhiều địa phương hoặc trên phạm vi cả nước khi có thảm họa hoặc nguy cơ xảy ra thảm họa đe dọa nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe con người, tài sản của Nhà nước, cơ quan, tổ chức và cá nhân hoặc có tình hình đe dọa nghiêm trọng đến quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội.
Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo nghiên cứu, chỉnh lý chương III quy định các biện pháp áp dụng tương ứng với 3 loại tình trạng khẩn cấp gồm: Tình trạng khẩn cấp khi có thảm họa; tình trạng khẩn cấp về an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội và tình trạng khẩn cấp về quốc phòng. Đồng thời bổ sung 1 điều (Điều 12) quy định về nguyên tắc, thẩm quyền áp dụng biện pháp trong tình trạng khẩn cấp và rà soát chỉnh lý các quy định về cứu trợ, hỗ trợ và chính sách hỗ trợ; về đào tạo, huấn luyện, diễn tập về tình trạng khẩn cấp; về chế độ, chính sách đối với tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động trong tình trạng khẩn cấp.
Theo đó, việc áp dụng các biện pháp của luật phải đảm bảo các nguyên tắc: Ưu tiên việc bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc, tính mạng, sức khỏe của người dân; áp dụng một hoặc nhiều biện pháp để linh hoạt trong việc ứng phó, khắc phục tình trạng khẩn cấp. Trong đó, Thủ tướng Chính phủ có thẩm quyền quyết định: Áp dụng biện pháp quy định của luật và thời hạn áp dụng; cơ quan, tổ chức hoặc người có trách nhiệm thi hành biện pháp trong tình trạng khẩn cấp. Trong trường hợp thật cần thiết, vì lợi ích quốc gia, dân tộc, sau khi được sự đồng ý của cấp có thẩm quyền, Thủ tướng Chính phủ quyết định áp dụng các biện pháp mà pháp luật chưa quy định để ứng phó, khắc phục tình trạng khẩn cấp hoặc áp dụng các biện pháp quy định trong luật này khi chưa ban bố, công bố tình trạng khẩn cấp.
Trong trường hợp cần thiết, Thủ tướng Chính phủ ủy quyền cho Chủ tịch UBND cấp tỉnh quyết định áp dụng biện pháp theo quy định của luật. Bộ Quốc phòng là đầu mối chịu trách nhiệm trước Chính phủ thực hiện quản lý Nhà nước về tình trạng khẩn cấp.
Tránh việc lạm dụng hoặc chậm trễ trong ban bố tình trạng khẩn cấp
Góp ý hoàn thiện dự thảo Luật Tình trạng khẩn cấp, đại biểu Dương Khắc Mai (đoàn Lâm Đồng) cho rằng, từ thực tiễn diễn biến phức tạp, khó lường, bất thường và bất định cả thiên tai, dịch bệnh trong thời gian vừa qua, việc ban hành luật này là hết sức cần thiết, nhằm chủ động ứng phó từ sớm, giảm thiểu thiệt hại, bảo đảm an toàn cho người dân và lợi ích quốc gia.
Tuy nhiên, đại biểu nhận định, quy định hiện nay mới mang tính định tính, chưa nêu rõ tiêu chí định lượng, kỹ thuật và cơ chế thẩm định liên ngành. Trong khi đó, các luật hiện hành như Luật Quốc phòng, Luật Phòng thủ dân sự, Luật Phòng, chống thiên tai… đã có quy định riêng về tình huống khẩn cấp. Do đó, nếu không xác định rõ ranh giới, có thể dẫn đến chồng chéo thẩm quyền. Đại biểu đề nghị bổ sung tiêu chí cụ thể hoặc giao Chính phủ quy định chi tiết về ngưỡng, cấp độ, phạm vi tác động của tình trạng khẩn cấp.
Về nguyên tắc hoạt động trong tình trạng khẩn cấp (Điều 3), quy định người ra quyết định trong tình trạng khẩn cấp không phải chịu trách nhiệm nếu hành động vì mục đích chính đáng, không vụ lợi. Đại biểu cho rằng điều này là cần thiết để khuyến khích người dám hành động trong tình trạng khẩn cấp. Tuy nhiên, phạm vi miễn trừ hiện quá rộng, thiếu cơ chế hậu kiểm.
