Trung tướng Nguyễn Văn Viện: Người trong “trận đồ”

Trung tướng Nguyễn Văn Viện trong “Giữa trận đồ ma túy” không hiện ra như một anh hùng được ca tụng, mà như một con người đang đối thoại với chính mình về ý nghĩa của cuộc chiến. Tác phẩm của Nguyễn Xuân Thủy vì thế vượt khỏi phạm vi truyện ký nghiệp vụ, để trở thành một suy tưởng về con người trong ma trận của cái ác, của cám dỗ, nơi ranh giới thiện - ác luôn chao đảo.

Câu hỏi “Có chống được ma túy không?” không chỉ là mệnh lệnh công tác mà là một thử thách đạo đức. Bằng giọng kể tiết chế, Nguyễn Xuân Thủy dựng nên hình ảnh một vị tướng khắc kỷ, hiểu rõ cái giá của chiến thắng. Giữa hiện thực khốc liệt, viên đá trắng mang từ Tam Giác Vàng trở thành biểu tượng lặng lẽ của niềm tin và ký ức, một “lời thề không nói ra” của người đứng đầu lực lượng chống ma túy trước cuộc chiến không có hồi kết.

Hình ảnh viên đá trắng trở đi trở lại trong tác phẩm, vừa là ẩn dụ cho sự trong sáng, vừa là nỗi ám ảnh về sự bền bỉ. Ở nơi ấy, người chiến sĩ chống ma túy giống như Sisyphus trong thần thoại Hy Lạp - kẻ lăn đá ngược núi không bao giờ tới đích, nhưng chính trong sự vô tận của lao lực ấy, con người tìm thấy ý nghĩa của tồn tại. Nguyễn Xuân Thủy mượn viên đá để mở ra một tầng sâu hơn: từ đá của huyền thoại Thạch Tướng quân, đá của Thần Trụ Trời, đến “đá trắng” - biểu tượng của người giữ ranh giới giữa tội ác và sự bình yên. Tướng Viện không nói nhiều, nhưng từng hành động của ông đều được đọc như một nỗ lực hóa giải câu hỏi lớn của thời đại: làm thế nào để giữ được niềm tin trong một thế giới đã trộn lẫn thiện, ác vào cùng một dòng chảy?

Nguyễn Xuân Thủy dành nhiều trang để mô tả bối cảnh của trận tuyến ma túy hiện nay - những chuyến đi Bò Kẹo, Tam Giác Vàng..., những đường dây xuyên quốc gia, những phương thức buôn bán qua Telegram, qua container, qua casino và sàn tiền ảo. Nhưng, tất cả những dữ kiện đó chỉ là phông nền cho một điều sâu hơn: hình ảnh một con người đang tìm cách đặt lại trật tự cho thế giới của mình. Ở Tướng Viện, không có chiến công kiểu “đại ca”. Ông mang dáng dấp của một trí thức mặc quân phục, người hiểu rằng công lý không phải lúc nào cũng đi cùng chiến thắng, và chiến thắng đôi khi chỉ là việc giữ được bản thân không bị xô lệch giữa cái xấu và cái ác.

Chính vì thế, Nguyễn Xuân Thủy đã chọn lối kể mang chất triết học nhẹ, nhưng thấm. Anh để người đọc thấy Tướng Viện không chỉ đối diện với tội phạm, mà còn đối diện với chính mình. Trong mỗi vụ án là một cuộc đối thoại âm thầm về ranh giới giữa người và ma túy, giữa công lý và quyền lực, giữa “thiện” được tổ chức và “thiện” của lương tri. Nhân vật chính không được thần thánh hóa, mà được nhìn bằng ánh sáng nhân văn của một con người biết nghi ngờ chính chiến thắng của mình.

Điểm đặc biệt của cuốn truyện ký là cách Nguyễn Xuân Thủy hòa trộn giọng kể phóng sự và giọng kể huyền thoại. Câu chuyện về những chuyên án, những hiệp định quốc tế, những biên bản ghi nhớ... được xen vào những đoạn suy tưởng về viên đá, về thần thoại, về khát vọng bình yên. Ở đó, người đọc thấy được một tinh thần phê phán: ma túy không chỉ là chất cấm, mà là biểu tượng của xã hội tiêu thụ, của chủ nghĩa khoái lạc, của sự trượt dốc đạo đức trong thời đại kỹ thuật số. Còn cuộc chiến chống ma túy, thực chất là cuộc chiến giữ lại ý nghĩa của cuộc sống con người.

Tướng Viện hiện lên trong thế lưỡng nan: ông vừa là người thực thi pháp luật, vừa là người gánh vác niềm tin. Ông hiểu rằng, không thể “chống dứt” ma túy, nhưng vẫn không cho phép mình tuyệt vọng. Chính sự bình thản trong nhận thức ấy làm nên sức mạnh của nhân vật, một người tin vào hiệu quả của hành động dù biết rằng trận đồ mình đang đi là vô tận. Nguyễn Xuân Thủy khéo léo để bạn đọc nhận ra: viên đá trắng kia, thực ra không phải chỉ của Tướng Viện, mà của tất cả những ai còn tin vào thiện lương trong xã hội này.

"Giữa trận đồ ma túy" vì thế không chỉ là tác phẩm về tội phạm, mà là một bài ca về trách nhiệm và sự tỉnh thức. Nếu đọc chậm, ta nhận ra trong từng câu chữ là một nỗi ưu tư rất hiện đại: làm thế nào để giữ cho người thực thi công vụ không biến thành cỗ máy, giữ cho sức mạnh của pháp luật không giết chết sự nhân hậu. Nguyễn Xuân Thủy đã chọn một cách viết gần với tinh thần của ký chính luận, nhưng thấm đẫm suy tư văn hóa. Anh không mô tả Tướng Viện như người hùng, mà như một người biết đặt câu hỏi và lặng lẽ đi tìm câu trả lời.

Ở tầng sâu nhất, Tướng Viện là hình ảnh của con người Việt Nam trong thế giới hội nhập: một người nhỏ bé giữa hệ thống toàn cầu khổng lồ, nhưng vẫn giữ cho mình một viên đá trắng, biểu tượng của lòng trung thành với điều thiện. Ông không đánh vào cái ác bằng bạo lực, mà bằng sự kiên định; không nói về chiến thắng, mà nói về trách nhiệm; không nặng lời, nhưng có mặt ở mọi nơi công lý cần soi chiếu.

Nguyễn Xuân Thủy, bằng ngòi bút của mình, đã đưa hình tượng ấy vượt khỏi biên giới ngành nghề, để trở thành một hình tượng đạo đức mang tính phổ quát. Giữa những cuốn sách về tội phạm vốn đầy giật gân, "Giữa trận đồ ma túy" vẫn có chỗ đứng riêng biệt. Để người đọc nhận ra rằng, giữa những rối loạn của thời đại, vẫn có những con người tin vào sự trong sáng, vẫn có những viên đá trắng còn lấp lánh dưới đèn làm việc của người chiến sĩ Công an mỗi đêm.