“Thực tế nhiều quy định ban hành trong tình trạng khẩn cấp có thể dẫn đến thiệt hại lớn về kinh tế, xã hội và quyền con người. Vì vậy, tôi đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo cân nhắc quy định việc miễn trách nhiệm chỉ áp dụng khi người có thẩm quyền hành động đúng quy định, dựa trên thông tin khách quan, có báo cáo giải trình sau khi kết thúc tình trạng khẩn cấp, nhằm đảm bảo minh bạch và ngăn ngừa lợi dụng chính sách. Như vậy, luật vừa bảo vệ được cán bộ dám hành động, vừa bảo đảm không tạo vùng miễn trách nhiệm pháp lý quá rộng trong thực thi quyền lực của Nhà nước” - đại biểu Dương Khắc Mai nêu ý kiến.
Đồng quan điểm, đại biểu Vũ Hồng Luyến (đoàn Hưng Yên) kiến nghị cần làm rõ khái niệm thảm họa do trong dự thảo luật chưa định nghĩa chi tiết. Điều này có thể gây khó khăn trong việc xác định chính xác thời điểm và phạm vi ban bố tình trạng khẩn cấp về thảm họa. Ví dụ như số lượng thương vong dự kiến, quy mô thiệt hại vật chất hoặc vượt quá khả năng ứng phó của địa phương… “Cần quy định rõ để tránh việc lạm dụng hoặc chậm trễ trong việc ban bố tình trạng khẩn cấp, đảm bảo tính kịp thời theo đúng nguyên tắc hoạt động trong tình trạng khẩn cấp quy định tại Điều 3 của dự thảo luật” - đại biểu nêu.
Mọi người dân đều cần được bảo đảm an toàn và tiếp cận cứu trợ kịp thời
Giải trình làm rõ thêm một số ý kiến của đại biểu Quốc hội, Đại tướng Phan Văn Giang, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng cho biết, dự thảo luật chỉ mang tính chung, còn những quy định cụ thể sẽ được hướng dẫn ở nghị định, thông tư sau khi luật được ban hành. Còn về đối tượng yếu thế ưu tiên, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng chỉ rõ đã khi xảy ra tình trạng khẩn cấp thì những trường hợp đặc biệt ưu tiên rất ít, bởi đã là thảm họa thì ưu tiên trước nhất là cứu tất cả người dân.
“Trong quá trình thảo luận, nhiều đại biểu nêu ý kiến về việc xác định đối tượng yếu thế, như người già neo đơn, hộ nghèo, người mất nơi ở hoặc thiếu nhu yếu phẩm trong thảm họa… phải được ưu tiên. Thế nhưng, trong tình huống khẩn cấp, thảm họa đã đến thì “đưa đi” tất. Nhà giàu cũng trở thành nhà nghèo. Tất cả trở về “bằng 0” hết”. Mọi người dân đều cần được bảo đảm an toàn và tiếp cận cứu trợ kịp thời” – Bộ trưởng Phan Văn Giang nói.
Về thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ, các ý kiến cho rằng cần quy định để bảo đảm hiệu lực chỉ đạo nhanh nhất. Ban soạn thảo sẽ tiếp thu, nghiên cứu để các quy định cho phép huy động lực lượng, phương tiện và áp dụng biện pháp khẩn cấp một cách kịp thời, hiệu quả. Đối với tình trạng khẩn cấp về quốc phòng, các nội dung liên quan đã được quy định trong Luật Công nghiệp quốc phòng, an ninh và động viên công nghiệp. Bộ sẽ rà soát, đối chiếu và bổ sung những điểm chưa được quy định rõ để bảo đảm thống nhất, đầy đủ.
Ban soạn thảo cũng thống nhất với đề xuất giao Chính phủ quy định cụ thể cơ chế phối hợp liên ngành, liên cấp trong quản lý, ứng phó tình trạng khẩn cấp, để bảo đảm linh hoạt, hiệu quả và thống nhất với các luật chuyên ngành như Luật Phòng thủ dân sự, Luật Hóa chất, Luật Điện lực, Luật Bảo vệ môi trường…
“Liên quan đến ứng dụng công nghệ số, các đại biểu nêu nhiều ý kiến xác đáng. Chúng tôi sẽ nghiên cứu bổ sung quy định về cơ sở dữ liệu quốc gia về tình trạng khẩn cấp, tăng cường kết nối liên thông, cảnh báo sớm, gửi tin nhắn khẩn cấp, tích hợp thông tin dự báo thời tiết và đào tạo, diễn tập trực tuyến cho các lực lượng. Ban soạn thảo thống nhất đề xuất luật có hiệu lực từ ngày 1/7/2026, sớm hơn 6 tháng so với dự kiến, để đồng bộ với Luật Phòng thủ dân sự, vốn đang phát huy hiệu quả trong công tác ứng phó thiên tai, mưa bão” – Bộ trưởng Phan Văn Giang nhấn mạnh.